رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (8)
وتار/
18/11/2017
595 جار بینراوە
شوان هه‌ورامی
رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (8)
شوان هه‌ورامی
به‌شی هه‌شــته‌م
توركیا و ناوچه‌كه
له‌دوای سه‌ركه‌وتنی ئاكپارتی له هه‌ڵبژاردنه‌كانی 2002
و 2003 دا ، قۆناغێكی نوێ له ژیانی سیاسیی توركیادا ده‌ستیپێكرد ، كه ده‌كرێ
بوترێت قۆناغی به‌ر له ئاكپارتیی و قۆناغی دوای هاتنی ئاكپارتی ، چونكه له رووی
سیاسیی و ئابووریی و كۆمه‌ڵایه‌تییه‌وه گۆڕانكاریی ریشه‌یی روویاندا ، له‌ڕووی سیاسییه‌وه
كرانه‌وه‌ی دیموكراتیی له توركیادا زۆر به‌رچاوه ، به تایبه‌تیی له فراوانبوونی
ئازادییه‌كاندا ، جاران دادگه‌ی ده‌ستووریی و كه‌مالیه‌كان و سوپا وه‌كو سێكوچكه‌یه‌كی
شووم ؛ رێگر بوون له رێگه‌ی هه‌ر چاكسازییه‌كدا ، ئه‌ویش به بیانووی پاراستنی سیستمی
عه‌لمانیی و میراتی ئه‌تاتۆركیه‌وه . به‌ڵام ئه‌مجاره‌یان هه‌ر له سه‌ره‌تاوه
ئاكپارتی به چاره‌سه‌ركردنی كێشه ئابوورییه‌كان و گه‌شه‌ی توركیا ، به‌ڕه‌ی له‌ژێرپێی
عه‌لمانیه په‌ڕگیره‌كان ده‌رهێنا ، بۆیه قۆناغ به قۆناغ چاكسازییه ده‌ستوورییه‌كانی
برده پێشه‌وه ، كه له‌م قۆناغه‌شدا ئه‌م كرانه‌وه‌یه بۆ كوردیش ده‌سكه‌وتی باشی
تێدا بوو ، له‌لایه‌ك گفتوگۆی حكومه‌ت و ئۆجه‌لان و قه‌ندیل ؛ باكووری كوردستانی
ئارام كرده‌وه‌و گوندو شاره‌كانی هێور بوونه‌وه ، له‌لایه‌كی تریش گه‌شه‌ی ئابووریی
دوای ده‌یان ساڵ وێرانیی گه‌ڕایه‌وه بۆ كوردستان .
دوور كه‌وتنه‌وه‌ی شه‌ڕ له كوردستان خزمه‌تێكی دوولایه‌نه
بوو به كوردو توركیا ، كورد له نه‌هامه‌تیه‌كانی دوور ده‌كه‌وته‌وه ، توركیاش
به‌و ئارامیه سوپاو ژه‌نڕاڵه‌كانی له گه‌مه‌ی سیاسیی دوورو هه‌ژموونیان به‌سه‌ر
ده‌سه‌ڵاتی توركیادا دوور ده‌خسته‌وه ، باڵی سێیه‌میش كه دادگه‌ی ده‌ستووریی بوو
؛ گۆڕانكاریی ریشه‌یی تێداكراو چیتر نه‌یده‌توانی ببێته مه‌ترسیی بۆ سه‌ر پارته‌كان
و هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌یان .
گۆڕانكاریی و چاكسازییه‌كانی ئه‌م قۆناغه بۆ ناوه‌نده‌كانی
توێژینه‌وه‌ی ناوچه‌كه‌و جیهان جێی بایه‌خ بوو ، هه‌ر بۆیه له‌و باره‌وه راپۆرتی
زۆر بڵاو ده‌كرێنه‌وه ، هه‌یه به ئه‌رێنیی و هه‌شه به نه‌رێنیی هه‌ڵیده‌سه‌نگێنن
، بۆ نمونه {ناوه‌ندی دایان بۆ توێژینه‌وه له خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست و ئه‌فریقا
}دا ، له ئابی 2017 دا راپۆرتێكی بڵاو كرده‌وه ، كه نیگه‌رانیی ده‌ربڕیی له‌وه‌ی
ئه‌و رێوشوێنانه‌ی كه ئاكپارتی له توركیادا له په‌روه‌رده‌و خوێندن و یاسای
هاوسه‌رگیرییدا گرتوویه‌تیه به‌ر ؛ شۆڕشێكی سپیه به‌سه‌ر میراتی ئه‌تاتۆركدا ،
كه ئاكپارتی ده‌یه‌وێت ره‌نگێك بداته توركیا كه كۆك بێت له‌سه‌ر خه‌ون و ویسته
ئیسلامیه‌كه‌ی .
راپۆرته‌كه باسی لێدوانی وه‌زیری په‌روه‌رده‌ی توركیا (
عیسمه‌ت یه‌ڵماز ) ده‌كات له مانگی ته‌مووزدا كه به ته‌واویی ئه‌تاتۆركیه‌ت له
پڕۆگرامه‌كانی خوێندندا سڕاوه‌ته‌وه ، باوه‌كو هێشتا ئه‌و بڕیارانه جێبه‌جێ نه‌كراون
، هه‌روه‌ها باسی كوده‌تاش یه‌كێكی تره له‌و باسانه‌ی كه خراوه‌ته ناو پڕۆگرامه‌كانی
خوێندنه‌وه ، كه له‌و به‌شه‌دا باسی گرنگیی حكومه‌ته هه‌ڵبژێردراوه دیموكراسیه‌كان
و مێژووی كوده‌تا سه‌ربازییه‌كانی توركیا ده‌كات ، ئه‌مه راست پێچه‌وانه‌ی ئه‌و رێوشوێنه‌یه
كه راسته‌وخۆ له دوای كوده‌تای 1960 گیرایه به‌ر ، كه ئه‌و كاته كتێبه‌كانی
په‌روه‌رده په‌سنی ده‌ستێوه‌ردانه‌كانی سوپای ده‌كرد ، كوده‌تاچیان رۆژی 27 ی ئایاریان
وه‌كو رۆژی ئازادیی و ده‌ستوور كربووه رۆژی پشوودان .
راپۆرته‌كه ده‌ڵێت ئه‌م شۆڕشه سپیه‌ی ئاكپارتی راست پێچه‌وانه‌ی
شۆڕشه‌كه‌ی سوپایه ، كه به هیچ شێوه‌یه‌ك شه‌رعیه‌ت ناداته میراتی ئه‌تاتۆرك ،
به‌ڵكو كتێبه نوێیه‌كان ئه‌وه فێری خوێندكار ده‌كات كه ئه‌وانه‌ی له 15 ته‌مووزی
2016 دا به‌رگرییان له وڵات كرد تێكۆشه‌رن . هه‌روه‌ها وه‌زاره‌تی په‌روه‌رده تیۆری
{ داروین } ی گۆڕیووه به تیۆری خوڵقاندن ( نظریة الخلق ) ، كه ئه‌م بابه‌ته له
ساڵی 1987 دا مشتومڕێكی زۆری دروستكرد ، وه‌زیری په‌روه‌رده‌ی ئه‌و كاته ( وه‌هبی
دینتشیلیر ) ده‌یه‌ویست تیۆری داروین له پرۆگرامه‌كانی خوێندندا لابدات . هه‌روه‌ها
ئاكپارتی ده‌یه‌وێت له‌مه‌ودوا به یاسایه‌ك كار بكات بۆ ئه‌وه‌ی موفتی به‌شێك بێت
له سیستمی هاوسه‌رگیریی ، وه‌كو فه‌رمانبه‌رێكی سه‌رۆكایه‌تیی كاروباری ئاینی ،
به پێچه‌وانه‌ی جاران كه به ته‌نیا له ده‌ستی شاره‌وانیی و موختاره‌كاندا بوو
، كه پارتی گه‌لی كۆماریی دژی ئه‌م هه‌نگاوه وه‌ستایه‌وه‌و رایگه‌یاند ئه‌م هه‌نگاوه
راست پێچه‌وانه‌ی عه‌لمانیه‌تی ده‌وڵه‌ته و ئه‌مه پێگه‌ی هاوسه‌رگیریی دینیی له
كۆمه‌ڵگه‌دا به‌هێز ده‌كات ، ئه‌مه سه‌ره‌ڕای ئه‌وه‌ی كه ده‌وڵه‌ت ئاماژه‌ی به‌وه‌دا
كه ئه‌م هه‌نگاوه هیچ گۆڕانكارییه‌ك له یاسای به‌ركاری جێبه‌جێ كراودا ناكات 17
.
گه‌رچی توركیا ویستی هه‌موو وڵاتانی ناوچه‌كه وه‌كو قوڵایی
ستراتیژیی بۆ خۆی له‌قه‌ڵه‌م بدات و په‌یوه‌ندیی سیاسیی و ئابوورییان له‌گه‌ڵدا
دابمه‌زرێنێت ، له‌و رووه‌شه‌وه له‌گه‌ڵ سووریا و ئێران و وڵاتانی كه‌نداودا په‌یوه‌ندیی
به‌هێزی رێكخست ، به‌ڵام هه‌ڵگیرسانی به‌هاری عه‌ره‌بی ، توركیای خسته هه‌ڵوێستێكی
تره‌وه ، چونكه ئه‌و وڵاته وه‌كو وڵاتێكی دیموكراسی كه‌وته خانه‌ی لایه‌نگریی
له شۆڕشگێڕانه‌وه ، له ناوچه‌كه‌شدا دیكتاتۆران و بنه‌ماڵه خێڵه‌كیه‌كان ؛ كه
دژی ئازادیی و مافی مرۆڤ و دیموكراسیی بوون ، كه‌وتنه خۆسازدانه‌وه بۆ كوده‌تاو
رێگریی له سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی گه‌لان ، بۆیه ئاساییه له وه‌ها هه‌لومه‌رجێكدا
به‌ره‌ی ئیستیبداد دژایه‌تی به‌ره‌ی لایه‌نگری شۆڕش بكات ، بۆیه ده‌بینین سعودیه‌و
ئیمارات و میسر دووژمنایه‌تیی توركیایان ده‌ستپێكرد ، ته‌نانه‌ت بۆ ئه‌م مه‌به‌سته
ئاماده‌ن له‌گه‌ڵ ئیســرائیلیدا ببنه هاوپه‌یمان ، بۆ ئه‌وه‌ی پێگه‌و هه‌ژموونی
توركیا له‌م ناوچه‌یه‌دا كه‌م بكه‌نه‌وه ، چونكه ئیسرائیلیه‌كانیش به هه‌مان لۆژیكی
ســــعودیه‌كان قســــه ده‌كه‌ن و بڕوایان وایه گه‌لانی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست شایســــته‌ی
ئازادیی و دیموكراســــیی نین 18 .
بۆیه زۆر ئاساییه كه ئێستا توركیا ببێته پشتیوانی قه‌ته‌ر
و سعودیه‌و ئیماراتیش هه‌موو هه‌وڵی خۆیان بخه‌نه گه‌ڕ بۆ دژایه‌تیی توركیا ، بۆ
نمونه له دوای گرتنه‌وه‌ی ره‌قه بۆ ئیستیفزازی توركیا {سامر سه‌بهان} ی وه‌زیری
ده‌وڵه‌تی سعودیه بۆ كاروباری كه‌نداو هاوڕێ له‌گه‌ڵ {برێت مه‌گكۆرك} ی نوێنه‌ری
سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا بۆ كاروباری كورد ؛ سه‌ردانی باكووری سوریا و شاری ره‌قه‌یان
كرد ، به پێی هه‌ندێ هه‌واڵ چه‌ند جارێكیش له‌گه‌ڵ به‌رپرسانی په‌یه‌ده كۆبۆته‌وه
، كه توركیا به باڵی سوریای { PKK } ناویان ده‌بات و به تیرۆریستیان له قه‌ڵه‌م ده‌دات ، كه ئه‌م هه‌نگاوه
له‌لایه‌ن توركیاوه به هه‌نگاوێكی دووژمنكارانه له دژی وڵاته‌كه‌ی هه‌ژمار ده‌كات
19 .
------------
په‌راوێزه‌كان :
17. . پێگه‌ی { ترك پرێس } ، راپۆرتێكه له‌سه‌ر
راپۆرته‌كه‌ی ناوه‌ندی دایان بۆ توێژینه‌وه ، به ناونیشانی { مركز إسرائيلي: حزب
العدالة والتنمية يقود ثورة بيضاء على إرث أتاتورك } ، رۆژی 17 ی ئابی 2017 دا بڵاو
كراوه‌ته‌وه .
18. . بۆ ئه‌م مه‌به‌سته بڕوانه ئه‌م ڤیدیۆیه‌ی
بێرنارد هێنری لیڤی ، جوله‌كه‌ی سه‌هیۆنی فه‌ره‌نسی كه له زانكۆی ته‌لئه‌بیب له
رۆژی { 2 ی حوزه‌یرانی 2011 } قسه ده‌كات و به ئاشكرا رایده‌گه‌یه‌نێت كه ئه‌وان
بوو له جه‌زائیر رێگه‌یان نه‌دا به هه‌ڵبژاردن ئیسلامیه‌كان بچنه ده‌سه‌ڵات ،
له میسریش سوپا رێگه به سه‌ركه‌وتنی ئیخوان نادات ، ئه‌ڵبه‌ته سوپای رێكه‌وتنامه‌ی
كامب دێڤید ده‌ڵێت ، كه سوپایه‌كی په‌روه‌رده‌كراوی ئه‌مه‌ریكایه‌و ساڵانه ملیارێك
و 300 ملیۆن دۆلاریان پێدراوه بۆ پاراستنی سیستمی نۆكه‌ری خۆرئاوا له وڵاتدا . https://www.youtube.com/watch?v=ggYy_sewuQk
19. الشرق الأوسط ، الخمیس 19 أكتوبر / تشرین
الأول 2017 ، جدل حول ظهور الوزیر السعودی ثامر السبهان فی الرقه .. ماهه‌دف الزیارة
؟
نوێترین نوسینەکانی شوان هه‌ورامی
-
شوان هه‌ورامی
14/03/2021
-
شوان هه‌ورامی
27/02/2021
-
شوان هه‌ورامی
02/08/2018
-
شوان هه‌ورامی
25/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
16/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
23/06/2018