قوربانيكردن به مرۆڤ له جه‌ژنى قورباندا
وتار/
25/08/2017
916 جار بینراوە
د.عثمان محمد غریب
قوربانيكردن به مرۆڤ له جه‌ژنى قورباندا
لە دەسپێکی ژیانی سەرەتایی مرۆڤ کاتێ مرۆڤەکان ڕووداوە سرووشتییەکانیان دەبینی دەترسان و، چونکە توانای بەرەنگار بوونەیان نەبوە وایان زانیوە خۆر و مانگ و ئاگر و ئاو خودان، جا بۆ ئەوەی خۆیان لە تووڕەییان بپارێزن هانایان بۆ پەرستنیان بردوە.
لەوێوە پەرستنی خۆر و مانگ و ئەستێرە و ئاگر و دەیەها خودای ساختە سەری هەڵداوە.
هۆکاری تەنگانەو وشکە ساڵیی و خۆر گیران و زریان و تۆفان و بوومە لەرزەیان بۆ تووڕە بوونی ئەو خودایانە گێڕاوەتەوە.
بۆ ڕازیکردنی ئەو خودا ساختانە هانایان بۆ قوربانیی کردن بە مرۆڤ کردوە.
قوربانيكردن به مرۆڤ له ئايينى پيرۆزى خوداى تاك و ته‌نهادا به هيچ شێوه‌يه‌ك نه له پێش ئيبراهيم پێغه‌مبه‌ر -درودي خواى له سه‌ر بێت- وه نه له‌دواى ئيبراهيم پێغه‌مبه‌ر بوونى نه‌بوه‌و نيه، به‌ڵام مرۆڤه‌كان له دێر زه‌مانه‌وه بۆ به‌ده‌ستهێنانى ڕه‌زامه‌نديى خوداكانيان مرۆڤيان كردووه‌ته قوربانيى، به تايبه‌ت له‌م جۆره كه‌سانه:
يه‌ك: منداڵ.
دووه‌م: ڕه‌گه‌زى مێ.
سێيه‌م: ديل.
چواره‌م: زيندانيى.
گه‌لانى باشوور و ناوەڕاستى ئه‌مريكا و شارستانييه‌تى ئه‌زه‌تيك:
گه‌لانى باشوورو ناوەڕاستی ئه‌مريكا به تايبه‌ت گه‌لانى (ئه‌زه‌تيك، مايا، ئه‌نكا، تۆله‌نگ) هه‌مان كردارى قێزه‌ون و تاوانى گه‌وره‌يان ئه‌نجام داوه‌و، مرۆڤيان كردووه‌ته قوربانيى.
بۆ قوربانيكردن به مرۆڤ چه‌ند شێوازێكيان گرتوه‌ته به‌ر:
سووتاندن، خنكاندن فڕێدانى ناو ده‌ريا، سه‌ربڕين، ياخود خستنه خواره‌وه له سه‌ر جێگايه‌كى به‌رز.
بۆ نموونه له ماوه‌ي ساڵێكدا له شارستانييه‌تى ئه‌زه‌تيكدا پتر له (200،000) كه‌س كراونه‌ته قوربانيى و، له هه‌ر پێنج منداڵ منداڵيكيان سه‌ربڕيوه يان سووتاندوه.
وه له ساڵى 1487 دا له چوار ڕۆژدا (80،400) كه‌سيان سه‌ربڕيوه و كردوونيانه‌ته قوربانيى.
گه‌لي ئه‌زه‌تيك شه‌ويكيان هه‌يه به ناوى شه‌وي خوێن، له‌و شه‌وه‌دا خوێنى هه‌زاره‌ها كه‌س به شێوازێكى زۆر سه‌خت و جه‌رگبڕ ڕژاندووه.
جارو باريش ئه‌م كاره‌يان به مه‌به‌ست به ده‌ستهێنانى پرۆتين، يان بۆ تۆقاندنى دۆژمنه‌كانيان ئه‌نجام داوه.
هه‌روه‌ها بۆ به ده‌ستهێنانى ڕه‌زامه‌نديى خوداى (هه‌تاو) كه به‌رده‌وام پێويستيى به قوربانيى بووه، كيژێكى جوان و ناسكيان هه‌ڵده‌بژاردو، به زيندوويى به چه‌قۆيه‌ك دڵيان ده‌رده‌هێنا، ياخود به زيندوويى ده‌يانسووتاند، يا له ده‌ريايه‌كدا ده‌يانخنكاند، يا سه‌ريان ده‌بڕيى، يا له به‌رزاييه‌كه‌وه فڕێيانده‌دايه خواره‌وه.
وه بۆ ڕازيكردنى خوداى (باران) منداڵێكيان سه‌رده‌بڕيى.
وه بۆ ڕازيكردنى خوداى (گه‌نمه شاميى) كيژێكى جوان بۆ ماوه‌ى بيست و چوار كاتژمێر سه‌ماى ده‌كرد و، له دواييدا وه‌كو جه‌رده ڕووتين ده‌كرده‌وه‌و، به زيندوويى كه‌وڵيان ده‌كرد و ده‌يانكوشت.
يه‌كێك له پاشاكاني ئه‌زه‌تيك به بۆنه‌ى بوونه پاشاى بۆ ڕازيكردنى خوداوه‌نده‌كانيان هه‌شتا هه‌زار زيندانيى سه‌رده‌بڕێت و ده‌يانكاته قوربانيى.
وينه‌ى زۆرێك له‌م ديمه‌نه تراژيديى و جه‌رگبڕانه له ديوارى كڵێسا و په‌رستگاكانى ئه‌و گه‌لانه‌دا نه‌خشكراون.
ميسرييه‌كان:
لاى ميسرييه‌كان ساڵانه كيژيكيان وه‌ك بووك ده‌رازانده‌وه و، به خشڵ و زێڕێكى زۆره‌وه فڕێيان ده‌دايه ڕووبارى (نيل) و ده‌يانكرده قوربانيى بۆ خوداكانيان.
چينييه‌كان:
له سه‌رى ساڵى چينييه‌كاندا (كه به‌رامبه‌ر 24ى فێبريوه‌ره) بوودييه‌كان ساڵانه كيژێك وه‌ك ولاخ سه‌رده‌بڕيى و خوێنيان ده‌مژيى و، گۆشته‌كه‌يان وه‌ك قوربانيى به سه‌ر خه‌ڵكدا دابه‌ش ده‌كرد و ده‌يانخوارد.
ئه‌م داب و نه‌ريته بۆگه‌نه و قێزه‌ونه به‌رده‌وام بووه و، له سه‌ده‌ى بيستدا به فه‌رميى قه‌ده‌غه كراوه، به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئه‌م تاوانه به نهێنيى ئه‌نجام دراوه و، بۆ نموونه له ساڵى 2009 دا ده‌ست و قاچى كيچێك ده‌به‌ستنه‌وه و، به‌ره‌و قه‌سابخانه‌ى په‌رستگا ده‌يبه‌ن و له‌وى سه‌رى ده‌بڕن و حوێنه‌كه‌ى له ده‌فرێكدا كۆ ده‌كه‌نه‌وه و ده‌يخۆنه‌وه.
فينيقييه‌كان:
فينيقييه‌كان منداڵيان ده‌كرده قوربانيى بۆ خوداوه‌ند (به‌عل) ياخود (ئه‌شموون) كه دوو په‌يكه‌رى برۆنزييان بۆ درووست كردبوون و، ناوى هه‌ر دوو په‌يكه‌ره‌كه‌يان پڕ له دار و كۆته‌ره كردبوو ، دواتر گڕيان تێبه‌ر ده‌داو منداڵه‌كانيان فڕێده‌دايه نێو ئاگره‌كه و به زيندوويى ده‌يانسووتاندن.
شه‌يتان په‌رسته‌كان ياخود ساتانيزم (satanism)
شه‌يتان په‌رسته‌كان به به‌رده‌وام له مه‌راسيمى په‌رستگاكانياندا مرۆڤى ڕفێندراو ده‌كه‌نه قوربانيى و خوێنى ده‌مژن و گۆشته‌كه‌ى ده‌خۆن.
بۆ نموونه له شارى مێژوويى (ياروسلافل) لة بةروارى 29-30ى يۆنيۆى ساڵى 2008 گروپێك له شه‌يتان په‌رسته‌كان چوار كچى چوارده ساڵ و پانزه ساڵ ده‌ڕفێنن و به چه‌قۆ به‌رده‌بنه جه‌سته‌يان و، نه‌خشى خاچى سه‌ربه‌ره‌و خوار و، ژماره‌ى 666 له سه‌ر جه‌سته‌يان ده‌كێشن و، له دواييدا ئه‌نجن ئه‌نجيان ده‌كه‌ن و هه‌ر به زيندوويى دڵ و زمانيان ده‌برژێنن.
هيندييه‌كان:
لاى هه‌ندێك له ئايينه هيندييه‌كان هه‌ركاتێك پياوێك بمردايه هاوسه‌ره‌كه‌يان ده‌هيێناو، وه‌ك وه‌فايه‌ك بۆ مێرده‌كه‌ى له گه‌ڵ مێرده‌كه‌يدا ده‌سووتێنراو ده‌كرايه قوربانيى.
جووله‌كه:
جووله‌كه‌كانيش له هه‌ردوو جه‌ژنى (الفصح) و (ئه‌لبروييم) دا كيژ يا منداڵي مه‌سيحيى يان موسوڵمانيان سه‌رده‌برِيى و خوێنيان تێكەڵ به فه‌تيره‌ى جه‌ژن ده‌كرد.
قوربانيى كردنى ئيبراهيم پێغه‌مبه‌ر –دروودي خواى له سه‌ر بێت-:
له قورئانى پيرۆزدا هاتوه كه ئيبراهيم پێغه‌مبه‌ر –دروودى خواى له سه‌ر بێت- له خه‌ونيدا فه‌رمانى له لايه‌ن خوداوه پێكراوه كه كوڕه‌كه‌ى (ئيسماعيل ياخود ئيسحاق –دوو رِاى له سه‌ره) بكاته قوربانيى.
ئەم خەونە چەند جار دووبارە دەبێتەوە بۆیە دەفەرموێ: (قَالَ يَا بُنَيَّ إِنِّي أَرَىٰ فِي الْمَنَامِ أَنِّي أَذْبَحُكَ) وەک خەونەکەی پاشای میصر کە چەند جار خەونەکەی بینیبوو (وَقَالَ الْمَلِكُ إِنِّي أَرَىٰ سَبْعَ بَقَرَاتٍ سِمَانٍ يَأْكُلُهُنَّ سَبْعٌ عِجَافٌ وَسَبْعَ سُنبُلَاتٍ خُضْرٍ وَأُخَرَ يَابِسَاتٍ) بە پێچەوانەی خەونەکەی یوسف پێغەمبەر –دروودی خوای لێ بێ- کە بۆ یەک جار بینیبووی (إِنِّي رَأَيْتُ أَحَدَ عَشَرَ كَوْكَبًا وَالشَّمْسَ وَالْقَمَرَ رَأَيْتُهُمْ لِي سَاجِدِين)
ئيبراهيم پێغه‌مبه‌ر –دروودي خواى له سه‌ر بێت- ئەم فەرمانە ئیلاهییەی بە کوڕەکەی ڕاگەیانوو پێی فەرموو: (فَانظُرْ مَاذَا تَرَىٰ) لێرەدا ئيبراهيم پێغه‌مبه‌ر –دروودي خواى له سه‌ر بێت- پەیامێکی گەورە بە گشت بڕواداران دەگەیەنێت کە مرۆڤ ئازادە و بۆت نیە فەرمانی خودا بە زۆر بەسەر خەڵکدا پچەسپێنیت، بەڵێ ئیبراهیم پێغەمبەری خودایە بەڵام ئەم کارە پەیوەستە بە کەسێکی دیکەوە کە کوڕەکەیەتی، بۆیە دەیەوێ ڕای کوڕەکەی وەربگرێت و بزانێت قایل و ڕازییە بە جێ بە جێ کردنی فەرمانی خودا بە سەریدا یان نا، كورِه‌كه‌شى فه‌رموويه‌تى: (قَالَ يَا أَبَتِ افْعَلْ مَا تُؤْمَرُ سَتَجِدُنِي إِن شَاءَ اللَّهُ مِنَ الصَّابِرِينَ ) بابه گيان له لايه‌ن خوداوه‌ندى تاك و ته‌نهاوه چيت پێ سپێردراوه ئه‌نجامي بده و، ده‌مبينى -گەر خودا حەز بکا- لە خۆڕاگرانم.
به‌م شێوه هه‌ردووكيان ملكه‌چى فه‌رمانى خودا ده‌بن و، باوك ده‌يه‌وێت كوڕه‌كه‌ى بكاته قوربانيى، به‌ڵام له لايه‌ن خوداوه ئاگادار ده‌كرێته‌وه كه خه‌ونه‌كه‌ت هاته دى و، هه‌ردووكتان له‌گه‌ڵ په‌روه‌ردگاردا ڕاستگۆ بوون ، بۆيه له برى كوڕه‌كه‌ت به‌رانێك بكه به قوربانيى.
زۆركه‌س له‌م چيرۆكه قورئانييه وا تێده‌گه‌ن كه خوداوه‌ند مه‌به‌ستى بووه كه ئيبراهيم كوڕه‌كه‌ى سه‌رببڕێت و، بيكات قوربانيى، ئه‌م بۆچوونه هه‌ڵه‌يه‌كى گه‌وره‌يه چونكه ئه‌گه‌ر خوداوه‌ند ئه‌م كاره‌ى بويستايه و دواتر نه‌يكردايه ئه‌وه‌ى ده‌گه‌ياند كه خودا له فه‌رمانى خۆى په‌شيمان ده‌بێته‌وه و ڕاى خۆى ده‌گۆڕێ.
ئەم ڕوداوە تراژیدیایە لە ئاکامدا بە خۆشیی مرۆڤ تەواو بوو،چونکە له بنه‌ڕه‌تدا بۆ ئه‌وه هاتوه كه ئه‌و داب و نه‌ريته بۆگه‌ن و تاوانه قێزه‌ونه گه‌وره‌يه (واته تاوانى به قوربانيكردنى مرۆڤ) بنبڕ بكات و، بڵێت: نا بۆ كوشتنى بێ تاوان، نا بۆ قوربانيدان به مرۆڤ، وه به كرده‌وه به خه‌ڵكي ڕابگه‌يه‌نرێت با ئيدى خه‌ڵكيى به ناوى هيچ ئايين و ئايينزايه‌كه‌وه ڕۆڵه‌كانيان نه‌كه‌ن قوربانيى.
کاتێک ئەوان مرۆڤیان دەبردە پەرستگاکان و دەیانکردنە قوربانیی، خودای گەورە باسی ماڵی خۆی دەکات کە پەرستگای بڕوادارانە و دەفەرموێ: (ومن دخله كان آمنا) هەر کەسێ بچێتە ماڵی خودا لە لای خوداوە ئەمینە، واتە کەس بە ناوی منەوە دەستی بۆ درێژ نەکات، هەرچەندە بە درێژایی مێژوو فەرمانی خودای تێدا پێشێل کراوە و، مرۆڤی تێدا کوژراوە.
له‌و ڕۆژه‌وه شوێنكه‌وتوانى ڕاسته‌قينه‌ى ئيبراهيم مرۆڤيان نه‌كردووه‌ته قوربانیی، خواى گه‌وره‌ش له قورئاني پيرۆزدا ده‌فه‌رموێت: (ولا تقتلوا أولادكم) واته ڕۆڵه‌كانتان مه‌كوژن.
هه‌روه‌ها ده‌فه‌رموێت: له به‌ر ئه‌وه‌ى كاره‌ساتى كوشتنى مرۆڤى بێتاوان ڕوو نه‌دات، له‌سه‌ر نه‌وه‌ى ئيسرائيلمان نووسيوه: ئه‌وه‌ى كه‌سێكى بێتاوان بكوژێت وه‌ك ئه‌وه وايه سه‌رجه‌م مرۆڤه‌كانى كوشتبێت. (مِنْ أَجْلِ ذَٰلِكَ كَتَبْنَا عَلَىٰ بَنِي إِسْرَائِيلَ أَنَّهُ مَن قَتَلَ نَفْسًا بِغَيْرِ نَفْسٍ أَوْ فَسَادٍ فِي الْأَرْضِ فَكَأَنَّمَا قَتَلَ النَّاسَ جَمِيعًا وَمَنْ أَحْيَاهَا فَكَأَنَّمَا أَحْيَا النَّاسَ جَمِيعًا).
مرۆڤ لە ماڵی خودا پیرۆزترە، پیرۆزی لرۆڤ لەوەدایە کە درووسکراوی خودایە، بەڵام کەعبەو مزگەوت و کلێسا و پەرستگا درووستکراوی مرۆڤن، کە ڕووخان جارێکی تر مرۆڤ دروویان دەکاتەوە، بەڵام مرۆڤ کە بونیان و درووستکراوی خودایە کە ڕووخا تەنها خودا دەتوانێ درووستی بکاتەوە، نەفرەت لەو کەسەی درووستکراوی خودا دەڕووخێنێ.
داخی داخانم لەگەڵ ئەو هەموو گەورەیی و مرۆڤدۆستییەی ئایینە ئاسمانیەکان، کەسانی توندڕەو بەردەوام بە ناوی خوداوە خەڵ دەکوژن و سەردەبڕن و دەسووتێنن
كه‌واته زيندوو كردنه‌وه و به زيندوو ڕاگرتنى ئه‌م بۆنه مرۆڤدۆستە - كه ده‌كاته جه‌ژنى قوربانى پيرۆز- ڕێزنانه له سه‌رجه‌م مرۆڤ و مرۆڤايه‌تيى و، تاجي زێڕين نانه له سه‌ر گشت ئافرەتان و منداڵان و ديل و زيندانييان.
بژي مرۆڤ، بژى ئازاديى، بژى يه‌كسانيى.
بڕووخێ كۆيلايه‌تيى، بڕووخێ گه‌وجاندنى خه‌ڵكى ساده و ساويلكه بە ناوی خوداوە.
سوپاس بؤ ئێوەش
براتان
دكتۆر عوسمان محه‌مه‌د غه‌ريب
هه‌ولێر-زانكۆى سه‌لاحه‌دين
نوێترین نوسینەکانی د.عثمان محمد غریب
-
د.عثمان محمد غریب
24/12/2018
-
د.عثمان محمد غریب
19/08/2018
-
د.عثمان محمد غریب
20/03/2018
-
د.عثمان محمد غریب
16/03/2018
-
د.عثمان محمد غریب
30/01/2018
-
د.عثمان محمد غریب
25/08/2017