رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (9)
وتار/
21/11/2017
395 جار بینراوە
شوان هه‌ورامی
رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (9)
شوان هه‌ورامی
به‌شی نۆیه‌م
توركیا و كورد
من لێره‌دا به پێویستی نازانم بگه‌ڕێمه‌وه بۆ شۆڕشه‌كانی
شێخ سه‌عیدی پیران و ئارارات و دێرسیم ، ته‌نانه‌ت هۆكاره‌كانی هه‌ڵگیرسانی شۆڕشی
چه‌كدارانه‌ی پارتی كرێكارانی كوردستان ، بابه‌تگه‌لێكه قسه‌ی زۆری له‌سه‌ر كراوه
، بۆیه باسكردنی هۆكاره‌كانی تووڕه‌یی توركیا به‌رانبه‌ر به كورد له‌م قۆناغه‌دا
، به گرنگتر ده‌زانم .
له ئێستادا سێ پارچه‌ی كوردستان ، باكوور و باشوور و خۆرهه‌ڵات
راسته‌وخۆ په‌یوه‌ندییان به توركیاوه هه‌یه ، بۆیه ئه‌و وڵاته وه‌كو بابه‌تێكی
ئاسایشی نه‌ته‌وه‌یی خۆی مامه‌ڵه‌یان له‌گه‌ڵدا ده‌كات ، كه ده‌كرێ بوترێت 70% ی
كورد له‌م سێ به‌شه‌ی كوردستاندا ده‌ژین .
لێره‌دا ده‌بێ ئاماژه به‌راستیه‌ك بده‌ین ، كه زۆرینه‌ی
ره‌های كورد و سه‌ركرده‌كانی به‌رده‌وام له‌م هه‌ڵه‌یه‌دا ده‌ژین و له كاتێكدا هه‌ڵوێستی
دژ به كورد له وڵاتی توركیاوه ده‌بینن و ده‌بیستن ، تووشی جۆرێك له نیگه‌رانیی
و شۆك ده‌بن ، بۆیه نابێ كورد داوا له سه‌ركرده‌و رێبه‌رانی توركیا بكات وه‌كو
ئه‌و بیر بكه‌نه‌وه ، چونكه تا ئه‌م ساته‌ش په‌روه‌رده‌ی ره‌گه‌زپه‌رستانه‌ی كه‌مالیی
و حكومه‌تی نهێنیی و هاوته‌ریب ( الحكومة العمیقة ) له‌و وڵاته‌دا ره‌گی داكوتاوه
. هه‌موو كوده‌تاكانی توركیا به‌وه‌ی ساڵی رابردووشه‌وه ئه‌وان به بیانووی
پاراستنی عه‌لمانیه‌تی ئه‌تاتۆركیی به‌رپایان كردووه ، سه‌رۆكی خۆشه‌ویستی گه‌لی
توركیا ( عه‌دنان مه‌نده‌رێس ) ئه‌وان له‌سێداره‌یان دا ، ئه‌وه جگه له هه‌زاران
كوژراو و ئه‌شكه‌نجه‌دراوی دوای هه‌ر كوده‌تایه‌ك ، ته‌نانه‌ت گومانی زۆر به‌هێز
هه‌یه كه سه‌رۆك { تۆرگۆت ئۆزال } یش ژه‌هرخوارد كرابێت و تیرۆر كرابێت ، چونكه
ئه‌ویش ده‌یه‌ویست كرانه‌وه‌ی دیموكراسیی له توركیادا ده‌ست پێبكات ، به تایبه‌تیش
كردنه‌وه‌ی ده‌رگا له‌گه‌ڵ كورد و گفتوگۆ له‌گه‌ڵ PKK دا یه‌كێك بوو له‌و هێڵه سوورانه‌ی عه‌لمانیه‌تی ئه‌تاتۆركی كه
ئه‌و به‌زاندی . بۆیه ده‌بێ بزانین كرانه‌وه‌ی دیموكراسی ئاكپارتی شتێكی ئاسان نه‌بوو
، به تایبه‌تی له‌گه‌ڵ كێشه‌ی كورددا ، ئه‌و پارته وه‌كو هونه‌ری ئه‌وه‌ی كه ده‌كرێت
( فن الممكنات ) قۆناغ به قۆناغ چووه‌ته پێشه‌وه ، به‌ڵام له‌لایه‌ن حكومه‌تی
نهێنی و دووژمنه مێژووییه‌كانی توركیا له خۆرئاوادا – كه له زیندوو بوونه‌وه‌ی
عوسمانیه‌كان ده‌ترسن – به‌رده‌وامبوون له‌وه‌ی له‌مپه‌ر له‌به‌رده‌می ئه‌و كرانه‌وه‌یه‌دا
دروست بكه‌ن .
هۆكاره‌كانی نیگه‌رانیی توركیا :
هۆكاره‌كانی نیگه‌رانیی توركیا زۆرن ، به‌ڵام له چه‌ند
خاڵێكدا كورت ده‌كرێنه‌وه :
1. له‌باره‌ی كوردانی باكووره‌وه ئاكپارتی
له‌وه نیگه‌رانه ، كه ئه‌وان به‌جۆرێك له PKK و HDP چوونه پێشه‌وه
كه له مێژووی نوێی كۆماری توركیادا رووی نه‌دابوو ، به‌ڵام ئه‌وان خوێندنه‌وه‌یان
بۆ ئه‌و نه‌رمیه‌ی ئاكپارتی زۆر هه‌ڵه بوو ، له‌لایه‌ك هه‌ڵوێسته‌كه‌یان ئایدیۆلۆژیی
بوو نه‌ك واقعیی ، له‌لایه‌كی تریش ئه‌و نه‌رمیه‌یان به بێهێزیی پارتی حوكمڕان ده‌زانی
، ئه‌وه‌شمان بیر نه‌چێت كه هه‌ندێ هێزی ده‌ره‌كیی ئه‌وانی به‌و شێوه‌یه هانده‌دا
كه پێویسته به‌شێك بن له گوشاری سه‌ر ئاكپارتی ، بۆ نمونه سكرتیری سۆشیالیستی
نێوده‌وڵه‌تیی ( لویس ئه‌یالا ) كه جوله‌كه‌یه‌كی لایه‌نگری ئیسرائیله ، له كاتی
هه‌ڵبژاردنی سه‌رۆكی توركیادا له په‌رله‌ماندا ، فه‌ر‌مانی پێدابوون له نێوان عه‌بدوڵڵا
گوڵ و ده‌وڵه‌ت باخچه‌لی دا نوێنه‌رانی كورد ده‌نگ به باخچه‌لی بده‌ن ، هۆكاره‌كه‌ش
ته‌نیا ئه‌وه بوو ئاكپارتی له‌گه‌ڵ ئیسرائیلدا په‌یوه‌ندییه‌كانی خراپ بوون و ئه‌یالا
ده‌یه‌ویست به كارتی كورد تۆڵه له ئه‌ردۆغان و پارته‌كه‌ی بكاته‌وه . HDP به‌وه‌شه‌وه نه‌وه‌ستا ، بووه به‌شێك له
دژایه‌تیی توركیا له سیاسه‌ته‌كانی ناوخۆو ده‌ره‌وه‌یدا ، به تایبه‌تی دژایه‌تی
شۆڕشی سوریا ، تا كار گه‌یشته ئه‌وه‌ی له كاتی قه‌یرانی نێوان توركیا و رووسیادا
{ سه‌لاحه‌دین ده‌میرتاش } له رووسیاوه هه‌ڕه‌شه‌ی له ئه‌ردۆغان كرد ؛ كه ده‌بێ
بڕووخێت . به خوێندنه‌وه‌ی PKK ش كاتێ بینیی
ئه‌مه‌ریكا له خۆرئاوای كوردستان هاوكاریی باڵه‌كه‌ی ده‌كات بۆ شه‌ڕی داعش و په‌سنی
شه‌ڕڤانه‌كانی ده‌كات ، وا تێگه‌یشت له باكووری كوردستانیش به هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی
شه‌ڕ و سه‌نگه‌ر لێدان له شاره‌كاندا ده‌توانن نیگه‌رانیه‌كانی ئه‌مه‌ریكا له
توركیا بگۆڕن به پشتیوانیی و له‌وێش هه‌رێمی خۆسه‌ر دروست بكه‌ن وه‌كو خۆرئاوای
كوردستان ، ئه‌وه بوو شه‌ڕی باكوور جارێكی تر دۆزی كوردی چه‌ندین قۆناغ برده‌وه
دواوه‌و ئاسۆیه‌كیش بۆ گفتوگۆو چاره‌سه‌ری ئاشتیانه‌ی نابینرێت . ئه‌مه‌ش دوای ئه‌وه‌ی
كه HDP له‌دوای هه‌ڵبژاردنه‌كانی حوزه‌یرانی
2015 دا هه‌لێكی زێڕینی له‌به‌رده‌مدا بوو كه ببێته هاوپه‌یمانی ئاكپارتی و ببێته
پارسه‌نگێكی باش بۆ ئه‌وه‌ی باڵانسی ئاشتی له باكوور بپارێزێت ، به‌ڵام چ له كاتی
هه‌ڵبژاردنه‌كان و چ دوای هه‌ڵبژاردنه‌كان جگه له داخوازیی رووخاندنی ئاكپارتی ،
درووشمێكی تری به‌رز نه‌كرده‌وه ، هه‌ر ئه‌وه‌ش بوو كه له خولی دووه‌می هه‌ڵبژاردنه‌كاندا
زیاتر له یه‌ك ملیۆن و نیو له كوردانی باكوور له ده‌نگه‌كانیان به HDP په‌شیمان بوونه‌وه‌و ده‌نگیان به ئاكپارتیدا
.
2. په‌یه‌ده له خۆرئاوای كوردستان – وه‌كو
باڵی سوریای PKK – هه‌ر له‌سه‌ره‌تای شۆڕشی سوریادا
به بیانووی ئه‌وه‌ی گوایه بێلایه‌نه له رووداوه‌كاندا ، هه‌موو شۆڕشگێڕانی خۆرئاوای
كوردستانی له ناوچه‌كانیدا سه‌ركوت كرد ، به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ؛ به‌عسیه‌كان
له ناوچه‌ی ژێر ده‌سه‌ڵاتی ئه‌واندا نه‌ك هه‌ر ئازاد بوون به‌ڵكو چالاكیه‌كانیشیان
به‌رده‌وام بوو ، بۆیه هه‌ر له‌و كاته‌وه PKK دژایه‌تی خۆی بۆ ئه‌جێندای توركیا راگه‌یاند ، له‌لایه‌ك ده‌یگووت
نابێ رێگه بدرێت توركیا ده‌ستوه‌رداته كاروباری ناوخۆی سوریا ، به‌ڵام بۆ خۆیشی
ململانێی خۆی له‌گه‌ڵ توركیادا گوێزایه‌وه بۆ سوریاو ده‌ستیكرده دژایه‌تی شۆڕشی
گه‌لانی سوریا ، ته‌نانه‌ت هه‌موو پارته‌كانی خۆرئاوای كوردستانیشی سه‌ركوت كرد .
له‌دوای هه‌ڵگیرسانه‌وه‌ی شه‌ڕی باكووری كوردستان ، چیتر باڵی سوریای PKK ش به ئاشكرا دژایه‌تی خۆی بۆ ئۆپۆزیسیۆنی
لایه‌نگری توركیا راگه‌یاندو له حه‌ڵه‌ب و باكووری سوریادا له گه‌مارۆدانی ئۆپۆزیسیۆن
و خنكاندنیاندا به‌شداریی كرد ، هه‌ر بۆیه كاتێك ئه‌مه‌ریكا و خۆرئاواییه‌كان یارمه‌تی
{ PYD } ده‌ده‌ن و ئه‌وه ره‌تده‌كه‌نه‌وه
كه باڵی PKK بێت كه ئه‌وان به تیرۆریستی
ناو ده‌به‌ن ، گومانه‌كانی توركیا چه‌ند به‌رانبه‌ر ده‌بێت ، ئه‌مه له دوای ئه‌وه‌ی
توركیا به‌ڵگه‌ی به‌ده‌سته‌وه‌یه كه خۆرئاواییه‌كان له كوده‌تاكه‌ی 15 ی ته‌مووزی
2016 دا به‌شدار بوون ، ناتۆ پشتیوانیی له توركیا نه‌كرد له كاتی قه‌یرانه‌كه‌ی
له‌گه‌ڵ رووسیادا ، بۆیه توركیا ئه‌و هه‌وڵه‌ی ئه‌مه‌ریكا به هه‌ڕه‌شه له ئاسایشی
نه‌ته‌وه‌یی خۆی ده‌زانێت و به ته‌واویی نیگه‌رانه له‌و ره‌فتاره‌و له‌گه‌ڵ رووسیا
و ئێران و له رێگه‌ی ئه‌وانیشه‌وه رژێمی سوریا له هه‌وڵدایه بۆ دانانی سنوورێك
بۆ ئه‌و هه‌وڵه‌ی خۆرئاواییه‌كان . چونكه ئه‌وان به‌م دیواره‌ی كوردانی خۆرئاوا ویستیان
رێگه له‌وه بگرن كه سوننه‌ی شام بۆ جارێكی تر ببنه‌وه به قوڵایی ستراتیژیی بۆ
توركیا و به‌وه‌ش ئاسایشی ئیسـرائیل به بۆچوونی ئه‌وان بكه‌وێته مه‌ترسیه‌وه .
3. له دوای بڕیاری 688 ی ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی
نێوده‌وڵه‌تیی ؛ بنكه‌ی ئاسمانیی ئینجه‌رلیك بووه چه‌كوشی ئاماده بۆ سه‌پاندنی
ناوچه‌ی دژه‌فڕین به‌سه‌ر عێراقدا ، بۆیه ده‌ستی توركیا زیاتر كرایه‌وه كه بۆ
ده‌ستوه‌ردانه ناو كاروباری هه‌رێم و له‌وێشه‌وه لێدانی بنكه‌و باره‌گاكانی PKK ده‌ستبه‌كار بێت ، ئه‌م حاڵه‌ته له نێوان
ساڵی 1991 بۆ ساڵی 2003 به‌و شێوه‌یه به‌رده‌وام بوو ، هه‌رێمی كوردستانیش بازاڕێكی
باش بوو بۆ بازرگانیی و قاچاغی نه‌وت و كۆمپانیا وه‌به‌رهێنه‌كانی توركیا ، بۆیه
ئه‌مه‌ش وایكرد حكومه‌تی هه‌رێمی كوردستان ببێته ئه‌مری واقیع و توركیا له ره‌هه‌نده
نه‌ته‌وه‌ییه‌كه‌ی نه‌ترسێت . به‌ڵام له دوای رووخاندنی رژێمی سه‌دام و داگیركردنی
وڵات له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه ، تا راده‌یه‌ك توركیا هه‌ستی به جۆرێك مه‌ترسیی
كرد ، چونكه له‌لایه‌ك رێگه‌ی نه‌دابوو ئه‌مه‌ریكا خاكی وڵاته‌كه‌ی بۆ هێرشه‌كه‌ی
سه‌ر عێراق به‌كار بهێنێت ، له‌لایه‌كی تریش جۆرێك له سه‌ربه‌خۆیی بڕیاری دابووه
كورده‌كان ، بۆ نمونه كار گه‌یشته ئه‌وه‌ی كه له قۆناغێكدا مه‌سعود بارزانی هه‌ڕه‌شه
له ده‌ستوه‌ردانی توركیا بكات و بڵێت : ئه‌گه‌ر ئه‌وان ده‌ستوه‌رده‌نه كاروباری
كوردستان ، ئێمه‌ش ده‌ستوه‌رده‌ده‌ینه كاروباری توركیا . كه تاڕاده‌یه‌كیش قه‌یرانێكی
زوو تێپه‌ڕی دیبلۆماسی لێكه‌وته‌وه ، هه‌روه‌كو پێشتریش ئاماژه‌مان به ڤیدیۆكانی
سه‌رۆ قادر كرد كه باسی ئه‌وه‌ی ده‌كرد كه ئه‌گه‌ر توركیا به سه‌ربه‌خۆیی
كوردستان رازی نه‌بێت دابه‌شده‌كرێت و فڕی ده‌درێته ئه‌نادۆڵ ، دواتر ده‌ستوور و
كێشه‌ی ماده‌ی 140 و تا گه‌یشته شه‌ڕی داعش ؛ په‌یوه‌ندییه‌كانی توركیا و هه‌رێم
تاڕاده‌یه‌ك ئاسایی بوون ، به‌ڵام بڕیاری ریفراندۆم له كوردستان و پشتیوانیی كردنی
له‌لایه‌ن بنیامین ناتانیاهۆ و یارمه‌تیدانی كوردانی خۆرئاوا له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه
، مه‌ترسیه‌كانی توركیای چه‌ند به‌رانبه‌ر كرده‌وه ، به تایبه‌تیی ئاكپارتی و سه‌ركرده‌كانی
زۆر رێزی مه‌سعود بارزانی و بنه‌ماڵه‌كه‌یان ده‌گرت و هه‌موو گرێبه‌ست و قاچاغی نه‌وت
و ئه‌و گوێنه‌دانه‌ی پارتی به حیزبه‌كانی تری كوردستان و بێمنه‌تیان له خه‌ڵك ،
به‌شێكی زۆری بۆ پشتیوانی توركیا ده‌گه‌ڕایه‌وه ، بۆیه ئه‌م هه‌ڵوێسته‌ی بارزانی
و بێمنه‌تیان له‌لای توركیا به‌وه لێكدرایه‌وه له‌لایه‌ك سپڵه‌یی بێت و له‌لایه‌كی
تریش پیلانێكی ئیسرائیلی و خۆرئاوایی بێت له دژی ئه‌و وڵاته ، بۆیه زۆر به
تووندی دژی وه‌ستانه‌وه ، نیگه‌رانیی توركیا زۆر له نیگه‌رانی ئێران تووندتر له
میدیاو هه‌ڵوێسته‌كاندا ده‌ركه‌وت .
وه‌كو ده‌رده‌كه‌وێت ئه‌و هه‌ڵوێسته‌ی توركیا و هه‌وڵه
دیبلۆماسیه‌كانی له‌گه‌ڵ ئێران و رووسیادا به‌رهه‌می خۆی هه‌بووه ، ئه‌وه‌ی ئێستا
جێی نیگه‌رانیه گه‌ڕانه‌وه‌ی پێگه‌ی كورده له سیاسه‌تی نێوده‌وڵه‌تیی و ناوچه‌ییدا
و ئه‌گه‌ری نه‌هامه‌تیی نوێی لێده‌كه‌وێته‌وه ، چونكه كورد ساڵانێكی درێژه به
درووشمی { كوردستان یا نه‌مان } خه‌بات ده‌كات ، واته یا سه‌ركه‌وتن یا هیچ ، سیاسه‌تیش
هونه‌ری مومكیناته نه‌ك هه‌موو ئه‌و شتانه‌ی كه تۆ ده‌ته‌وێت . چونكه له باشترین
حاڵه‌تی به‌هه‌شتی دونیاشدا ئه‌وه‌ی كه ده‌ته‌وێت ده‌ستت ناكه‌وێت !!
نوێترین نوسینەکانی شوان هه‌ورامی
-
شوان هه‌ورامی
14/03/2021
-
شوان هه‌ورامی
27/02/2021
-
شوان هه‌ورامی
02/08/2018
-
شوان هه‌ورامی
25/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
16/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
23/06/2018