رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (5)
وتار/
15/11/2017
464 جار بینراوە
شوان هه‌ورامی
رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (5)
شوان هه‌ورامی
به‌شی پێنجه‌م
دۆزی كورد و ئێران
ئێرانی پاشایه‌تیی هه‌ر له سه‌ره‌تای دروستبوونیه‌وه -
واته پاشایه‌تیی هه‌خامه‌نشی – كه له‌سه‌ر بناغه‌كانی ئیمپراتۆریه‌تی ماده‌كان و
له لایه‌ن { كورشی هه‌خامه‌نشیی } ه‌وه دامه‌زرێنرا ، كه‌ڵكه‌ڵه‌ی ئه‌وه له
ناخیاندا چه‌سپا كه ده‌سه‌ڵاتیان به‌سه‌ر هه‌موو جیهاندا بڵاو بكه‌نه‌وه ، چونكه
كورش توانی هه‌ردوو دۆڵی میزۆپۆتامیا و نیل بخاته ژێر قه‌ڵه‌مڕه‌وی خۆی و چه‌ندین
ده‌وڵه‌تیش بڕووخێنێت ، بۆیه هه‌ر له‌و كاته‌وه كورده‌كان وه‌كو گه‌لێكی ئاریایی
؛ هه‌میشه له‌ژێر سته‌م و داگیركاریی ئیمپراتۆریه‌تی فارسدا بوون و به‌شی خۆرئاوای
كوردستانیش كه له ژێر هه‌ژموونی رۆمه‌كاندا بوون ، ئه‌وانیش به هه‌مان شێوه
باجی جیۆپۆلۆتیكی كوردستانیان داوه‌و هه‌میشه بوونه‌ته گۆڕه‌پانی هێرشه به‌رده‌وامه‌كانی
رۆم و فارس و سووته‌مه‌نی ئه‌و جه‌نگه خوێناویانه .
دواتریش له سه‌رده‌می سه‌رهه‌ڵدانی ده‌وڵه‌تی عوسمانی و
زنجیره‌ی پاشایه‌تی سه‌فه‌ویدا ، ئه‌مجاره‌یان به‌هۆی جیاوازیی مه‌زهه‌بی و ململانێی
هه‌ژموون به‌سه‌ر خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا ، له دوای جه‌نگی چاڵدێرانه‌وه بۆ جارێكی
تر كوردستان بووه‌وه به گۆڕه‌پانی جه‌نگی ئێران و عوسمانیی و چوار سه‌ده به‌رده‌وام
بوو ، بۆیه كوردستان به به‌رده‌وامیی ناوه‌ندێكی گه‌رمی ململانێی نێوان ئه‌و دوو
زلهێزه‌ی ناوچه‌كه بووه .
هه‌رچه‌نده چه‌ندین میرنشینی كوردیی به‌رده‌وام بوون له
ژیانی سیاسیی و كۆمه‌ڵایه‌تیی خۆیان ، به‌ڵام ئه‌مانیش به ئه‌ندازه‌ی به‌هێزیی و
بێهێزیی ناوه‌نده‌كانی ده‌سه‌ڵاتی عوسمانیی و ئێرانیی قه‌ڵه‌مڕه‌و و ده‌سه‌ڵاتیان
له هه‌ڵكشان و داكشاندا بووه ، تا له دوای جه‌نگی جیهانیی یه‌كه‌م – به پێی كۆنگره‌ی
ئاشتیی پاریس – سنووری نه‌ته‌وه‌یی ئه‌م ده‌وڵه‌تانه دیاریی كران و ده‌سه‌ڵاتی
عوسمانییش له خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا قه‌تیسكرایه‌وه له توركیادا و خۆرهه‌ڵاتی
ناوه‌ڕاستیش دابه‌شكرا به‌سه‌ر چه‌ندین وڵاتی نوێدا ، كه به پێی دابه‌شكاریی پێشنیاز
كراوی لیژنه‌ی { سایكس – پیكۆ } كوردستان كه‌وته ناو چوار ده‌وڵه‌تی ناوچه‌كه‌وه
( عێراق ، توركیا ، سوریا ، ئێران ) ، ئیتر ئه‌وه ماوه‌ی 100 ساڵه له‌ژێر سایه‌ی
سته‌مكاریی و دابه‌شكاریی هێزه داگیركه‌ره‌كانی خۆرئاوادا ، گه‌لی كورد ده‌یان شۆڕش
و سه‌رهه‌ڵدان و داخوازیی خه‌ڵتانی خوێن و قڕكردنی ره‌گه‌زیی كراوه ، به‌ڵام تا
ئه‌م ساته‌ش – سه‌ره‌ڕای هه‌بوونی یاسا نێو ده‌وڵه‌تیه‌كان كه مافی چاره‌نووس ده‌داته
هه‌ر گه‌لێك داوای بكات – به‌ڵام به پێچه‌وانه‌وه ؛ وڵاتانی زلهێزی خۆرئاوا به‌رده‌وام
له دژی مافی چاره‌نووسی گه‌لی كورد بوون ، ته‌نانه‌ت له هه‌ندێ قۆناغدا له
چوارچێوه‌ی ده‌ستووری وڵاتیشدا له دژی مافی گه‌لی كورد بوون 8 .
ئێرانی په‌هله‌ویی – چ له سه‌رده‌می ره‌زا شا و چ له
سه‌رده‌می محه‌مه‌د ره‌زای كوریدا – له قۆناغه جیاوازه‌كاندا سته‌مكاریی زۆریان
به‌رانبه‌ر به كورده‌كانی خۆرهه‌ڵات و پارچه‌كانی تریش كردووه ، هه‌میشه داخوازییه
ره‌واكانی هۆزه‌كانی ناوچه‌ی ئیلام و به‌ختیاریی و لوڕ و قه‌شقایی و كرماشان و سنه
و موكریان و ورمێ و ده‌وروبه‌ریان به ئاگرو ئاسن وه‌ڵام داوه‌ته‌وه ، كه دیارترینیان
به هاوكاریی به‌ریتانیاو ئه‌مه‌ریكا و به رێكه‌وتنی { قه‌وام سه‌ڵته‌نه و سادچیكۆڤ
} یه‌كێتی سۆڤیه‌تیش پشتیوانی خۆی له كۆماری كوردستان كشانده‌وه‌و لاپه‌ڕه‌یه‌كی
تری نه‌هامه‌تیی له مێژووی گه‌لی كورددا هه‌ڵدرایه‌وه كه به سێداره‌دانی پێشه‌وا
قازی موحه‌مه‌د و هاوڕێكانی ده‌ستی پێكرد ؛ كه جگه له چه‌ند مانگێكی سه‌رده‌می
دكتۆر موحه‌مه‌دی موسه‌دیق ، كورده‌كان له تاریكستانی رژێمی پاشایه‌تیدا بوون ،
تا سه‌رهه‌ڵدانی شۆڕشی گه‌لانی ئێران و سه‌ركه‌وتنی له شوباتی 1979 دا .
له‌و ماوه تاریكه‌دا سیستمی پاشایه‌تی په‌هله‌وی ؛ نه‌ك
هه‌ر له چوارچێوه‌ی وڵاته‌كه‌یدا ، به‌ڵكو له‌گه‌ڵ وڵاتانی ناوچه‌كه‌شداو له چوارچێوه‌ی
په‌یمانه‌كانی به‌غداو سه‌عد ئاباد و هاوكارییه به‌رده‌وامه موخابه‌راتیی و هه‌واڵگرییه‌كانیاندا
، هه‌میشه جه‌ختیان له‌سه‌ر سه‌ركوتكردنی داخوازییه ره‌واكانی كورد كردۆته‌وه .
بۆیه ده‌بینین حكومه‌تی پاشایه‌تیی ئێران ، سه‌ره‌ڕای جیاوازییه‌كانی
له‌گه‌ڵ سیستمی نوێی كۆماریی عێراق – به تایبه‌تیی له‌سه‌رده‌می به‌عسدا – كه‌چی
ته‌نیا كوردی چه‌واشه‌كرد و به یارمه‌تی ئیسرائیل و ئه‌مه‌ریكا 9 كردیه كارتی
گوشار و نه‌یهێشت رێكه‌وتنامه‌ی ئازاری 1970 بگاته ئه‌نجام و له ساڵی 1974 دا شه‌ڕێكی
وێرانكه‌ر هه‌ڵگیرسایه‌وه‌و دوای ساڵێك موحه‌مه‌د ره‌زا شای ئێران و سه‌دام حسه‌ین
له جه‌زائیر له 6 ی ئازاری 1975 دا گه‌یشتنه رێكه‌وتن و كوردیان خسته به‌رده‌م
نه‌هامه‌تیه‌كی كه‌مه‌رشكێن .
له‌سه‌رده‌می كۆماری ئیسلامیی ئێرانیشدا ، له سه‌ره‌تادا
كه سیستمی نوێ دامه‌زرا ، زۆرینه‌ی كورد ده‌نگیان به سیستمی كۆماری ئیسلامیی دا
و ده‌یانویست له چوارچێوه‌ی ده‌ستووردا ، كوردیش به مافه ره‌واكانی بگات ، له
خۆبه‌ڕێوه‌به‌ریی و دادگه‌ریی سیاسیی و ئابووریی و كۆمه‌ڵایه‌تیدا ، به‌ڵام به‌رپرسانی
نوێ به ئاگرو ئاسن رووبه‌ڕووی ئه‌و داخوازیانه بوونه‌وه‌و كورد كه‌وته به‌ر هێرشێكی
تائیفیی و نه‌ته‌وه‌یی ، چونكه له‌لایه‌ك زۆرینه‌ی سوننه‌ن و له‌لایه‌كی تریش
كوردن ، وه‌كو ئاماژه‌مان پێدا كورد له ریوایه‌ته‌كانی شیعه‌دا له جنۆكه‌ن و نابێ
هیچ مامه‌ڵه‌یه‌كیان له‌گه‌ڵدا بكرێت . من لێره‌دا ناتوانم هه‌ڵه‌ی پارته‌كانی خۆرهه‌ڵاتیش
له‌به‌رچاو نه‌گرم ، كه له‌لایه‌ك له‌نێو خۆیاندا كردیانه جه‌نگێكی ماڵوێرانكه‌ری
چه‌ندین ساڵه ، به تایبه‌تی شه‌ڕی دیموكرات و كۆمه‌ڵه‌ی زه‌حمه‌تكێشان – كه
ماركسیه‌كی زۆر تووندڕه‌و بوون – له‌لایه‌كی تریش ئه‌م پارتانه له‌وه‌دا كه دژایه‌تی
مه‌زهه‌بی سوننه‌ی هاوڵاتیانی خۆیان ده‌كرد – به تایبه‌تی كۆمه‌ڵه‌ی ماركسیی – و
ده‌یان زانای ئاینییان گرت و دوای ئه‌شكه‌نجه كوشتنیان یا به ره‌شه‌كوژیی تیرۆریان
كردن ، ئه‌مه هه‌ڵه‌یه‌كی تر بوو به قازانجی رژێمی تائیفیی ئێران ؛ كه كوردی سوننه
به ناچاریی ببنه هاوكاری سیستمی نوێ و پشت له داخوازیی شۆڕشگێڕان بكه‌ن !!
گه‌رچی به درێژایی شه‌ڕی عێراق – ئێران ؛ كوردی باشوور
بوونه هاوپه‌یمانی ئێران ، به‌ڵام ئێران ته‌نیا وه‌كو كارتی گوشار بۆ سه‌ر رژێمی
عێراق ئه‌وانی به‌كارهێنا ، له‌وه‌شدا رژێمی دڕنده‌ی عێراقی هاندا بۆ به‌كارهێنانی
چه‌كی كیمیاویی له دژی گه‌لی كورد و سوتاندنی كوردستانیش به هێرشه‌كانی ئه‌نفال
، دواجاریش به قبوڵكردنی بڕیاری 598 ی ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تیی له‌لایه‌ن
ئێرانه‌وه له ئابی 1988 دا جه‌نگه‌كه كۆتایی پێهات – كه ئیمام خومه‌ینی به
خواردنه‌وه‌ی جامی ژه‌هری چواند - و كوردیش بۆ جارێكی تر كه‌وته‌وه سوڕانه‌وه له‌ناو
بازنه به‌تاڵه‌كه‌ی دابه‌شكردن و نه‌فرینی جیۆپۆلۆتیكدا !!
به‌داگیركردنی كوه‌یت و جه‌نگی دووه‌می كه‌نداو ، به
هاندانی بۆشی باوك ؛ گه‌لانی عێراق راپه‌ڕین ، به‌ڵام به رێكه‌وتنی سه‌فوان له نێوان
عێراق و ئه‌مه‌ریكادا ، ئه‌و وڵاته چاوپۆشیی كرد له سه‌ركوتكردنی گه‌لانی عێراق
له‌لایه‌ن سه‌دامه‌وه ، هه‌ر ئه‌و ترسه‌ش بوو كه له كوردستاندا كۆڕه‌وی ملیۆنیی
دروستكرد و بووه هۆی ئه‌وه‌ی رای گشتی جیهان بهه‌ژێنێت ، بۆیه به پێشنیازی فه‌ره‌نسا
ئه‌نجوومه‌نی ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تیی بڕیاری 688 ی ده‌ركرد و ناوچه‌ی دژه فڕینی له
باكووری هێلی 36 پله راگه‌یاند ، به‌و شێوه‌یه‌ش هێز و كارگێڕیی عێراق پاشه‌كشه‌یان
كرد و به كرده‌وه پارێزگاكانی سلێمانی و هه‌ولێر و دهۆك كه‌وتنه ده‌ستی به‌ره‌ی
كوردستانیی ، بۆیه له دوای شكستی گفتوگۆكانیان له به‌غدا ، له 19 / 5 / 1992
دا له كوردستان هه‌ڵبژاردن ئه‌نجام دراو كورد بووه خاوه‌نی په‌رله‌مان و حكومه‌تی
خۆی ، هه‌ر ئه‌مه‌ش بوو كه حكومه‌ته‌كانی ئێران و توركیا و سووریای هاندا ، به‌رده‌وام
كۆبوونه‌وه‌ی سێقۆڵیی وه‌زیرانی ده‌ره‌وه‌یان بكه‌ن ، بۆ گه‌مارۆدان و سنووردانانی
هه‌رێم و رێگه نه‌ده‌ن كاریگه‌ریی له‌سه‌ر كوردانی پارچه‌كانی تر بكات ، كه به‌ڕاستیی
كورتبینیی و هه‌ڵه‌ی مێژوویی جه‌نگی ناوخۆ ئه‌و هیوایه‌ی ئه‌وانی ده‌سته‌به‌ر كرد
و كوردی له قۆناغێكی زێڕیندا تووشی نه‌هامه‌تیی كرده‌وه . كه تا ئه‌مڕۆش كاریگه‌رییه‌كانی
هه‌ر به‌رده‌وامن و ئێران له‌و رێگه‌یه‌وه توانیویه‌تی هه‌ژموونی خۆی به‌سه‌ر به‌شێكی
گرنگی كوردستاندا بسه‌پێنێت .
ئه‌م هه‌ژموونه له دوای رووخانی رژێمی سه‌دام و هاتنه‌سه‌ر
كاری لایه‌نگره تائیفیه‌كانی ئێران له عێراق و پاكتاوكردنی سوننه له سێگۆشه‌ی
سوننه‌دا به بیانووی شه‌ڕی دژه تیرۆره‌وه - كه ئه‌مه‌ریكاو ئێران وه‌كو دوو
هاوپه‌یمان تیایدا ده‌ركه‌وتن – و دواجار شه‌ڕی داعش هه‌ژموونی ئێرانی زۆر فراوان
كرد ، ئێستا كورد كه‌وتۆته به‌ر مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌ی پاكتاوكردنی . به تایبه‌تی
به‌هۆی نه‌زانیی ده‌سه‌ڵاتدارانی كوردستانه‌وه ؛ هه‌رێمی كوردستان خه‌ریكه نه‌ك
ده‌سكه‌وته‌كانی شه‌ڕی داعش و دوای رووخانی سه‌دامی له‌ده‌ستداوه ، به‌ڵكو خه‌ریكه
ته‌واوی ده‌سكه‌وت و سه‌روه‌رییه‌كانی دوای 1991 یش له ده‌ست ده‌دات ، ئه‌مه‌ش
داخوازییه‌كی ئێران و توركیا و سوریا و وڵاتانی خۆرئاواشه ، كه هه‌میشه به بیانووی
پاراستنی یه‌كپارچه‌یی خاكی وڵاتانی ناوچه‌كه ؛ چاویان له قڕكردنی گه‌لی كورد
داخستووه !!
هه‌روه‌كو پێشتریش ئاماژه‌مان پێدا – له‌وانه‌یه ویستی
هه‌ریه‌كه له ئێران و توركیا و ئه‌مه‌ریكا و خۆرئاوا جیاواز بێت – به‌ڵام مه‌خابن
؛ نه‌زانیی سه‌ركردایه‌تی ده‌سه‌ڵاتداری كورد نه‌یتوانی جیاوازییه‌كانیان بۆ زیاتر
ده‌سته‌به‌ركردنی مافی كورد بقۆزێته‌وه ، به‌ڵكو هه‌موویانی له دژی خواسته‌كانی یه‌كخست
، بۆ نمونه توركیا و ئێران شیروتیریان له یه‌كتر ده‌سوی ، كه‌چی له‌به‌ر ئه‌وه‌ی
سه‌رۆ قادر ده‌یگووت ئه‌گه‌ر توركیا و ئێران به‌رانبه‌ر سه‌ربه‌خۆیی كوردستان بوه‌ستن
دابه‌شده‌كرێن ، توركیا بۆ ئه‌نادۆڵی بچووك و ئێرانیش بۆ ئاسیای بچووك فڕێ ده‌درێن
10 . ئه‌م خوێندنه‌وه نه‌زانانه له‌لایه‌ن كه‌سانێكه‌وه كه به راوێژكاری باڵای
سه‌رۆكی هه‌رێم ناو ده‌بران ، نیشانه‌ی قوڵیی نه‌هامه‌تیی ئه‌م قۆناغه‌ی كوردو
كوردستانن !!
---------------
په‌راوێزه‌كان :
8. بڕوانه راپۆرتی گروپی دیراسه‌كردنی عێراق
( بیكه‌ر – هاملتۆن ) ، له‌بڵاوكراوه‌كانی خه‌ندان بۆ په‌خش و وه‌شاندن ، سلێمانی
2007 ، كه داوای ئه‌وه ده‌كات جێبه‌جێ كردنی ماده‌ی 140 دوا بخرێت ، چونكه كه‌ركوك
به به‌رمیلی بارووت ده‌چوێنێت ، ئه‌مه له كاتێكدایه هه‌موو عێراقیه‌كان ده‌نگیان
به ده‌ستوور و ماده‌كانی داوه . هه‌روه‌ها بڕوانه كتێبی { مام جه‌لال - دیداری
ته‌مه‌ن } ، سلێمانی 2017 ، كه باسی گه‌یشتنه ئه‌نجامی گفتوگۆی یه‌كێتی و حكومه‌تی
عێراق ده‌كات ، به‌ڵام دواجار شاندێكی توركیا ناهێڵێت پرۆتۆكۆلی نێوانیان واژۆ بكرێت
و له ساڵی 1985 شه‌ڕ هه‌ڵده‌گیرسێته‌وه‌و ده‌گه‌ینه‌وه به كیمیاوی و ئه‌نفال .
9. بڕوانه راپۆرتی گروپی دیراسه‌كردنی عێراق
( بیكه‌ر – هاملتۆن ) ، له‌بڵاوكراوه‌كانی خه‌ندان بۆ په‌خش و وه‌شاندن ، سلێمانی
2007 ، كه داوای ئه‌وه ده‌كات جێبه‌جێ كردنی ماده‌ی 140 دوا بخرێت ، چونكه كه‌ركوك
به به‌رمیلی بارووت ده‌چوێنێت ، ئه‌مه له كاتێكدایه هه‌موو عێراقیه‌كان ده‌نگیان
به ده‌ستوور و ماده‌كانی داوه . هه‌روه‌ها بڕوانه كتێبی { مام جه‌لال - دیداری
ته‌مه‌ن } ، سلێمانی 2017 ، كه باسی گه‌یشتنه ئه‌نجامی گفتوگۆی یه‌كێتی و حكومه‌تی
عێراق ده‌كات ، به‌ڵام دواجار شاندێكی توركیا ناهێڵێت پرۆتۆكۆلی نێوانیان واژۆ بكرێت
و له ساڵی 1985 شه‌ڕ هه‌ڵده‌گیرسێته‌وه‌و ده‌گه‌ینه‌وه به كیمیاوی و ئه‌نفال .
10. ئه‌وه‌ی بیه‌وێت گوێ له ڤیدیۆ و خوێندنه‌وه
سه‌یرو سه‌مه‌ره‌كانی سه‌رۆ قادر و هێمن هه‌ورامی بگرێت ، ده‌توانێت بگه‌ڕێته‌وه
بۆ ڤیدیۆكانی یوتیوپ ، كه به‌ڕاستی ئه‌گه‌ر یاسا له كوردستاندا هه‌بوایه ده‌بوو
دادگایی بكرانایه‌و به یاساش بۆ هه‌میشه له سیاسه‌ت و لێدوان و چه‌واشه‌كاریی
قه‌ده‌غه بكرانایه بۆ نمونه سه‌یری ئه‌م ڤیدیۆیه بكه‌ن :
https://www.youtube.com/watch?v=AZp3PSM6Gog
نوێترین نوسینەکانی شوان هه‌ورامی
-
شوان هه‌ورامی
14/03/2021
-
شوان هه‌ورامی
27/02/2021
-
شوان هه‌ورامی
02/08/2018
-
شوان هه‌ورامی
25/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
16/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
23/06/2018