رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (3)
وتار/
12/11/2017
627 جار بینراوە
شوان هه‌ورامی
رامــان له وێســتگه‌كانی ئه‌م قۆناغــه (3)
شوان هه‌ورامی
به‌شی سێیه‌م
ئێران و خۆرئاواو ناوچه‌كه
ئێران پێگه‌یه‌كی گرنگی جیۆپۆلۆتیكی هه‌یه له خۆرهه‌ڵاتی
ناوه‌ڕاستدا ، كه زۆر ستراتیژییه ، چونكه ده‌ڕوانێت به‌سه‌ر كه‌نداوی فارس و ده‌ریای
خه‌زه‌ردا ، كه هه‌ردوو ناوچه‌كه له سه‌رچاوه سه‌ره‌كیه‌كانی وزه‌ی جیهانن ،
به تایبه‌تی ئێران هه‌ژموونێكی سه‌ربازیی هه‌یه به‌سه‌ر گه‌رووی هورمزداو له هه‌ر
كاتێكدا ده‌توانێت كۆنترۆڵی بكات ، جگه له‌وه‌ش بۆ وڵاته داخراوه‌كانی ئاسیای
ناوه‌ڕاستیش نزیكترین و گرنگترین رێگه‌یه بۆ بازرگانیان و گه‌یشتن به ده‌ریا ،
ئه‌مه‌ش بۆ خۆی هه‌ژموونی ئێران له‌و ناوچه گرنگه‌دا به‌هێزتر ده‌كات ، به تایبه‌تی
له رووی زمان و كلتوور و شارستانیه‌تیشه‌وه هه‌ر له كۆنه‌وه ئێران و ئه‌و
ناوچه‌یه پێكه‌وه هاوبه‌ش بوون . ئه‌م پێگه ستراتیژییه‌ی ئێران بووه هۆی ئه‌وه‌ی
رژێمی پاشایه‌تیی له‌و وڵاته‌دا – له ده‌ره‌وه‌ی ناتۆدا – بكاته گرنگترین هاوپه‌یمانی
ئه‌مه‌ریكاو خۆرئاوا له جه‌نگی سارد و بۆ گه‌مارۆدانی سۆڤیه‌ت سوودێكی زۆری هه‌بێت
. گه‌رچی له‌دوای هه‌ره‌سهێنانی بلۆكی كۆمۆنیستیی جه‌مسه‌رگیریی جیهانیی گۆڕانكاریی
زۆری به‌سه‌ردا هات ، به‌ڵام پێگه‌ی ئێران به هه‌مان گرنگیی جاران مایه‌وه .
هه‌ر له سه‌ره‌تای سه‌ركه‌وتنی شۆڕشی گه‌لانی ئێران به‌سه‌ر
سیستمی پاشایه‌تیدا ، په‌یوه‌ندییه‌كانی ئێران و خۆرئاوا هه‌ندێ گۆڕانكاریی به‌سه‌ردا
هات ، به‌ڵام گۆڕانكارییه‌كانی ئێران له‌گه‌ڵ وڵاتانی خۆرئاوادا نیسبین و له وڵاتێكه‌وه
بۆ وڵاتێكی تر جیاوازییان هه‌یه . سه‌ره‌تا ئه‌وه راستیه‌كی حاشا هه‌ڵنه‌گره كه
سه‌رۆك { جیمی كارته‌ر } ی سه‌رۆكی ئه‌مه‌ریكا ، نه‌رمیه‌كی زۆری نیشاندا ، گه‌رچی
لایه‌نگرانی سیستمی ولایه‌تی فه‌قیه ساڵانێكه درووشمی مه‌رگ بۆ ئه‌مه‌ریكا ( مرگ
بر آمریكا ) یان به‌رز كردۆته‌وه ، به‌ڵام له‌ڕاستیدا ئه‌مه‌ریكا نه‌رمیی نیشاندا
و فه‌ره‌نساش له پشتی ئایه‌توڵڵا خومه‌ینی راوه‌ستاو گه‌شتی گه‌ڕانه‌وه‌ی له پاریس
بۆ تاران نیشانه‌یه‌كی روونی ئه‌و پشتیوانیه‌یه ، هه‌روه‌ها رادیۆی { BBC } فارسی به‌جۆرێك ببووه لایه‌نگری ئایه‌توڵڵا
كه هیچ گومانێكی بۆ پشتیوانیی به‌ریتانیا بۆ ئه‌و شۆڕشه نه‌هێشبووه‌وه ، هه‌ربۆیه
ئایه‌توڵڵا { حوسه‌ین عه‌لی مونته‌زری } جێگری ئیمام خومه‌ینی ؛ له‌باره‌ی گرتنی دیبلۆماته
ئه‌مه‌ریكیه‌كانی بالێۆزخانه‌كه‌ی ئه‌و وڵاته له تاران و مه‌سه‌له‌ی به‌ردانیان
ده‌ڵێت : من به ئیمام خومه‌ینیم گوت ، با ئێمه به ئازاد كردنی دیپلۆماته ده‌ستبه‌سه‌ره‌كان
؛ هه‌لێكی تر بده‌ینه سه‌رۆك جیمی كارته‌ر بۆ ئه‌وه‌ی له هه‌ڵبژاردنه‌كانی ئه‌مه‌ریكادا
سه‌ركه‌وێته‌وه ، چونكه ئه‌و نه‌رمیه‌كی باشی نواند بۆ سه‌ركه‌وتنی شۆڕش ، به‌ڵام
ئیمام گوتی : ئه‌م قسه غه‌یبیانه‌ی كه تۆ شاره‌زایت – كه كارته‌ر له ریگان
باشتره - ئێمه شاره‌زای نین 1 .
ئێران له‌گه‌ڵ وڵاتانی یه‌كێتی ئه‌وروپادا په‌یوه‌ندییه‌كانی
به‌رده‌وامبوون ، به تایبه‌تی له كاتی ململانێی خۆرهه‌ڵات و خۆرئاوادا ؛ نه‌یانده‌ویست
ئێران به‌لای سۆڤیه‌تدا بشكێته‌وه ، دوای هه‌ره‌سی سۆڤیه‌تیش به‌هۆی پێگه‌ی جیۆسیاسیی
ئێرانه‌وه ئه‌وروپاییه‌كان سوورن له‌سه‌ر باشیی په‌یوه‌ندییه‌كانیان له‌گه‌ڵ ئێراندا
و باشترین نمونه‌ش سه‌رخستنی گفتوگۆی ئه‌تۆمیی { 5 + 1 } بوو ، كه راسته‌وخۆ دوای
واژۆكردنی ئه‌و رێكه‌وتنه ؛ كۆمپانیا ئه‌وروپاییه‌كان گه‌ڕانه‌وه بۆ وه‌به‌رهێنان
بۆ ئه‌و وڵاته ، به تایبه‌تی ئه‌ڵمان و فه‌ره‌نسیه‌كان له‌وه‌دا قه‌باره‌ی چالاكیه
ئابووریی و وه‌به‌رهێنانه‌كانیان به ده‌یان ملیار یۆرۆ مه‌زه‌نده ده‌كرێت . دواجار
رێكه‌وتنی ئه‌تۆمی داننانه به رۆڵی جیۆسیاسیی ئێراندا ، كه ساڵانێكی دوورو درێژه
ده‌یه‌وێت له‌ناوچه‌كه‌دا وه‌كو وڵاتێكی گه‌وره مامه‌ڵه‌ی له‌گه‌ڵدا بكرێت .
ترامپ و رێكه‌وتنامه‌ی ئه‌تۆمیی
خۆرئاواو ئێران له گفتوگۆی ئه‌تۆمیدا یارییه‌كی جوانیان
پێشكه‌ش كرد ، كه رای گشتیی جیهانیان گه‌یاندبووه ئه‌و بڕوایه‌ی كه جه‌نگ له نێوانیاندا
نزیك بووه‌ته‌وه ، بۆیه هه‌موان داوای گه‌یشـــتن به‌و رێكه‌وتنه‌یان ده‌كرد ،
كه دواجار به واژۆكردنی رێكه‌وتنه‌كه ؛ ســـیناریۆكه وای نیشــــاندا كه خۆرئاواو
ئێران كارێكی ژیرانه‌یان كردووه ، بۆیه هه‌موو وڵاتانی جیهان به گشــــتیی و ئه‌نجوومه‌نی
ئاسایشی نێوده‌وڵه‌تییش پشـــــتیوانییان لێكرد .
به‌ڵام هاتنی دۆناڵد ترامپ خاڵێكی وه‌رچه‌رخان بوو بۆ
دووباره هێنانه‌وه به‌رباسی رێكه‌وتنه‌كه ، چونكه ناوبراو له هه‌ڵمه‌ته‌كانی
هه‌ڵبژاردندا رایگه‌یاند " له مێژووی ویلایه‌ته یه‌كگرتووه‌كاندا ئه‌مه
خراپترین رێكه‌وتنه كه واژۆ كرابێت ، بۆیه له‌كاتی گه‌یشتنی به پۆستی سه‌رۆكایه‌تی
هه‌ڵیده‌وه‌شێنێته‌وه " ، ئه‌وه چه‌ند مانگه مه‌سه‌له‌ی هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌و
مانه‌وه‌ی ئه‌و رێكه‌وتنه له خۆرئاوا به گشتیی و ئه‌مه‌ریكا به تایبه‌تیی بووه‌ته
پرسێكی گه‌رم . ئێرانیه‌كانیش ده‌ڵێن " مانه‌وه‌ی ئێران له‌و رێكه‌وتنه‌دا به‌ستراوه‌ته‌وه
به مانه‌وه‌ی ئه‌مه‌ریكاوه ؛ به ده‌رچوونی ئه‌مه‌ریكا ئێرانیش به هه‌ڵوه‌شاوه‌ی
له قه‌ڵه‌م ده‌دات " .
ئه‌م رێكه‌وتنه بۆ ئه‌مه‌ریكاو ئێران سوودی هه‌بوو ،
چونكه وایان نیشاندا جیهان هێشتا به زمانی دیپلۆماســـیه‌ت كێشه‌كانی چاره‌سه‌ر
ده‌كات ، له‌لایه‌كی تریش خۆرئاوا به بیانووی رێكه‌وتنه‌كه گه‌مارۆی سه‌ر ئێرانیان
شكاندو كۆمپانیاكانیان گه‌ڕانه‌وه بازاڕی وه‌به‌رهێنانی ئه‌و وڵاته گرنگه ، ته‌نانه‌ت
كۆمپانیاكانی ئه‌مه‌ریكاش ؛ بۆ نمونه { بۆینگ } له گرێبه‌ستێكیدا بۆ نوێكردنه‌وه‌و
نۆژه‌نكردنه‌وه‌ی هێڵی ئاسمانیی ئێران نزیكه‌ی 22 ملیار دۆلار قازانج ده‌كات .
جا هه‌روه‌كو واژۆكردنی رێكه‌وتنه‌كه شه‌رعیه‌تی دایه
چالاكیه ئه‌تۆمیه‌كانی ئێران و رۆڵی ئه‌و وڵاته له خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاستدا و به
ته‌نسیقێكی ته‌واو شه‌ڕی قڕكردنی سوننه‌یان له شام و عێراق به‌ڕێوه‌برد ، هه‌رواش
ئه‌گه‌ر ئه‌و رێكه‌وتنه له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه هه‌ڵوه‌شــــێنرێته‌وه ، شه‌رعیه‌ت
به ئێران ده‌دات و ده‌یكاته هێمای ســـته‌م لێكراویی ؛ كه ئه‌گه‌ر ئه‌ویش رێكه‌وتنه‌كه
هه‌ڵوه‌شێنێته‌وه ، زیاتر ئه‌مه‌ریكا تۆمه‌تبار ده‌كرێت نه‌ك ئێران ، هه‌ڵوه‌شانه‌وه‌ی
رێكه‌وتنه‌كه‌ش ده‌سكه‌وتی گه‌وره‌ی ده‌بێت بۆ ئه‌مه‌ریكاو ئێران و ئیسرائیل ، پرسیار
ده‌كرێت بۆچی ؟ بۆ هه‌ر یه‌كه‌یان به‌م شێوه‌یه :
ئه‌مه‌ریكا : ئه‌مه‌ریكاچه‌ندین ساڵه به ترساندنی وڵاتانی
كه‌نداو له ئێران ، بایی سه‌دان ملیار دۆلار چه‌كی پێ فرۆشتوون و كۆمپانیاكانی چه‌كسازیی
گه‌شه‌ی ئێجگار گه‌وره‌یان كردووه ، كه‌واته ئه‌مه‌ریكا به به‌رانبه‌ر پارێزگاریی
سیاسیی و ئه‌منی و سه‌ربازیی ئه‌و رژێمانه ده‌كات ، كه ئه‌گه‌ر رێكه‌وتنه‌كه هه‌ڵوه‌شێته‌وه‌و
ئێران ببێته خاوه‌نی چه‌كی ئه‌تۆم ، ئه‌و وڵاتانه به فه‌رمیی داوا له ئه‌مه‌ریكا
ده‌كه‌ن له ئێران بیانپارێزێت ، ئه‌مه‌ش ئه‌و خواسته‌ی ترامپ ده‌هێنێته‌دیی كه
به‌بێ به‌رانبه‌ر ئه‌مه‌ریكا ئه‌و كاره ناكات ، كه‌واته سه‌دان ملیار دۆلار ده‌رژێته
خه‌زێنه‌ی ئه‌مه‌ریكاوه . چونكه وڵاتانی كه‌نداو جگه ئه‌و رێگه‌یه بۆ پاراستنی
بنه‌ماڵه خێڵه‌كیه‌كانیان رێگه‌یه‌كی تریان له‌به‌رده‌مدا نیه .
ئێران : به نمایشی مه‌زڵومیه‌تی خۆی رایده‌گه‌یه‌نێت چه‌كه‌كه‌ی
بۆ پارێزگاریی وڵاته‌و بۆ به‌رپه‌رچدانه‌وه‌ی دووژمنه‌كانیه‌تی ، بۆیه تا راده‌یه‌ك
ئه‌م زمانه‌ی له كۆمه‌ڵی نێوده‌وڵه‌تیشدا قبوڵ ده‌كرێت ، به تایبه‌تی دوای ئه‌وه‌ی
رێكه‌وتنه‌كه له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه به یه‌كلایه‌نه هه‌ڵوه‌شێنرێته‌وه ، له‌رووی
ناوچه‌كه‌شه‌وه ئێران زیاتر ده‌ستی كراوه ده‌بێت بۆ نوێكردنه‌وه‌ی ئیمپراتۆریه‌تی
فارسی و مه‌زهه‌بیی ، له فۆرمی نوێی شا ئیسماعیلی سه‌فه‌ویدا ، كه ساڵانێكه له
ناوچه‌كه‌دا كاری بۆ ده‌كات ، تا راده‌یه‌كیش چه‌كی ئه‌تۆمی هاوسه‌نگی له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌ریكاو
ئیسرائیلدا بۆ دروستده‌كات ، كه ئه‌و وڵاتانه‌ش دژی هه‌ژموونی ئێران نین و ئێرانیش
گه‌مه‌كه باش تێده‌گات و هێڵه سووره‌كانی ئه‌وان نابه‌زێنێت .
ئیســـرائیل : له كاتێكدا ئێران ببێته خاوه‌نی چه‌كی
ئه‌تۆمیی ، هه‌ڕه‌شه‌ی به‌كارهێنانیشی بكات ، ئه‌وا سعودیه‌و ئیمارات و وڵاتانی كه‌نداو
بۆ ئه‌وه‌ی خۆیان بپارێزن ، زیاتر به‌ره‌و ئیسرائیل ده‌چن و داوای پاراستنی خۆیان
ده‌كه‌ن له‌لایه‌ن ئه‌و قه‌واره‌وه ، واته ئه‌وه‌ی ده‌یان ساڵه خۆرئاواو ئیسرائیل
ده‌یخوازن ؛ له ماوه‌یه‌كی كورتدا روو ده‌دات و دان به شه‌رعیه‌تی ئه‌و قه‌واره‌یه‌دا
ده‌نێن ، به‌مه‌ش بازاڕێكی گه‌وره‌ی ئابووریی له‌به‌رده‌می ئیسرائیلدا ده‌كرێته‌وه
كه له ماوه‌یه‌كی كورتدا سه‌دان ملیار دۆلار به چالاكیی بازرگانیی چه‌ك و شمه‌كی
ئابووریی تر ده‌رژێنێته گه‌نجینه‌ی دارایی ئیسرائیله‌وه . هه‌ر ئه‌م قۆناغه‌شه
كه ده‌بێته هۆی گه‌ڕاندنه‌وه‌ی زه‌وی مووژده پێدراو ( أرض المیعاد ) كه به خوێندنه‌وه‌ی
سه‌هیۆنیانه‌ی ته‌ورات ده‌بێت روو بدات ، واته كۆنترۆڵكردنی نیل تا فورات ، كه دیاره
سه‌ره‌تاكانی ده‌ركه‌وتوون . ئه‌وه‌شمان له‌بیر نه‌چێت چه‌ند ساڵێكه سعودیه‌كان
له دژی گه‌شه‌كردنه‌وه‌ی توركیاو بزووتنه‌وه ئیسلامیه‌كه‌ی ئه‌و وڵاته له‌گه‌ڵ
ئیسرائیلدا هاوئاهه‌نگن ، ئه‌وه بوو بۆ ئه‌و مه‌به‌سته‌و ئاساییكردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانیان
، لیوا ئه‌نوه‌ر عیشقی سه‌رۆكی پێشووی ده‌زگای هه‌واڵگریی سعودیه ؛ له‌گه‌ڵ شاندێكی
40 كه‌سیی له هه‌موو چین و توێژه‌كانی ئه‌و وڵاته چوونه ئیسرائیل و له‌وێوه
داوای ئاسایی كردنه‌وه‌ی په‌یوه‌ندییه‌كانی سعودیه‌و قه‌واره‌ی ئیسرائیلیان كرد ،
هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی رێكه‌وتنه‌كه ئه‌و هه‌وڵه خێراتر ده‌كات .
ئاماژه‌كان به‌ره‌و ئه‌وه‌ن كه پێده‌چێت هه‌ڵوه‌شاندنه‌وه‌ی
ئه‌و رێكه‌وتنه له‌لایه‌ن ئه‌مه‌ریكاوه ته‌نیا په‌یوه‌ندیی به كاته‌وه هه‌بێت
، ده‌نا ئه‌وه گه‌مه‌یه‌كی تره بۆ سیناریۆیه‌كی دۆزه‌خیانه‌ی تر ، بۆ زیاتر له‌ناوبردنی
هیواو ئاواتی گه‌لانی ئازادیخوازی ناوچه‌كه ؛ بۆ گه‌یشتن به سیستمی دڵخوازی خۆیان
.
------------
په‌راوێزه‌كان :
1. . بڕوانه ڤیدیۆكه‌ی له پێگه‌ی یوتیوب به
ناونیشانی { مصاحبه دیده نشده أز آیت الله منتظری ، سال 1385 } . https://www.youtube.com/watch?v=3TpRwi5FqU0
نوێترین نوسینەکانی شوان هه‌ورامی
-
شوان هه‌ورامی
14/03/2021
-
شوان هه‌ورامی
27/02/2021
-
شوان هه‌ورامی
02/08/2018
-
شوان هه‌ورامی
25/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
16/07/2018
-
شوان هه‌ورامی
23/06/2018