ره‌هه‌نده‌كانی سیاسه‌تی دۆناڵد ترامپ .. ئه‌ڵقه‌ی پێنجه‌م
وتار/
28/01/2017
630 جار بینراوە
شوان هه‌ورامی
ره‌هه‌نده‌كانی
سیاسه‌تی دۆناڵد ترامپ .. ئه‌ڵقه‌ی پێنجه‌م
شوان
هه‌ورامی
ئه‌ڵقـــه‌ی
پێنجه‌م :
خۆرئاوای
كوردستان :
له‌گه‌ڵ
ئه‌وه‌ی كورد پێكهاته‌یه‌كی كاریگه‌ر بووه له مێژووی وڵاتی شامدا ، به‌ڵام له‌دوای
هاتنه سه‌ركاری تووندڕه‌وه نه‌ته‌وه‌ییه‌كانی عه‌ره‌ب – به تایبه‌تی به‌عسیه‌كان
– بوونی ئه‌م پێكهاته گرنگه كه‌وته به‌ر مه‌ترسیی جدییه‌وه ، به‌تایبه‌تی له
سه‌رژمێریی ساڵی 1962دا ناسنامه‌ی كورده‌كان هه‌ڵوه‌شێنرایه‌وه‌و كورده‌كان به
ئاواره‌ی توركیا ناسێنران ، كه هه‌تا شۆڕشی 2011 ی گه‌لی سوریا به‌رده‌وام بوو ،
ته‌نانه‌ت ئه‌و كێشه‌یه تائێستاش به‌رده‌وامه ، گه‌رچی به‌شار ئه‌سه‌د بۆ چه‌واشه‌كاریی
له‌و باره‌وه 100 هه‌زار ناسنامه‌ی بۆ كورده‌كان گه‌ڕانده‌وه .
كورد
له سه‌رده‌می ده‌سه‌ڵاتی به‌عسدا سه‌ختترین ژیانی سیاسیی و ئابووریی و كۆمه‌ڵایه‌تییان
برده‌سه‌ر ، چونكه ئه‌وان ته‌نانه‌ت هاوڵاتیی نه‌بوون تا وه‌كو كوردانی پارچه‌كانی
تر بوترێت هاوڵاتی ژماره دوو بووبن ، زۆر جار نه‌یانده‌توانی نه‌خۆشه‌كانیشیان
ببه‌نه نه‌خۆشخانه فه‌رمیه‌كان چونكه ناسنامه‌یان نه‌بوو ، نه‌یانده‌توانی به
فه‌رمی ژن و ژنخوازیی و ژیانی كۆمه‌ڵایه‌تیی پێكبهێنن ، نه‌یانده‌توانی سه‌فه‌ری
ده‌ره‌وه‌ی وڵات و بگره حه‌ج و عومره‌ش بكه‌ن ، چونكه هاوڵاتیی نه‌بوون !!
له‌دوای
هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی چه‌كداریی له باكووری كوردستان له‌لایه‌ن پارتی كرێكارانی
كوردستان ( PKK ) وه ،
سوریا له‌به‌ر دونیای دوو جه‌مسه‌ریی ئه‌و كاته ، ئه‌و پارته و رێبه‌ره‌كه‌ی
گرته خۆی و له دۆڵی بیقاعی لوبناندا سه‌ربازگه‌ی بۆ كردنه‌وه ، ته‌نانه‌ت رێگه‌شی
پێدان له‌ناو كوردانی خۆرئاوادا چالاكیی ئه‌نجام بده‌ن و بیانكه‌نه ئه‌ندامی ئه‌و
پارته ، له‌و كاته‌دا خه‌باتی ( PKK ) بۆ سه‌ربه‌خۆیی كوردستانی گه‌وره بوو ، بۆ ئه‌وه‌ی گرفتی تیۆریی
له رژێمی سوریا دوور بخاته‌وه ، له ساڵی 1996 دا عه‌بدوڵڵا ئۆجه‌لان رایگه‌یاند
كه كوردانی خۆرئاوا له ئه‌سڵدا له باكووری كوردستانه‌وه هاتوونه‌ته سوریا ،
ئه‌م لێدوانه له كاتی خۆیدا ناڕه‌زایی زۆری لێكه‌وته‌وه ، به‌ڵام بۆ ئه‌وه بوو
( PKK ) شانی خۆی
له‌ژێر باری خه‌باتی كوردانی ئه‌و پارچه‌یه بۆ مافه نه‌ته‌وه‌یی و مرۆییه‌كانیان
خاڵیی بكات و له هه‌مان كاتیشدا ئازاد بێت بۆ به‌كارهێنانیان وه‌كو گه‌نجینه‌یه‌كی
مرۆیی بۆ جه‌نگه خوێناوییه‌كه‌ی له‌گه‌ڵ سوپای توركیاو هێزه كوردییه‌كانی هه‌رێمی
كوردستاندا .
به‌ڵام
له‌دوای ده‌ركردنی ئۆجه‌لان له سوریاو ده‌ستگیر كردنی و رووخانی رژێمی به‌عس له
عێراق ، هه‌لێك هاته پێشه‌وه كه بۆ جارێكی تر PKK پێداچوونه‌وه به سیاسه‌ته‌كانیدا
بكات ، وا گومان ده‌برا جۆرج بۆش له‌دوای سه‌دام رژێمی به‌شار ئه‌سه‌دیش بڕووخێنێت
، بۆیه PKK باڵی
خۆرئاوای پارته‌كه‌ی ( پارتی یه‌كێتیی دیموكراتیی PYD ) دامه‌زراند ، گه‌رچی دوای ئه‌وه ژماره‌یه‌ك
كادیری ئه‌و رێكخستنه له سوریا ده‌ستگیر كران ، به‌ڵام له‌دوای هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی
سوریاو خۆپیشاندانی كوردانی ئه‌و وڵاته بۆ پشتیوانیی له‌و شۆڕشه ، حكومه‌تی ئه‌سه‌د
له‌گه‌ڵ PKK رێكه‌وتن
له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه كاروباری خۆرئاوای كوردستان بسپێردرێته ( PYD ) ، به‌و
مه‌رجه‌ی هه‌موو نه‌یارانی رژێمی سوریا سه‌ركوت بكرێن ، هه‌رواش بوو ، له‌كاتێكدا
هه‌موو نه‌یارانی رژێم له شاره‌كانی خۆرئاوای كوردستاندا سه‌ركوت كران به كوشتن
و گرتن و ده‌ركردن ، ته‌نانه‌ت هه‌ڵكردنی ئاڵای كوردستانیش له‌لایه‌ن پارته كوردییه‌كانه‌وه
قه‌ده‌غه كرا ، باره‌گاكانی به‌عس و فڕۆكه‌خانه‌ی قامیشلو و كێڵگه نه‌وتیه‌كانی
خۆرئاوا له‌لایه‌ن ( PYD )وه پارێزران و به‌ناوی بێلایه‌نیه‌وه ئه‌م پارته بوو به یه‌كێك
له لایه‌نگرانی رژێمی سوریا .
گه‌رچی
حكومه‌تی توركیا پێشوازیی كرد له ساڵح موسلیم و به‌ڵێنی پێدا كه پشتیوانیی له
داخوازییه‌كانی كورد بكات له‌دوای رووخاندنی رژێمی به‌شار ، هه‌روه‌ها بورهان غلیۆن
و عه‌بدولباست سیدا – سه‌رۆكانی ئه‌نجوومه‌نی نیشتمانی سوریا – له ئه‌نكه‌ره‌و هه‌ولێر
هه‌مان به‌ڵێنیان بۆ مافه‌كانی كورد راگه‌یانده‌وه ، له چوارچێوه‌ی سوریای دیموكراتیدا
، به‌ڵام ئه‌مه ئه‌و پارته‌ی له هاوپه‌یمانیی به‌شار ئه‌سه‌د دوور نه‌خسته‌وه ،
له‌كاتێكدا ئه‌و حیزبه جگه له پارته‌كه‌ی خۆی هه‌موو چالاكیه‌كی پارته‌كانی تری
قه‌ده‌غه كردووه ، به‌ڵام به‌عسیه‌كان و هێزه ئه‌منیه‌كانیان به پاسه‌وانی یه‌گینه‌كانی
پاراستنی گه‌ل ده‌پارێزرێن و ته‌واویی چالاكیی خۆیان ئه‌نجام ده‌ده‌ن .
له‌دوای
شه‌ڕی داعشه‌وه كه هێزه كوردییه‌كان له عێراق و سوریا بۆ روبه‌ڕووبوونه‌وه‌ی
ئه‌و هێزه مه‌ترسیداره رۆڵی گرنگیان هه‌بووه ، وڵاتانی خۆرئاوایی له‌م رووه‌وه
په‌سنی رۆڵی پێشمه‌رگه‌و شه‌رڤانی كوردیان كردووه ، بۆیه سه‌ره‌ڕای ناڕه‌زایی
توركیا ، ئیداره‌ی ئۆباما یارمه‌تی سه‌ربازیی ( YPG ) داوه‌و ته‌نانه‌ت 250 راوێژكاری سه‌ربازیی
ناردۆته ناوچه‌ی رومێلان . له دوای تێكچوونی چه‌ند مانگه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان
رووسیاو توركیاش ( PYD ) ئه‌و هه‌له‌ی قۆسته‌وه بۆ ئه‌وه‌ی له هاوكارییه‌كانی رووسیاش
به‌هره‌مه‌ند بێت ، به‌ڵام دوای ئاسایی بوونه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا و
رووسیا ، ئه‌و دۆخه‌ش گه‌ڕایه‌وه ئاستی جارانیی و رووسیا نایه‌وێت به‌رژه‌وه‌ندییه
گه‌وره‌كانی له‌گه‌ڵ توركیادا بكاته قوربانیی په‌یوه‌ندییه‌كانی له‌گه‌ڵ كورددا .
گه‌رچی
زۆر جار رێبه‌رانی ( PYD ) رایانگه‌یاندووه په‌یوه‌ندییان به ( PKK ) و باكووری كوردستانه‌وه نیه ، به‌ڵام هه‌موو
باره‌گاكان و ئاهه‌نگه‌كانیان به وێنه‌ی ئۆجه‌لان و ئاڵاكانی ( PKK ) ده‌ڕازێننه‌وه‌و
هزری تێۆریی و كرده‌یی ئۆجه‌لان له گشت هه‌ڵوێسته‌كانی ئه‌و حیزبه‌دا ئاماده‌یه
، بۆیه بۆ خۆشیان ناتوانن قه‌ناعه‌ت به‌و قسه‌یان بكه‌ن ، چونكه رێبه‌رانیان هه‌میشه
داكۆكییان له‌وه كردووه كه هزری رێبه‌ر ئاپۆ خۆرئاوای كوردستان به‌ڕێوه ده‌بات
. به‌مه‌ش كێشه‌ی ( PKK ) له‌گه‌ڵ توركیادا گوێزراوه‌ته‌وه بۆ خۆرئاوای كوردستان ، هه‌ر
بۆیه توركیا ئه‌و پارته به به‌شێك له ( PKK ) ده‌ژمێرێ و هه‌موو هه‌وڵێك ده‌دات بۆ بێهێزكردنی
، كه ئۆپه‌راسیۆنی قه‌ڵغانی فورات هه‌نگاوێكی ستراتیژیی توركیا بوو بۆ ئه‌وه‌ی
كانتۆنی كۆبانێ گرێ نه‌درێته‌وه به عه‌فرینه‌وه ، كه به‌وه‌ش ئه‌و كانتۆنانه
له‌سه‌ر ده‌ریا نابنه خاوه‌نی كه‌نار و به‌نده‌ری خۆیان .
هه‌رچه‌نده
( PYD ) كارگێڕییه‌كی
فیدراڵیی به‌ناوی ئیداره‌ی فیدراڵیی رۆژئاڤای كوردستان راگه‌یاند ، به‌ڵام هه‌ر
زوو به بیانووی ئه‌وه‌ی پێكهاته‌ی تر له‌و كانتۆنانه‌دا هه‌ن ، كوردستانی سڕییه‌وه
، دواتریش له‌ژێر گوشاری رژێمی سوریاو رووسیادا رۆژئاڤاشی سڕییه‌وه ، چونكه رۆژئاڤا
هه‌ر به‌مانای رۆژئاوای كوردستانه ، بۆیه كردیانه باكووری سوریا ، به‌ڵام ده‌بێ
بزانین ئه‌و ئیداره‌یه‌ش جێگه‌ی قبوڵی رژێمی سوریا نیه ، به‌شار له دیمانه‌ی رۆژنامه‌نووسێكی
رووسیدا رایگه‌یاند كه سوریا وڵاتێكی بچووكه‌و پێكهاته‌كانیشی به‌و شێوه‌یه نین
كه نه‌توانن پێكه‌وه بژین . به‌شار جه‌عفه‌ریی نوێنه‌ری رژێم له نه‌ته‌وه یه‌كگرتووه‌كان
له‌باره‌ی مافی كوردو مه‌سه‌له‌ی فیدراڵیه‌وه له جنێف رایگه‌یاند : ئامۆژگاریی
ئه‌وانه ده‌كه‌م كه ده‌یانه‌وێت خاكی سوریا دابه‌ش بكه‌ن حه‌بی پانادۆڵ بخۆن .
به‌كورتیی
ده‌بێ ئاماژه به ئه‌گه‌ره‌كانی به‌رده‌م ( PYD ) بكه‌ین له داهاتوودا ، كه به‌ڕاستیی
سنوورداره ، كه له‌م خاڵانه‌دا كورتیان ده‌كه‌ینه‌وه :
1. ئه‌گه‌ر بیه‌وێت وه‌كو به‌شێك له رژێمی دیمه‌شق بێت ، كه ئه‌مه
وه‌كو پێشتریش ئاماژه‌مان پێدا خۆكووژیی سیاسییه به ته‌واویی مانا ، چونكه ئه‌و
رژێمه ته‌نیا ئه‌و پارته‌ی بۆ خزمه‌تی خۆی ده‌وێت و هاوپه‌یمانێتیه‌كه‌شی هه‌ر له
هه‌مان چوارچێوه‌دا بووه ، ئه‌گه‌ر حیزبوڵڵا و میلیشیا شیعه‌كانی سه‌ر به ئێران
ستراتیژێكی عه‌قائیدییان هه‌یه‌و له‌گه‌ڵ عه‌له‌وییه‌كاندا له‌و ستراتیژه‌دا یه‌كده‌گرنه‌وه
، ئایا ( PYD ) له‌و
ستراتیژه‌دا چ پێگه‌یه‌كی هه‌یه ، جگه له خواردنی حه‌بی پانادۆڵ ؟!
2. ئه‌گه‌ر قه‌واره‌یه‌كی ســــــه‌ربه‌خۆبێت و په‌یوه‌ندیی به‌هیچ
قه‌واره‌یه‌كی تره‌وه نه‌بێت . ئه‌و ناوچه‌یه‌ی كه ( PYD ) ده‌سه‌ڵاتی به‌سه‌ردا په‌یدا كردووه
بچووك و لێكدابڕاوه‌و بنه‌مای مانه‌وه‌و به‌رده‌وامیی نیه . به‌تایبه‌تیی له‌رووی
ئاوو وزه‌وه زۆر هه‌ژاره .
3. یا خاوه‌نی قه‌واره‌یه‌كی فیدراڵیی بێت له سوریایه‌كی دیموكراتیی
نوێدا . ئه‌مه‌ش به‌هۆی پێداگریی ئێران و رووسیاوه بۆ مانه‌وه‌ی به‌شار ئه‌سه‌د
ناكرێ ده‌سته‌به‌ر بكرێت ، چونكه له‌وه‌ته‌ی چینی سه‌ربازیی عه‌له‌ویی له دیمه‌شقدا
ده‌سه‌ڵاتیان گرتووه‌ته ده‌ست ، به چه‌پۆكی ئاسنین حكومه‌تی مه‌ركه‌زییان به‌سه‌ر
وڵاتدا سه‌پاندووه و هه‌ر هه‌ناسه‌یه‌كی ئازادیان خه‌فه كردووه .
4. یا ببنه خاوه‌نی قه‌واره‌یه‌ك هاوشێوه‌ی حكومه‌تی هه‌رێمی
كوردستان ، ئه‌ویش به بوونی په‌یوه‌ندییه‌كی تایبه‌ت له‌گه‌ڵ حكومه‌تی هه‌رێم و وڵاتی
توركیادا .
به‌رپرسانی
ئیداره‌ی ( PYD ) ئه‌گه‌ر
راست بكه‌ن له لێدوانه‌كانیاندا ، پێویستییان به پێداچوونه‌وه‌یه‌كی ریشه‌یی هه‌ڵوێسته‌كانیان
هه‌یه ، رووسیا و ئه‌مه‌ریكاو په‌یمانی ناتۆ له‌دوای ئه‌وه‌ی به‌ره‌ی نوسره جیابوونه‌وه‌ی
ته‌واوی خۆی له قاعیده راگه‌یاند ، تا ئێستاش ئه‌و وڵاتانه ئه‌و جیابوونه‌وه‌یه
ناسه‌لمێنن ، ده‌ی چۆن توركیا به ئاشكرا سه‌دان به‌ڵگه‌ی گه‌رمی له‌لایه له‌سه‌ر
ئه‌وه‌ی ئه‌و پارته به‌شێكه له ( PKK ) قه‌ناعه‌ت ده‌كات به لێدوانێكی رۆژنامه‌وانی كه گوایه ئه‌و
لایه‌نه سه‌ربه‌خۆیه ؟ ئه‌گه‌ر وایه وێنه‌ی ئاپۆ له هه‌موو باره‌گاو شوێنه
گشتیه‌كانی خۆرئاوادا چیی ده‌كات ؟ ئاڵاكانی ( PKK ) له‌و هه‌رێمه‌دا چیی ده‌كات ؟ ئه‌گه‌ر ئه‌وه
ناو ده‌به‌ن به ئازادیی ، ئه‌ی بۆچی رێگه به هه‌ڵكردنی ئاڵای كوردستان ناده‌ن ؟
بۆیه
زۆر گرنگه به كرده‌وه هه‌نگاو بۆ ئه‌وه هه‌ڵگرن ، به‌تایبه‌تی ئه‌وه ساڵانێكی
دوورو درێژه ئه‌وان بڕوایان به درووشمی سه‌ربه‌خۆیی و كوردستانی گه‌وره نه‌ماوه
، ئه‌وه‌تا ناوی رۆژئاڤاشیان له هه‌رێمه‌كه‌یان كرده‌وه ، ئه‌وان ده‌ڵێن بڕوایان
به چاره‌سه‌ری دیموكراتی هه‌یه نه‌ك نه‌ته‌وه‌یی .
چونكه
رۆژئاوا زیاتر له 600 كیلۆمه‌تر سنووری له‌گه‌ڵ توركیادا هه‌یه ، كه جگه له
سنووری هه‌رێمی كوردستان ته‌نیا سنووری ده‌ره‌كیه كه ئه‌وان به جیهانی ده‌ره‌وه
ده‌به‌ستێته‌وه ، راسته له سه‌ره‌تادا په‌یوه‌ندییه‌كانی نێوان هه‌رێمی
كوردستان و توركیا به نێگه‌تیڤانه ده‌ستی پێكرد ، به‌ڵام دواجار به‌رژه‌وه‌ندییه
هاوبه‌شه‌كان وایكرد كه توركیا نه‌ك هه‌رێم به هه‌ڕه‌شه بۆ سه‌ر ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی
خۆی نه‌زانێت ، به‌ڵكو به هاوبه‌شی ئابووریی و سیاسیی خۆیشی ده‌زانێت ، به‌تایبه‌تیی
هه‌میشه رۆڵی گرنگی گێڕاوه له ره‌وتی ئاشتیی له باكووری كوردستاندا .
له‌كاتێكدا
دۆناڵد ترامپ له یه‌كه‌مین په‌یوه‌ندیی ته‌له‌فۆنیدا له‌گه‌ڵ ئه‌ردۆغان ویســــتی
دڵنیای بكاته‌وه له‌وه‌ی كه له سه‌رده‌می ئه‌ودا په‌یوه‌ندییه‌كانی ئه‌مه‌ریكاو
توركیا به‌هێز ده‌كاته‌وه ، ئه‌مه ئاماژه‌یه بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌گه‌ر ( PYD ) په‌یوه‌ندییه‌كانی
له‌گه‌ڵ توركیادا چاك بكاته‌وه ، بێگومان ئیداره‌ی ئه‌مه‌ریكاش له پاداشتی شه‌ڕی
داعشدا زیاتر پشتیوانیی له باشكردنی ئه‌و په‌یوه‌ندییانه ده‌كات ، به‌ڵام ئه‌گه‌ر
( PYD ) هه‌ر
به‌رده‌وام بێت له‌سه‌ر سیاسه‌ته‌كانی به‌رانبه‌ر توركیاو حسابی خۆی له ( PKK ) جیانه‌كاته‌وه
، ئه‌مه‌ریكا به‌رژه‌وه‌ندییه ستراتیژییه‌كانی ناكاته قوربانیی به‌رژه‌وه‌ندییه
كاتیه‌كانی له‌گه‌ڵ ( PYD ) دا . چونكه یه‌كێك له داواكارییه گه‌وره‌كانی توركیا له
ترامپ وازهێنانی ئیداره‌ی ئه‌مه‌ریكایه له خۆرئاوای كوردستان . چونكه ترامپ له
وه‌ڵامی پرسیاری رۆژنامه‌نووسێكی " نیۆیۆڕك تایمز "دا كه لێی پرسی ئایا
جیاوازیی نێوان دوو هاوپه‌یمانی شه‌ڕی دژی داعش – واته توركیاو په‌یه‌ده - چۆن
چاره‌سه‌ر ده‌كه‌ن ؟ گوتی : شتێكی ناوازه‌یه ئه‌گه‌ر بتوانین رێكیان بخه‌ین ، هه‌وڵیشی
بۆ ده‌ده‌ین .
رێكخستنه‌وه‌ی
ئه‌م په‌یوه‌ندییه‌ش به رێكه‌وتنه له‌گه‌ڵ لایه‌نه كوردییه‌كانی تردا ، كه په‌یوه‌ندییان
له‌گه‌ڵ توركیاو مه‌سعود بارزانیدا باشه‌و ده‌توانن رایه‌ڵه‌یه‌كی باش بن بۆ گه‌ڕانه‌وه‌ی
متمانه له نێوان خۆرئاواو توركیاو هه‌رێمی كوردستاندا ، به‌وه‌ش ئه‌و ناوچه‌یه
ده‌بێته ئه‌مری واقیع . ده‌نا ئه‌سته‌مه ناوچه‌یه‌كی گه‌مارۆدراوی سیاسیی و
ئابووریی بتوانێت بۆ ماوه‌یه‌كی دوورو درێژ له‌سه‌ر پێی خۆی راوه‌ستێت .
نوێترین نوسینەکانی شوان هه‌ورامی
-
شوان هه‌ورامی
14/03/2021
-
شوان هه‌ورامی
27/02/2021
-
شوان هه‌ورامی
02/08/2018
-
شوان هه‌ورامی
25/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
16/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
23/06/2018