بۆچی لە كاتی دووركەوتنەوە لە ماڵدا دووچاری خەوزڕان دەبین؟

وتار/ 23/08/2016 1322 جار بینراوە

د.شوان حوسێن صۆفی

     زۆربەی خەلكی كاتێك لە ماڵ دووردەكەونەوە دووچاری بارێكی  ناخۆشی خەوزڕان Insomnia و بە زەحمەت خەولێكەوتن دەبنەوە, بەپێ داتا و راڤەی تازەترین توێژنەوەی دەمارزانی  Neurophysiology زانكۆی براونی ئەمریكی كە لە گۆڤاری  Current Biology بلاوكراوەتەوە. هۆكاری خەوزڕانی لە كاتی دووركەوتنەوە لە ماڵدا دەگەرێتەوە بۆ كاریگەری و شڵەژانەكانی  شەوێكی یەكەمی نووستن لە دووری ماڵدا, كە بە كاریگەری شەوی یەكەم ناسراوە  first-night effect (FNE)   كە نموونەێكی شڵەژان و شپرزەیی نووستنە لە دەرەوەی ماڵدا.
           لە توێژینەوەكەدا  دەركەوتووە كەوا كاریگەری شەوی یەكەمی نووستن  وا لە نیوەی چەپی مێشك دەكات Left brain hemisphere  بەردەوام بە ئاگا و وریا بێت  بۆ چاودێریكردنی ژینگە و دەوروبەری ناراهاتوو  و پێ نائاشنا  لە كاتی نووستندا. لە رێگەی بەكارهێنان چەندین ئامێری ویناكێشانی شەپۆلەموگناتیسیەكانی مێشك  وەك  گرافیكی موگناتیس مێشك  و رەنینی موگناتیسی و فرە گرافیكی نووستن magnetoencephalography (MEG), structural MRI, and polysomnography (PSG)  دەركەوتووە كەوا نووستنی شەوی  یەكەمی دوورە ماڵ   دەبێتە هۆی ناهاوسەنگی لە خەو قوولی sleep depth  لە نێوان هەردوو نیوە گۆی مێشك لە راست وچەپ). 
       زیندەكردارەكانی بیركردنەوە خودیەكان لایەكی مێشك  زۆر شپرزە و نارێكە لە كاتی  خەوی نمچە بەئاگایی شەوی یەكەمدا. ناهاوسەنگی لە قوولی نووستندا لە نێوان هەردوو نێوە گۆی مێشك   پەیوەستە بە پڵەی شڵەژان و خەوزڕان و نەچوونە ناو خەوەوە.  لە گەڵ  كەمبوونەوەی خەو قوولی sleep depth لە نیوەگۆی مێشكدا دەبێتە هۆی  هاندانی  زیاتری مێشك بۆ وەلامدانەوەی كارتێكەر و وریاكەرەوە  دەركیە لار و ریزپەرەكان Deviant external stimuli  كە زۆر بە ئاسانی لە لایەن نیوەگۆی مێشكی  سووكە خەو لێكەوتوو  دەدۆزرێتەوە و دەستنیشاندەكرێت  و دەبێتە هۆی  زیاتر ورژاندن و بە ئاگابوون  و خێرا  وەلامدانەوەی رەفتاری نیوەگۆی چەپی مێشك.  لە دەرەنجامی  توێژینەوەكان  دەردەكەوێت  كەوا بە ئاگابوونی لایەكی نیوەگۆی مێشك وەك پاسەوانی شەو night watch كاردەكات  و دەریادەێكی سروشتی خواكردە  بۆ بەئاگابوون و ووریابوون لە ژینگە و دەوروبەری  ناراهاتوو و تازە و بە مەبەستی خۆپاراستن لە هەر ئەگەر و مەترسی پێشهاتێكی لە ناكاو و نەخوازراو لە رێگەی دەستنیشانكردنی هەموو سیگناڵ و  كارتێكر و وریاكەرەوەێكی دەرەكی بۆ خۆپاراستن  و سەلامەتبوون و مانەوە لە ژیاندا, خوای پەروەردگار دەفەرمووێت ﴿صُنْعَ اللهِ الَّژِی أَتْقَنَ كُلَّ شَیْ‌وٍ﴾ النمل:88، خەلق و دروستكراوی خودا, ئەوەی  هەموو شتێكی بەوپەری ووردكاری و بەرنامە و سیستەم خەلقكردوە. هەر شتێك لێ ووردەبیەوە و تێرادەمێ , هەر شتێك  لێدەكۆلیەوە و  دیراسەی دەكەی بەڵگە ونیشانەن لەسەر ئەوەی خوای پەروەردگار تاك وتەنها و خالقی بێ وێنەیە. لە كۆتاییدا, بۆ كەمكردنەوەی  كاریگەری  ئەم بارە , بردنی سەرین (بالیف) ی تایبەت بە خۆت  یارمەتیدەرێكی زۆر باشە بۆ ئەو كاتانەی دوور لە ماڵی خوتدا دەخەوێت.

* دكتۆرا لە زیندەفرمانی گەردی Molecular Physiology

نوێترین نوسینەکانی د.شوان حوسێن صۆفی