جەنگ و ململانێكانی توركیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا

وتار/ 29/10/2020 595 جار بینراوە

دانا مەنمی

جەنگ و ململانێكانی توركیا لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاست دا

دانا مەنمی
جەنگ بە تەنیا پێكدادانی چەكداریی نێوان لایەنەكان نیە، بەڵكو ململانێی ئابوری و سیاسەت و پێكدادانی ئایدۆلۆژیای لایەنەكانەكانیشە ،هەموو قەوارەیەكی جەنگیش دەگەرێنرێتەوە بۆ ئامانجە سیاسیەكەی هەركاتێك وڵاتێك بكەوێتە جەنگەوە جا چ ئەو جەنگە خۆی هۆكاری هەڵگیرساندنی بێت یاخود بەسەریدا بیسەپێنرێت ،ئەوا دوچاری تێكچوون و داڕمانی دۆخی ئابوری دەبێتەوە ،چونكە خەرجییەكان زیاد دەكات بۆ جوڵاندنی هێزی سەربازی پێویستی بە كڕینی كەلوپەلی سەربازی و كڕینی چەك و پێداویستییەكان ، سەرباری ئەو زیانانەی كە جەنگ لەگەڵ خۆیدا دەیهێنێت و لێكەوتەی جەنگ كاریگەری خراپی لەسەر دامەزراوەكانی دەوڵەت هەیە و بۆ بنیاتنانەوەیان پێویستی بە خەرجی زۆرە ،جگە لە زیانە مرۆییەكان كە هەموو ئەمانە تێچووی زۆریان دەوێت .

گرنگترین ململانێ و پرسی ناكۆكی نێوان توركیا و ئەمریكاو وڵاتانی ئەوروپا و بەشێك لە وڵاتانی بەرەی عەرەبی بریتیە لە هاوكاریكردنی توركیا بۆ بزوتنەوەی توندئاژۆو ڕادیكاڵەكان،پاشان پرسی دەستێوەردانی توركیا لە كاروباری سوریا - ڕۆژئاوا ، لیبیا وعێراق - هەرێمی كوردستان ، فەلەستین و كڕینی سیستەمی موشەكی ئیس٤۰۰ و كێشەی پەكەكەو پرسی گازی سروشتییە لە دەریای رەش دا ، توركیا لەگەڵ وڵاتانی بەرەی عەرەبی هەریەك لە ( میسر و سعودیە و ئیمارات و بەحرەین وسوریا و لیبیا و تونس و سودان و عێراق ) لە ململانێدایە و تۆمەتبار دەكرێت بە هاوكاریكردنی گروپە چەكدارە تیرۆریستەكان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا ، لەلایەكی ترەوە ململانێی توركیا و ئەمریكا پەیوەستە بە كرینی سیستەمی موشەكی (٤۰۰S) و پرسی هاوكارییەكانی ئەمریكا بۆ ڕۆژئاواو پارتی كرێكارانی كوردستان ،دیوێكی تری ئەم ململانێی نێوان توركیا و ئەمریكا پەیوەندییەكانی توركیایە لەگەڵ روسیا و چین ،بەرەیەكی تری ململانێی توركیا لەگەڵ وڵاتانی ئەوروپا پرسی كوردو ئەرمەن و مافەكانی مرۆڤ و پرسی گازی سروشتی یە لە دەریای ڕەشدا ،وڵاتانی (فەرەنسا و بەریتانیا و ئەڵمانیا و ئیتاڵیا و هۆڵەندا و قوبرس و یۆنان ) و چەند وڵاتێكی دیكەی عەرەبی دژی توركیا بۆ دۆزینەوەو دەرهێنانی گازی سروشتی هەوڵەكانیان چڕكردووەتەوە .

توركیا لەگەڵ ڕوسیا لە ململانێدایە لەسەر كێشەی سوریا و دەستێوەردان لە كاروباری ئەو وڵاتە ،ڕوسیا توركیا تۆمەتبار دەكات كە ڕۆلێكی خراپ لە كێشەی سوریا دەگێرێت و هاوكاری گروپە تیرۆریستەكانی (داعش، القاعیدەو بەرەی نوصرە)یە و ژێر بە ژێریش دژ بە وڵاتەكەی هاوكاری گروپە چیچانیەكانە دەكات ،هەرچی وڵاتی ئیسرائیلیشە توركیا تۆمەتبار دەكات بە هاوكاریكردنی بزوتنەوەی حەماس و دەستێوەردان لە كاروباری فەلەستین ،توركیا لەم ململانێەدا لەگەڵ دژەكانی دەیەوێت هەژموون و پێگەی خۆی ڕابگرێت و ببێتە هێزێكی ئیقلیمی و بەشوێن كارتی سیاسیەوەیە ،توركیا دەیەوێت لە سوریا لەریگەی دەستێوەردان ودژ بە بەرهەڵستیەكانی عەفرین پشتگیری هێزە ئیسلامییە توندرەوەكان بكات ، لە سودان بە پرۆژەی ئابوری درۆزنانەو لە قوبرس و یۆنان بە كردنەوەی سنورەكانی بەڕوی كۆچبەران و دەرهێنانی گازی سروشتی و لە عێراق و هەرێمی كوردستان بە لەشكركێشی و لە وڵاتانی تری بەرەی عەرەبی بە سیناریۆی جۆراو جۆر خۆی بكاتە بەرەیەك لە فرە جەمسەریی (ڕوسیا ، ئەمریكا ، چین ، یەكێتی ئەوروپا).

لەنێوان نەئاشتی و نەشەڕی ڕاستەوخۆ دیوێكی تری ململانێكان لە ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستدا جەنگی بەوەكالەتە كە زلهێزەكان جەنگی بەوەكالەت بە وڵاتی ئیقلیمیەكان ئەنجام ئەدەن و وڵاتانی ئیقلیمیش لە رێگەی دەستێوەردان لە كاروباری ئەو ولاتانەی كە سنورەكانی كراوەیە بۆ دەستێوەردان و ئاسایش و سەقامگیری تیدا نییە ،پەیوەندی بە هێزو گروپە جیاوازەكان لە ئەوپەری ئیسلامییەوە بۆ ئەو پەڕی عەلمانی و ناسیۆنالیزم دەكەن تا ببنە چاوساغیان و بەرژوەندییەكانیان بپارێزن و مەرامی سیاسی خۆیان بهێننە دی ،ئەم سیاسەت و ستراتیژە بێ ئەوەی ڕێساكانی بگۆڕدرێن بە گەمەكەری نوێ و سیناریۆی نوێوە مانگ و ساڵ بەڕێدەكات و ململانێكان گەورەتر دەبن ،ئەوانەی پێیان وایە جیهان شوێنێكە بۆ بێلایەنبون هەڵەن زۆرینەی دەوڵەت و حكومەتەكان لەژێرەوە سەر بەم و بەو دەبن .