پهیامهكانی ریفراندۆمی توركیا
وتار/
19/04/2017
712 جار بینراوە
شوان ههورامی
پهیامهكانی
ریفراندۆمی توركیا
شوان ههورامی
لێرهدا
مهودای ئهوهم نیه باسی گۆڕانكارییه دهستوورییهكهی توركیا بكهم ، ئهوه زۆر
باسی لێوه كراو دهنگیشی لهسهر درا ، باسكردنی ههڵوێستی دژبهرهكانیشی – كه
سهرجهمیان ههڵوێستی ئایدیۆلۆژیی دینیی و چهپیی و خۆرئاوای كریستیانن كه پهیوهندیی
به ترسیی ئهوانهوه ههیه له زیندووبوونهوهی توركیای عوسمانیی له فۆرمێكی
نوێدا - چووهته قۆناغی رابردوو ، بهڵام جێی خۆیهتی بپرسین : ههندێ له گرووپ
و پارته چهپ و عهلمانیهكانی كورد بۆچیی و لهبهرژهوهندیی كێدا دژایهتیی گۆڕینی
دهستووریی كهمالیی توركیا دهكهن ، له كاتێكدا بانگهشهی دیموكراسیی دهكهن
؟ وهكو بڵێی كهمال ئهتاتۆرك و دهستوورهكهی و دادگا دهستووریی و ژهنڕاڵهكانی
یهكپارچه خێر و چاكهو پێشكهوتن بووبن بۆ گهلی كورد و به هاتنی ئهردۆغان ئهو
ههنگوین و رۆنهی ئیتیحادو تهرهقیی بووبێته ژههری مار !!
خۆرئاواییهكان
دژایهتیهكی سهرسوڕهێنهری ریفراندۆمی توركیایان كرد ، لهكاتێكدا ئهو بابهته
پهیوهندیی به پرسێكی دیموكراسیی ناوخۆی ئهو وڵاتهوه ههبوو ، بیانووشیان ئهوه
بوو گوایه توركیا بهرهو دیكتاتۆریهت ههنگاو دهنێت ، لهكاتێكدا له ههموو سهردهمی
سیستمی ئهتاتۆركیدا – به كودهتا خوێناوییهكانیشهوه - خۆرئاوا پشتیوانێكی سهرسهختی
دیكتاتۆریهت بووه لهو وڵاتهدا ، بهر له هاتنی AKP یهكێتی ئهوروپا PKK ی
خستۆته لیستی تیرۆرهوه ، كهچی لهدوای ئهوهی زۆر مافی كورد لهلایهن AKP وه سهلمێنراو
پرۆسهی ئاشتی دهستی پێكراو توركیا له رووی ئابوورییهوه ههنگاوی گهورهی هاویشت
، دژایهتی خۆرئاواییهكان بۆ ئهو وڵاته پهرهی سهند . خۆرئاوا غهمی دیموكراسیی
نیه و دژایهتیهكانی بۆ چهند خاڵێك دهگهڕێتهوه :
1. جوانترین پێناسهی ههڵوێستی خۆرئاواییهكان بۆ دژایهتی توركیا
ئهوهیه كه " خهیرهت فیڵدهرز "ی سهرۆكی پارتی راستڕهوی هۆڵهندی
رایگهیاند ، كه "توركیا بههۆی ئیسلامیی بوونیهوهو بههۆی ههڵبژاردنی سهرۆكێكی
موسوڵمانهوه بههیچ شێوهیهك لهنێو یهكێتی ئهوروپادا جێگهی نابێتهوه"
، چونكه پاشخانی مێژوویی توركیا پێماندهڵێت ئهو وڵاته بۆ ماوهی 600 ساڵ رێگهی
نهدا خۆرئاواییهكان بتوانن ههژموونیان بهسهر خۆرههڵاتی ناوهڕاستدا ههبێت .
تهنانهت دژایهتی گهلی سوریاش له لێدانی شۆڕشهكهیان به بیانووی تیرۆرهوه
دهگهڕێتهوه بۆ ئهوهی نایانهوێت سوننهی خۆرههڵاتی ناوهڕاست یهكبگرن ،
چونكه ههروهكو "رامی مهخلوف "ی خاڵی بهشار ئهسهد له سهرهتای شۆڕشدا
گوتی : سهركهوتنی نهیارهكانی ئهسهد یهكسانه به لهناوچوونی ئاسایشی ئیسرائیل
.
2. خۆرئاواییهكان ترسیان له گهشهی سهرسوڕهێنهری ئابووریی
توركیا ههیه ، بهتایبهتی لهو كاتهی خۆرئاوا كهوته ناو قهیرانێكی كهمهرشكێنی
ئابوورییهوه ، توركیا گهشهی ئابووریی ساڵانهی 8% ی تێپهڕاندبوو ، ئهوان دهزانن
جیۆپۆلۆتیكی توركیا زۆر ستراتیژییه بۆ گوێزانهوهی وزهی خۆرههڵاتی ناوهڕاست و
رووسیا بۆ ئهوروپا ، بۆیه نیگهرانن لهوهی له دوای رووسیا توركیاش ببێتهوه
به گوشار لهسهر ئهوروپا . ئهوان دهزانن پلانی بهرزهفڕی توركیا بۆ ساڵی
2023 گهیشتنه به ئابوورییهكی زۆر پێشكهوتوو ، كه توركیا دهباته ریزی 10 وڵاته
ئابوورییهكهی جیهان ، ئهمڕۆش ئابووریی زۆر باشتر له بنهماكانی تر دهتوانێت
ههژموونی توركیا له ناوچهكهدا بچهسپێنێت .
3. خۆرئاواییهكان له كاتێكدا بانگهشهی دیموكراسیهت دهكهن ،
وڵاتێكی وهكو ئهڵمانیا پشتیوانیی له كودهتای خوێناوی عهبدولفهتاح سیسی میسر
كرد و مێرگل پێشوازیی لێكرد و بۆ خۆیشی سهردانی قاهیرهی كرد ، له كاتێكدا ئهڵمانیا
بۆ دیموكراسیی ئهتاتۆركیی دهگریی ، زیاتر له 1500 ئهفسهرو پلهدارو سهرباز و
ئهندامی پیلانه سهرنهكهوتووهكهی كودهتای توركیای پهناداوه ، كه دهستیان
سووره به خوێنی ههزاران كوژراو و برینداری كودهتاكهی 15 ی تهمووزی 2016 ی ئهو
وڵاته . ئایا وڵاتی دیموكراسیخواز دهبێته پهناگهی كودهتاچیی مرۆڤكوژ ؟ ئهگهر
بڕوایان به دادگهكانی توركیا نیه خۆ ئهڵمانیا بۆ خۆی دهتوانێت لهسهر كوشتنی
خهڵكی سڤیل دادگهییان بكات .
4. ئهروپاییهكان سیستمی پهرلهمانییان ههیهو تهنیا وڵاتی فهرهنسا
سیستمی سهرۆكایهتی ههیه ، ئهم سیستمه كۆتایی به حكومهته ئیئتلافیهكان دههێنێت
كه توركیای ماندوو كردووه ، ئهوان لهوه دهترسن كه توركیاش له داهاتوویهكی
نزیكدا ببێته فهرهنسایهكی نوێ له خۆرههڵاتی ئهوروپادا ، ئهمه لهكاتێكدایه
كه ئهو دهوڵهته بههێزه له دهرهوهی یهكێتی ئهوروپادا بێت . كه تا ئێستا
ئهوان وهكو دووهمین هێزی ناتۆ زۆر پێویستییان به توركیا ههیه بۆ دابین كردنی
ئاسایشی خۆرههڵاتیان .
5. خۆرئاواییهكان زۆر باش دهزانن كه توركیا گهیشتۆته ئهو بڕوایهی
نابێت پشت بهوان ببهستێت ، بهتایبهتی له ناوچهی پڕ له قهیرانی خۆرههڵاتی
ناوهڕاست و قهیرانی سوریادا دهركهوت توركیا تهنیایهو ئهوان وهكو هاوپهیمانێكی
ناتۆ مامهڵهی لهگهڵدا ناكهن ، بۆیه لهناوچهیهكی لهو شێوهیهدا توركیا
به سیستمی سهرۆكایهتی زیاتر دهتوانێت بڕیار بدات و وڵات له قهیرانهكان دهرباز
بكات . ههر ئهو خاڵه گرنگهشه كه ئهردۆغان له وتاری یهكهمی دوای سهركهوتنی
ریفراندۆمهكه رایگهیاند " ئهم ریفراندۆمه توركیا له قهیرانی دوو سهده
له ناسهقامگیریی سیاسیی و كارگێڕیی رزگار دهكات " ، كه دیاره ئهو قهیرانه
له كرانهوهی ئهنجوومهنی مهبعوسانهوه دهستی پێكردووه ، لهبری ئهوهی
توركیا بهرهو پێشهوه ببات بهردهوام وهكو وڵاتێكی بێهێز دهركهوتووه .
بهكورتیی
دهبێ بزانین پێشتر چاودێریی حكومهت و كارنامهی لهلایهن پهرلهمانهوه نهبووه
، ههركاتێ حكومهت له سیستمی كهمالیی لایدابێت ، لهلایهن دادگهی دهستووریی
كهمالیی و سوپای كهمالیست و حكومهتی سێبهرهوه سزا دراوهو كودهتاكانیش ههر
لهو رێگهیهوه بووه ، له دوای هاتنی AKP سوپاو دادگهی دهستووریی برانهوه جوغزی
كاری خۆیان ، بۆ ئهوهی چیتر مهترسیی نهبن لهسهر سیستمی دیموكراسیی وڵات ، كهواته
پێشتر سیستمی وڵات سیستمێكی راستهقینهی پهرلهمانیی نهبووه ، تا ئهوانهی ئێستا
بۆ سیستمی رابردوو دهگرین دهنگی نهخێری بۆ بهرز بكهنهوه .
بهر
له هاتنی AKP بهردهوام
دادگهی سهربازیی لهكاردابووهو كهسانی مهدهنیی دادگهیی دهكرد ، دادگهكان
كهمالیستهكان بهڕێوهیان دهبرد ، چهندین پارتی پاشخان ئیسلامیی و كوردیان
داخست ، تهنانهت له سهرهتاشدا ویستیان وابوو AKP ش دابخهن ، جێگهی سهرسوڕمانه عهلمانیهكانی
كورد ئێستا بۆ ئهو سیستمه دادوهرییه كهمالیه بگرین و حهز بكهن نهگۆڕدرێت
.
كوردو
ئهنجامهكانی ریفراندۆمهكه :
له
دهرهوهو ناوخۆی توركیاوه هێرشێكی گهوره كرایه سهر ئهردۆغان و به مهترسیی
بۆ سهر داهاتووی توركیا لهقهڵهم درا ، بهڵام دواجار دهنگی بهڵێ سهركهوتنی
بهدهست هێنا ، به تایبهتی له یهكێتی ئهوروپادا 64% ی دهنگدهران به بهڵێ
پشتیوانییان له ریفۆرمهكه كرد . ئهوهی جێگهی سهرنجه لهدوای ئهو ههڵمهته
گهورهیهی لایهنگرانی PKK و باڵه سیاسییهكهی ( واته HDP ) له باكووری كوردستان بۆ دهنگی نهخێر بهرپایانكرد
، بۆ جارێكی تر كوردانی باكوور زۆرینهیان دهنگیان بۆ " بهڵێ " داو
ئامارهكانیش ئاماژهی سهیریان تێدایه ، كه لهم چهند خاڵهدا كورتیان دهكهینهوه
:
یهكهم
– له كۆی 25 پارێزگای باكووری كوردستان ، دهنگی بهڵێ رێژهی " 55% "
و نهخێر " 45% " ی تۆمار كردووه ، واته ئهو دیكتاتۆرهی كه لایهنگرانی PKK و HDP به كوردی
باكووری دهناسێنن ، به 10 پله له پێش ئهوانهوهیه ، لهوهش سهرنجڕاكێش تر
ئهوهیه لهو شارانهش كه دهنگی نهخێر زاڵ بووه ، دهنگی بهڵێ لهچاو ههڵبژاردنهكهی
پێشوودا بهرز بۆتهوه ، بۆ نمونه له ئامهدی پایتهختی باكووردا ، له ههڵبژاردنی
تشرینی دووهمی 2015 دا AKP تهنیا 24% ی دهنگهكانی بهدهستهێناوه ، بهڵام ئهمجاره گهیشتۆته
34% ی دهنگهكان . له ههندێ ولایهتیش شكست بووهته سهركهوتن ، بۆ نمونه له
بهدلیس 44% ی ههڵبژاردنی پێشتر بووهته 54% ی ئهمجارهی ریفراندۆم . لهوانهیه
بوترێت ئهمجاره ههندێ لهو دهنگانه دهنگی MHP بن ، بهڵام له سهرانسهری توركیادا دهركهوتووه
كه زۆرینهی ئهو پارته دهنگیان به نهخێر داوهو تهنیا دهوڵهت باخچهلیی و
باڵێكی پارتهكهی دهنگیان به بهڵێ داوه كه كهمینهن ، جگه لهوهش ئهم حیزبه
بێزراوترین حیزبه لهلای كوردهكان و ئیسلامیهكان ، بۆیه موستهحیله كورد لهسهر
داوای ئهو پارته دهنگ بدهن .
دووهم
– كۆی ئهو 25 ولایهتهی كه به كوردستانیی دهژمێردرێن و زۆرینهیان كوردن ،
دهبن به دوو بهشهوه ، ئهوانهیان كه دوورن له شهڕهوه دهنگیان به بهڵێ
داوه ، ئهوانهشیان شهڕیان تێدایهو به ناوچهی ههژموونی PKK ههژمار
دهكرێن ، دهنگیان به نهخێر داوه ، ئهمه هاوكێشهیهكی سهیرمان نیشان دهدات
، ئهویش ئهوهیه له ههر ولایهتێك شهڕ نهبێت بووژانهوهی ئابووریی پێدهگات
، بهوهش لاوهكان و خهڵكی بێكار دهچنه سهر كارو له بهكارهێنانیان وهكو كهرهستهی
شهڕ دوور دهكهونهوه ، ههر بۆیه ئهوانهی له ئاشتی دهترسن بهردهوام پێویستییان
بهشهڕه ، بهڵام سهرهڕای شهڕهكهش هێشتا دهنگی ئاشتیخوازانهی باكوور زیاتر
له ههڵكشاندایه و ئهو شهڕه ناتوانێت تا سهر بهردهوام بێت .
سێیهم
– ئهگهر باشتر خوێندنهوه بۆ ئهو حاڵهته بكهین و بپرسین بۆچی دهبێ جهماوهری
باكوور پشتیوانیی له سیستمی سهرۆكایهتیی بكهن ؟ دهگهینه ئهو ئهنجامهی كه
ئهوانهی لهو 15 ساڵهدا گهشهی ئابوورییان به ناوچهكانیانهوه دیووه ،
ئاسایش و سهقامگیریی و ئارامییان له ژیانیاندا چهشتووه ، بڕوایهكی تهواویان
بۆ درووست بووه كه ژیانی خۆیان نهدهن بهدهم درووشم و بانگهشهی بێ بنهماوه
.
چوارهم
– ئهندامان و لایهنگرانی PKK و HDP ئهردۆغان بهوه تۆمهتبار دهكهن كه به بهرزكردنهوهی
درووشمی ئاینیی توانیویهتی دهنگدهرانی كورد بهلای خۆیدا رابكێشێت ، كه ئهمهش
پێچهوانهكهی لایهنگرانی ئهو دوو پارته دهخاته ژێر پرسیارهوه ، كه بۆچی
ئهردۆغان بتوانێت كورد زمانان بهلای خۆیدا رابكێشێت بهڵام ئێوه به درووشمه
چهپیی و عهلمانیی و نا واقیعیهكانتان جهماوهری كورد دهتۆرێنن و بڕوایان به
خۆتان لهق دهكهن ؟ كه مهخابن بهسهدان بانگخواز و خێرخوازی موسوڵمانی باكووری
كوردستان لهبهر ههژموونخوازیی تیرۆر كراون ، كه ههیانه لهكاتی دابهشكردنی
گۆشتی قوربانیی و له رۆژانی جهژنی قوربانی پیرۆزدا تیرۆر كراون ، چهندین جار
مزگهوتهكان سوتێنراون ، به بیانووی بهرگریی له كۆبانێ و خۆرئاوای كوردستان دهیان
بارهگاو بازاڕی موسوڵمانانی باكووری كوردستان سوتێنراون و دهیان بانگخوازو ئهندامیشیان
شههیدو بریندار كراون ، ئهمه له كاتێكدایه له ههڵمهتی ههڵبژاردنهكاندا HDP پشتیوانیی
له داخوازیی عهلهوییهكان دهكرد كه دیانگوت " لهو جێگایانهی ئهوان زۆرینهن
نابێ دهوڵهت رێگه بدات سونییهكان مزگهوت بكهنهوه " ، دهبێ له توركیای
نوێدا مافی رهگهزبازهكان پارێزراو بێت ، كورد دهبێ هاوپهیمانی چهپهكانی
توركیا و جیهان بێت ( كه دیاره چهپهكانی توركیا مایكرۆسكۆبییی و ستالینین و جیاوازن
له ســـۆشیالیست و ســـهوزهكانی ئهوروپای خۆرئاوا ) .
كوردانی
باكوور مهسجێكی روونیان دایه ئهردۆغان و پارتهكهی ، كه ئهگهر ئهوان دهنگیان
به نهخێر بدایه هیچ كاتێ ریفۆرمه دهستوورییهكه سهری نهدهگرت ، بۆیه له
وتهكانی ئهردۆغاندا به ئاشكرا ههستی پێكرا كه خۆی به قهرزداریان دهزانێت .
بهتایبهتی دوای ئهو راستیهش كه دهركهوت MHP زۆرینهی دهنگی به نهخێر داوه ، بۆیه هیوایهكی
زۆر ههیه جارێكی تر پرۆسهی ئاشتی له باكووری كوردستان به شێوهیهكی گهرموگوڕتر
دهست پێبكاتهوه .
ههندێ
ههواڵ له قهندیلهوه دزهیان كردووه ، كه له نێوان ئۆجهلان و ئهردۆغاندا
بۆنی سازشێیان لێوه دهكرێت ، ههر بۆیه جهمیل بایك موراد قهرهیڵان دهنێرێته
بهر باران و ناچاری دهكات ههڕهشـهو گوڕهشهی تووند له توركیا بكات .
موراد
قهرهیڵان تهنیا پیاوی ناو سهركردایهتی PKK یه كه نزیكترینه له ئۆجهلانهوه
، قهرهیڵان ( ههڤاڵ جهمال ) خاوهنی فیكری نهتهوهییه لهناو ئهو سهركردایهتیهداو
تهنیا كلیلی دیالۆگیشه لهگهڵ ههرێمی كوردستاندا . بۆیه ناوبراو ههمیشه له
ژێر چاودێری ههڤاڵان جومعه و عهباس و قهرهسوودایه . خۆیشی دهزانێت ژیانی له
مهترسیدایه !!
ئۆجهلان
كۆنترۆڵی بهسهر PKK دا نهماوه
، ئهو له سهرهتای دهستگیر كردنیدا ، لهو بارهوه هۆشداریی دهدا كه بهر
لهوهی كۆنترۆڵی پارتهكه له دهستیدا دهربچێت پێویسته توركیا سازشی لهگهڵدا
بكات ، تا پارتهكه نهكهوێته ژێر نیری ئهجێندای وڵاتانی ناوچهكهو جیهان .
كهواته لێرهدا دوو بهرپرسیارێتیی ههیه ، دهبێ ئهردۆغان بۆ جارێكی تر بیانووی
شهڕخوازانی ناو PKK ببڕێت ،
بهڵام ئاشتی باكوور – ههروهكو به دهنگهكانیشدا دیاره ، تهنیا PKK و HDP ناگرێتهوه
، بهڵكو دهبێ گشتگیر بێت و ههموو پێكهاتهكانی كوردستان به پارت و كهسایهتیهكانهوه
تیایدا بهشدار بن – لهمهشدا رۆڵی ئۆجهلان گرنگه و ئازادكردنیشی ئاسۆیهكی
روونتر دهكاتهوه . پێویسته HDP كه بۆ خۆی وهكو پارتێكی توركیا خهبات دهكات كهیسی خۆی له
كهیسی شهڕخوازانه جیا بكاتهوه ، كه مهخابن لهكاتی سهنگهر لێدانی ناو
شارهكانی باكوورو راگهیاندنی كانتۆن لهو ههرێمهدا وهكو باڵی سیاسیی ئهو ههوڵه
دهركهوت ، بۆیه بهو ئهنجامهی گهیاند ، جا دهبێ باشتر خوێندنهوه بۆ
رووداوهكان بكات و ئهو سیاسهته ناوچهیی و جیهانیهی كه گرتیه بهرو لهجیاتی
سوود لێوهرگرتنی كردیه كارتی گوشار بهدهستی رووسیاو ئێران و خۆرئاواوه ، پێویسته
بیگۆڕێت به سیاسهتێكی نیشتمانیی روون كه هیچ كاتێ رێگه نهدات كهمالیستهكان
و ناحهزانی بیكهنه كارتی گوشار لهسهری و بهو شێوهیهی ئێستا رۆڵی كهم بكهنهوه
، چونكه دڵبهستن به پشتیوانیی ناوهنده خۆرئاواییهكان جگه له زیاتر پهراوێز
خستنی ئهنجامێكی تری نابێت .
نوێترین نوسینەکانی شوان ههورامی
-
شوان ههورامی
14/03/2021
-
شوان ههورامی
27/02/2021
-
شوان ههورامی
02/08/2018
-
شوان ههورامی
25/07/2018
-
شوان ههورامی
16/07/2018
-
شوان ههورامی
23/06/2018