رامــان له وێســتگهكانی ئهم قۆناغــه (11)
وتار/
23/11/2017
513 جار بینراوە
شوان ههورامی
رامــان له وێســتگهكانی ئهم قۆناغــه (11)
شوان هههورامی
بهشی یازدهیهم
چارهنووسی كورد
وهكو ئهوهی كه به سیاسهتی ناوچهكهو ههڵوێستی وڵاتانی
جیهانهوه بهرانبهر به نهتهوهی كورد دهردهكهوێت ، دهكرێ بگهینه ههندێ
بهر ئهنجامی چاوهڕوانكراو ، ئهی دهبێ كوردی ههر بهشێكی كوردستان لهم قۆناغهدا
چیی بكات ؟ به تایبهتیی رێبهرانی كورد له چارهكه سهدهی رابردوودا – لهبهر
خۆپهرستیی – نهیانتوانی بگهنه گوتارێكی یهكگرتووی نهتهوهیی ، كه تیایدا
ستراتیژی نهتهوهیی داڕێژن بۆ خهباتی قۆناغهكهو كاركردن به میكانیزمێكی سهركهوتوانهی
دوور له ههنگاوی سهرپێی و خێڵهكیی و میزاجیی دیراسه نهكراو . من لێرهدا باسی
ئهو هۆكارانه ناكهم كه ههرێمی كوردستان و پارچهكانی تری كوردستانی گهیاندووهته
ئهم قۆناغه ، چونكه لهلایهن ههموانهوه كهم تا زۆر زانراوهو رۆژانه قسهیان
لهسهر كراوه ، بۆیه زیاتر جهخت لهسهر قۆناغی ئێستا دهكهمهوه . كه كورد
ئێستا حاڵ و پێگهی چۆنه و له كوێدایهو دهكرێ چیی بكات ؟
ههرێمی كوردستان
شكستی هێزی پێشمهرگهی كوردستان له دوای 2000 شههید و
10 ههزار بریندار لهسهر ناوچه جێناكۆكهكان ، كه بریتیی بوو له 51% ی خاكی
كوردستان ، به تایبهتیی لهدهستدانی شاری كهركوك ، به ههرهسێكی تری مێژوویی
بۆ كورد ههژمار دهكرێت . ئهوهش نیشانهیهكی تره له خوێندنهوهی ههڵهی
كورد بۆ هێزی بهرانبهرهكهی و بێ ئاگایی له ههڵوێستی وڵاتانی زلهێزی جیهان ،
كه حوكمڕانانی كورد بڕوایان وابوو مادهم خۆرئاوا باسی قارهمانێتیی پێشمهرگه
دهكات و ئهمانیش بهو هێزهیان دهزانن كه لهبری ههموو جیهان دهجهنگن ، چیتر
خۆرئاوا پشتیان تێناكهن و سهردهمی تێكشكانی پێشمهرگه تێپهڕیووه ، بۆیه دهركهوت
كه خوێندنهوهكهیان ههروهكو پشتیوانیهكهی ئیســرائیل و 77 وڵاتهكهی جیهان
بۆ ریفراندۆم دهرچوو ، بۆیه تا ئێستاش خاوهنی ئهو خوێندنهوه ههڵهیه لهشــــۆكی
ئهو رووداوه دڵتهزێنه رزگاریان نهبووه و خۆرئاوا به خائین ناو دهبهن ،
چونكه تا ئێستاش لهو راستیه تێنهگهیشتوون كه جیهانی سهرمایهداریی لهسهر
بنهمای بهرژهوهندیی مادیی ســــیاسهت دهكات ؛ نهك لهسهر بنهمای مافی مرۆڤ
و دیموكراسیی و بنهمای ئهخلاقیی .
لێرهدا كه كورد شـــكســـتی خواردووه ، دهبێ بزانێت
؛ حكومهتی ناوهندیی تووشی جۆرێك له لوتبهرزیی بووه ، چونكه ناوچهكهو جیهانیش
له پشـــتی خۆیهوه دهبینێت ، بۆیه دهبێت لۆژیكیانه مامهڵه لهگهڵ قۆناغهكهدا
بكات ، چونكه ههرێم گهڕاوهتهوه بۆ قۆناغێكی بهر له دامهزراندنی حكومهتی
ههرێمی كوردستان ، چونكه له دوای ساڵی 1992 ههرێمی كوردستان نیمچه سهربهخۆ
بووه ، حكومهتی بهغدا مهگهر به پهلكێشكردنی بۆ ناو ههرێم هاتبێته ناو
كاروبارهكانیهوه ، دهنا بۆ خۆی نههاتووهو ههرێم سهربهخۆ بووه له كارگێڕیی
و بڕیاره سیاسییهكانیدا . بهڵام ئێستا به پێی دهستووری نوێی عێراق ، كوردستان
ههرێمێكی فیدراڵیه له عێراق و به پێی دهستووریش مامهڵهی لهگهڵ عێراقدا نهكردووه
، واته به پێی ئهمری واقیع لهگهڵ بهغدا رهفتاری كردووه ، ئێستا كه ههرێم
لهم قۆناغهدا تێكشـــكاوه ، بهغداش به پێی ئهمری واقیع لهگهڵ ههرێمدا
مامهڵه دهكات ، بۆیه باشــترین حاڵهت بۆ ههرێم لهم قۆناغهدا ، بۆ ئهوهی
له میزاجی تائیفی بهغدا بیپارێزێت ، كاركردنه به دهستووری عێراق و كاركردنی
ههرێمه له چوارچێوهی ئهو دهستوورهدا ، چونكه جگه لهوه زیانی گهوره به
دانیشتوانی ههرێمی كوردستان و رهوشی سیاسیی ناو ههرێمهكه دهگات، كاركردن به
دهستووری عێراق ئهم قازانجانهی بۆ ههرێم دهبێت :
یهكهم – بهپێی دهستووری فیدراڵی ، ههرێم خاوهنی پهرلهمان
و حكومهت و دهزگای دادوهریی و هێزی پێشمهرگهو پۆلیس و ئاسایشی پارێزهری خۆیهتی
، بۆیه جێبهجێ كردنی دهستوور وهكو خۆی ؛ به دوور له ههژموونی حیزبی خاوهن
میلیشیا ، ههرێمی كوردستان لهم حاڵهته پاشاگهردانیه رزگار دهكات كه دوو حیزبی
خاوهنی میلیشیا و داگیركهری سامانی گشتیی له رابردوودا رێگهیان نهداوه به
گهشهی سیاسیی و ئابووریی و كۆمهڵایهتیی ، كه بهوهش ههرێم دهبێته خاوهنی
دهسهڵاتێكی دهستووریی و بۆ ههمیشه له ههژموونی حیزب رزگاری دهبێت ، بهڵكو
حیزب له بهرهو پێشبردنی وڵاتدا به بهرنامه سیاسیی و ئابوورییهكانی بهشداریی
دهكات ، نهك وهكو مافیا مامهڵه لهگهڵ سامانی گشتیدا بكات .
دووهم – به پێی دهستووری فیدراڵیی داهاتهكان ( داهاتی
نهوت و غاز ، داهاتی گومرگ ، داهاتهكانی ناوخۆ ، داهاتی فڕۆكهخانهكان ) دهچنهوه
خهزێنهی ناوهندیی و به پێی بودجهی گشتیی وڵات پشكی ههرێم دیاریی دهكرێت ،
له كوردستانیش به پێی بودجهی ساڵانه خهرجدهكرێت ، كه ئهویش چاودێریی
راســــتهوخۆی پهرلهمان و لیژنهی دهســـتپاكیی لهسهرهو به پێی حســـــابی
كۆتاییش راپۆرتی خهرجكردنی دهگهڕێتهوه بۆ ناوهند ، بۆیه چیتر رێگه نادرێت
ناشـــهفافیی و قاچاغچێتی به داهاتی گشــــتیی ههرێمهوه بكرێت .
سێیهم – دهبێ بهپێی دهستوور ؛ پێداچوونهوهیهكی
زانستیانه به لیستی فهرمانبهران و هێزهكانی پێشمهرگهو ئهمنیی كوردستاندا
بكرێتهوه ، كه بندیواری زۆر له مووچهی فهرمانبهراندا ههیه ، بۆ نمونه وڵاتێكی
وهكو ســعودیه خاوهنی 250 ههزار سهربازه ، كهچی ههرێمی كوردستان زیاتره
له 350 ههزار پێشمهرگه ، كه لهڕاستیدا نیوهی ئهو ژمارهیه حهقیقهتی نیه
، كهواته مووچهكانیان لهلایهن بازرگانان به خوێنی رؤلهكانی كوردهوه
خوراوهو كاریگهریی راستهقینهشی ههبووه بۆ سهر ژمارهو بژێوی پێشمهرگه
واقعیهكانی كوردستان ، سهربازێكی سادهی عێراقی دوو بهرانبهری پێشمهرگهیهكی
كوردستان مووچهی وهرگرتووه ، كهواته ئهگهر پێداچوونهوهی زانستیانه به لیستی
پێشمهرگهدا بكرێتهوه ، بژێویی و پۆست و پلهی پێشمهرگه له رێگهی ههیئهی
ئهركان و دهسهڵاتی سهربازییهوه دیاریی دهكرێت ، نهك له رێگهی لق و مهڵبهند
و مهكتهبی سیاسیی حیزبهكانهوه ، تهنانهت دهمانبینیی له شهڕی داعشیشدا لهبری
ئهوهی سهركردایهتیی بهرهكانی جهنگ لهلایهن پسپۆڕانی سهربازییهوه بكرێت
، دهسپێردرایه ئهندامانی مهكتهبی سیاسیی دوو حیزبی حوكمڕان ، ئهوهش وایكرد
كه بههیچ شێوهیهك رێگه نهدرێت ههرێمی كوردستان ببێته خاوهنی سوپایهكی یهكگرتووی
پێشكهوتوو . ههر ئهم پێداچوونهوهیهش دهبێته هۆی ئهوهی كه هێزی پێشمهرگه
بهشێوهیهك رێكبخرێتهوه كه خاوهنی فهرماندهو پێشمهرگهی كارامه بێت ، نهك
ئهو رهگهزانهی بووبوونه هۆكاری بێهێزیی پێشمهرگه ، واته كوردستان پێویستیی
به پێشمهرگه ههیه ؛ نهك میلیشیای حیزب و ئایدیۆلۆژیا ، ههر ئهمهش دهبێتههۆی
ئهوهی كه چیتر حیزب نهتوانێت به بیانووی شهرعیهتی شۆڕشگێڕیی خاوهنی میلیشیای
چهكدار بێت و كار بكاته سهر بڕیاره سیاسییهكان و ئهنجامی ههڵبژاردنهكان و
تێكدانی سهقامگیریی سیاسیی و كۆمهڵایهتیی .
چوارهم – كاتێ بودجه له بهغداوه بۆ ههرێم دیاریی
بكرێت ، دهبێ له كوردستان حیزبهكان له چوارچێوهی یاسادا مامهڵه لهگهڵ
بودجهدا بكهن ، بۆ نمونه بهپێی یاسای بودجه بهشیان له بودجهدا وهربگرن ،
نهك وهكو جاران دهستی بهسهردا بگرن و تهخشان و پهخشانی بكهن ، بهمهش ئهو
حیزبانه قهبارهی راستهقینهیان له كوردستاندا دهردهكهوێت ، چونكه وهكو
جاران ؛ نه داهاتی گشتیان لهبهردهستدایهو نه هێزو میلیشیایان ههیه بۆ
چاوسووركردنهوهو نه دهتوانن پۆستهكانی حكومهت بۆ دروستكردنی لایهنگر بهكار
بهێنن ، لهو كاتهدا تهنیا بهرنامه حیزبیهكانیانه بۆ ههڵبژاردن كه دهبێته
هۆی لایهنگرییان له لایهن جهماوهرهوه ، بۆیه ژینگهیهكی دروست و گونجاوی
سیاسیی و كۆمهڵایهتیی بۆ حیزبایهتیی و كاری رێكخراوهیی له ههرێمدا دێته كایهوه
. ههر ئهو ههنگاوهش كوردستان له زۆنی زهرد و سهوزو بازگهكانی دێگهڵهو
سماقوڵی و بالیسان رزگار دهكات و كوردستان دهبێته ماڵی ههموان .
پێنجهم – ئهگهر دهستووری فیدراڵی له ههرێمی
كوردستان جێبهجێ بكرێت ؛ ههژموونی میلیشیا بهسهر ههرێم و ههژموونی پارهو پۆست
بهخشینهوه بهسهر جهماوهردا نهمێنێت ، حیزب له چوارچێوهی یاسایی خۆیدا
كار بكات ، بنهماكانی دیموكراسیش دهچهسپن و دهستاودهست كردنی دهسهڵاتیش به
شێوهیهكی ئاسان و ئاسایی به ئهنجام دهگات ، نهك ئهوهی له 26 ساڵی
رابردوودا بینرا ، نهك ئهوهی له ههڵبژاردنهكانی ئهم دواییهی كوردستاندا
روویاندا ، كه ههندێ پۆست لهبهر رق و كینهی حیزبایهتیی حیزبی حوكمڕان تا ئێستا
جێبهجێ نهكراون و دوای 4 ساڵ هێشتا بهرپرسی ههڵبژێردراوی خهڵك فهرمانه كارگێڕییهكهی
بۆ دهرنهكراوه . كۆتایی هاتنی ئهو نههامهتیه كارگێڕییه دهستكهوته نهك
لهدهستدانی سهروهریی ، ئهوه كام سهروهرییه ههندێ بتپهرستی ناسیۆنالیست
باسی دهكهن ؟!
كهواته راسته ههرێمی كوردستان ئهو سهربهخۆییهی
جارانی نامێنێت ، بهڵكو وهكو له 26 ساڵی رابردوودا بینیمان ؛ دوو حیزبه حوكمڕانهكه
هیچ كاتێ ئهو سهربهخۆییهیان بۆ بیناكردن و چهسپاندنی پایهكانی دهوڵهت 21
بهكار نههێنا ، كوردستان داهات و بهشێكی فراوان له زهوی ئازاد و توانایهكی
مرۆیی زۆر باشی ههبوو بۆ ئهو مهبهسته ، بهڵام چاوچنۆكیی حوكمڕانهكانی و نهبوونی
ئیراده بۆ ئهوهی كوردستان بكهنه دهوڵهت بۆ گهلی كوردستان ، نهك بیكهنه
دهوڵهت بۆ مانهوهی ههژموونی خۆیان ، بۆیه له هیچ قۆناغێكدا ههوڵ نهدرا بۆ
به دامهزراوهیی كردنی پایهكانی دهوڵهت و ئابووریی شهفاف و هێزو توانای ئهمنیی
نیشتمانیی یهكگرتوو ، كهواته راسته له چوارچێوهی دهستووری فیدراڵیدا
كوردستان ئهو سهربهخۆییهی لهدهست دهدات ، بهڵام ئهگهر دهستوور وهكو خۆی
جێبهجێ بكرێت و گهلی كوردستانیش داوای ئهوه بكهن كه وهكو خۆی جێبهجێ بكرێت
و جارێكی تر رێگه نهدهن پارتی و یهكێتی له چوارچێوهی ههرێمدا خاوهنی میلیشیا
و هێزی چهكدار بن و ببنهوه به خاوهنی داهاتی گشتیی و له رێگهی كۆمپانیاكانیانهوه
جارێكی تر ههژموون بهسهر بڕیاری سیاسیی ههرێمهكهدا پهیدا بكهنهوه ، ئهم
لهدهستدانهی نیمچه سهربهخۆییهكهی ئهزموونی 26 ساڵی رابردوو ؛ زۆر باشتره
لهوهی ههتا رۆژی دوایی ئهو شێوازهی ژیانی كوێرهوهریی كورد به دهستی حیزبی
خاوهن میلیشیاوه بهردهوام بێت . لێرهدا پێویسته حیزبهكانی دهرهوهی دوو حیزبی
حوكمڕان ئهم بابهته بۆ خهڵك روون بكهنهوهو پێشڕهویی خهڵك بكهن بۆ گفتوگۆ
لهگهڵ حكومهتی ناوهندیدا ، ئهوهش به دهسهڵاتدارانی بهغدا ڕابگهیهنن كه
له دوای دامهزراندنی حكومهتی عێراقهوه كه به زۆر باشووری كوردستان لكێنراوه
بهو وڵاتهوه ، چهندین جار حكومهتهكانی پاشایهتیی و بهناو كۆماریی ویستویانه
به ستهمكاریی گهلی كورد تا سنووری قڕكردن ببهن ، بهڵام نهیانتوانیووه به
ئاواتیان بگهن ، كهواته ئهگهر حكومهتی ئێستای عێراقیش به زمانی تائیفیی و
به لوتبهرزیی قۆناغی بهعسی دوای رێكهوتنامهی جهزائیری 1975 رهفتار بكات ، دڵنیابێت
ناگاته ئهنجام و گهلی كورد ئاماده نیه بچێته ژێر باری ستهمكارییهكانی ، ئهگهر
دهیهوێت به زمانی دهستوور و یاسا و له چوارچێوهی مافی مرۆڤ و مافی هاوڵاتیبووندا
مامهڵه لهگهڵ ههرێمی كوردستاندا بكات ، ههموان له ههرێمی كوردستاندا
هاوكاریی دهكهن و چاوهڕێی ههنگاوهكانی دهبن ، دهبێ بۆ دهستهبهركردنی ئهمهش
لهگهڵ وڵاتانی ناوچهكهو جیهاندا ههوڵی دیبلۆماسی نوێ بخهنهگهڕ . دهبێ جهماوهری
كوردستان ئهو راستیهش باش بزانن ؛ كه حكومهتی ناوهندیی و ناحهزانی كورد زۆریان
پێخۆشه ئهو شێوازه شكستخواردووهی دوو حیزبه حوكمڕانهكه بهردهوام بێت ، بۆ
ئهوهی كوردستان ههرێمێكی بێهێز و بێ ئیراده بێت و ههموو مهرجهكانیانی بهسهردا
بسهپێنن ، لهم ههلومهرجهدا حكومهتێكی كاتیی كه وهڵامدهرهوهی ئیرادهی
خهڵكی كوردستان بێت ، پێویستیی قۆناغهكهیه ، چونكه ئهم حكومهتهی ئێستا ههڵگری
ههموو ئهو نههامهتیانهیه كه له چارهكه سهدهی رابردوودا بهسهر ئهم
ههرێمهدا هاتووه ، بۆیه ئهگهر جهماوهری كوردستان لهم قۆناغهدا هۆشیار نهبن
و له نههامهتیی 26 ساڵی رابردوو خۆیان رزگار نهكهن ، بۆ دهیان ساڵی تر دهبێ
ئهو مۆدیله سیاسیانه حوكمیان بكهن ، كه لهبهرانبهری ناحهزانی كوردهوه رێوین
و له بهرانبهری جهماوهری ناوخۆی كوردستانیشهوه - وهكو رابردوو - دهبنه شێرو
ژیانیان بۆ ههمیشه لێدهكهنه ژان !!
--------------------------
پهراوێزهكان :
21 . زۆر
جار كه باسی دهوڵهت دهكرێت ، ههندێ له خوێنهران چهمكی دهوڵهت و حكومهت
تێكهڵ دهكهن ، دهوڵهت به مانای بوونی بنهماكانی دهستوور و ناوهنده گرنگهكاانی
یاسادانان و راپهڕاندن و دادوهریی و سوپای پارێزهری وڵات و ئابوورییهكی تاڕادهیهك
بههێز و متمانه پێكراو ، بهڵام حكومهت بهشێكه لهو سیستمهی دهوڵهت ، نهك
كۆی سیستمهكه . كه ههرێمی كوردستان له نێوان 1991 – 2017 ئهوهنده سهربهخۆو
خاوهن داهات بوو ، ئهگهر حوكمڕانهكانی ئیرادهیان ههبوایه دهیانتوانی به
كردهوه سهربهخۆیی ههرێمهكهو شێوازی دهسهڵاتهكهی بهسهر ناوچهكهو جیهاندا
بسهپێنن و پشتیوانی بۆ پهیدا بكهن.
نوێترین نوسینەکانی شوان ههورامی
-
شوان ههورامی
14/03/2021
-
شوان ههورامی
27/02/2021
-
شوان ههورامی
02/08/2018
-
شوان ههورامی
25/07/2018
-
شوان ههورامی
16/07/2018
-
شوان ههورامی
23/06/2018