پرۆژه‌ى گه‌شه‌پێدانى ده‌ریاچه‌ى ورمێ .. كاره‌ساتێكى چاوه‌ڕوانكراو
وتار/
28/07/2020
579 جار بینراوە
عبدالمطلب رفعت سرحت
پرۆژه‌ى گه‌شه‌پێدانى
ده‌ریاچه‌ى ورمێ .. كاره‌ساتێكى چاوه‌ڕوانكراو
عبدالمطلب رفعت
سرحت
روبارى زێى بچووك
كه له ڕۆژئاواى ئێران (له به‌رزاییه‌كانى لاجان)ه‌وه سه‌رچاوه ده‌گرێت به
گرنگترین ودرێژترین لقه‌كانى روبارى دیجله داده‌نرێت. درێژى ئه‌م روباره زیاتره
له (400 كم) كه نزیكه‌ى (80%)ى ده‌كه‌وێته نێو خاكى عیراقه‌وه. به سه‌رچاوه‌یه‌كى
زۆر گرنگه هه‌ژمارده‌كرێت بۆ ناوچه‌كانى باكورى پارێزگاى سلێمانى وپارێزگاى (كه‌ركوك)
وبه‌شێك له پارێزگاى صلاح الدین, وهه‌روه‌ها بهنداوى (دوكان)ى له سهر دروست
كراوه. ئێران ماوه‌یه‌كى زۆره هه‌وڵى گواستنه‌وه‌ى ئاوى ئه‌م زێیه ئه‌دات بۆ
ناوچه‌كانى ترى ئێران له ڕێى جێبه‌جێكردنى چهند پرۆژه‌یه‌كه‌وه. گرنگترین پرۆژه‌كانى
ئێران (پرۆژه‌ى گه‌شپێدانى ده‌ریاچه‌ى ورمێ)یه كه چهند ساڵێكه تووشی گرفتى
ووشك بوون بوه‌‌ته‌‌وه. وئێران ده‌یه‌وێ ئاو له ڕێى چهند به‌نداوو تونێڵ وكه‌ناڵێكه‌وه
بگوازێته‌وه بۆ نێو ده‌ریاچه‌كه به مه‌به‌ستى قه‌ره‌بوو كردنه‌وه ئهو بڕه
ئاوه‌ى كه له ده‌ستى داوه‌و له (20) ساڵى ڕابردوو وبه نزیكه‌ى 70% ئه‌مخڵێندرێت.
ئه‌مه جگه له‌وه‌ى
كه ئێران به نیازه وه‌‌به‌‌رهێنان بكات له (1,3 ملیار م3) ئاوى (زێى بچووك و سیروان)
بۆ ئاودێریكردنى زیاتر له (136,380) هیكتار ودروستكردنى چهند به‌‌نداوێك و چهند
وێستگه‌‌یه‌‌ك بۆ زامنكردنى ئاوى خواردنهوه له‌و ناوچانه.
پێكهاته‌ى پرۆژه‌كه:
یه‌كه‌م- بهنداوى
سیلڤه: له سهر لقى لاڤا درووستكراوه كه لقێكى سه‌‌ره‌‌كى رووبارى زێى
بچووكه وتواناى گلدانه‌وه‌ى (84 ملیۆن م3) ئاوى ههیه. مهبهست له
درووستكردنى ئاودێرى زهوییه كشتوكاڵیه‌‌كانى ئهو ناوچه‌‌یه به روبه‌رى زیاتر
له (9650) هیكتار بۆ ئهو مه‌به‌سته‌ش ساڵانه (70 ملیۆن م3) ته‌رخانكراوه. وساڵانه
(18 ملیۆن م3) بۆ مه‌به‌ستى خواردنهوه ته‌رخانكراوه بۆ ناوچه‌ى پیرانشار. و نزیكه‌ى
(80 ملیۆن م3) ته‌رخانكراوه بۆ ئاودێریكردن (17280 هیكتار) له زهوییه كشتوكاڵییه‌كانى
نێوان ئه‌م به‌نداوه‌و بهنداوى (ئه‌شنۆیه). وپاشكۆى ئه‌م به‌نداوه پێكهاتووه
له:
1-
كه‌ناڵى جلدیان: درێژى ئه‌م كه‌ناڵه ئاوییه (35 كم)ه مهبهست لێى گواستنه‌وه‌ى
(150-190 ملیۆن م3/ساڵ) بۆ ده‌ریاچه‌ى ورمێ, واتا به تێكڕایى (16,6 م3/چركه). وئه‌م
كه‌ناڵه به‌ستراوه‌ته‌وه به بهنداوى (ئه‌شنۆیه/چپر ئاباد). بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌ش
(6) ترۆمپاى گه‌وره ته‌رخانكراوه.
2-
بهنداوى چپر ئاباد (ئۆشنویه): ئه‌مه به‌نداوێكى رێكخه‌ره (ناڤم) كه به مه‌به‌ستى
كۆنترۆڵكردنى ئهو بڕه ئاوه‌ى كه رۆژانه له بهنداوى (سیلڤه)وه له ڕێى كه‌ناڵى
(جلدیان)ه‌وه ده‌چێت بۆ ده‌ریاچه‌ى (ورمێ). تواناى گلدانه‌وه‌ى (46 ملیۆن م3) ئاوى
ههیه كه بڕى (12,3 ملیۆن م3) ئاو ته‌رخانكراوه بۆ خواردنهوه وبه سیستمێك ده‌برێته
ناوچه‌ى ئه‌شنۆیه, نالوس, محمدار, نه‌قده. هه‌روه‌ها ته‌رخانكردنى ئاوى پێویست بۆ
ئاودێكریكردنى نزیكه‌ى (1100) هیكتار له زه‌وى كشتوكاڵى وباخ ودارستان.
3-
روبارى كانى ڕه‌ش: ئه‌م روباره ده‌ستكارییه‌كى زۆر كراوه له ڕووى ئه‌ندازه‌ییه‌وه
به مه‌به‌ستى زیادكرنى تواناى له گواستنه‌وه‌ى ئاو له بهنداوى (چپر ئاباد)ه‌وه
بۆ كه‌ناڵى (جلدیان) ودواتر به‌م روباره (كانى ڕه‌ش) ده‌گوازرێته‌وه بۆ (گدار) ودواتر
ده‌ریاچه‌ى ورمێ. ئه‌م روباره درێژیه‌كه‌ى زیاتره له (11,7 كم)ه.
4-
روبارو كه‌ناڵى گدار: به هه‌ممان شێوه ئه‌م روباره كارى ئه‌ندازه‌یی زۆرى تێدا
ئه‌نجامدرا به مه‌به‌ستى فراوانكردنى وزیادكردنى تواناى بۆ گواستنه‌وه‌ى ئاو له
روبارى (كانى ڕه‌ش)ه‌وه بۆ ده‌ریاچه‌ى (ورمێ)
دووه‌م- بهنداوى
كانى سیب وكه‌ناڵه‌كه‌ى:
1-
بهنداوى كانى سیب: ئه‌م به‌نداوه له سهر لقى (كه‌لاس) دروست كراوه‌و تواناى
گلدانه‌وه‌ى (327 ملیۆن م3) ئاوى ههیه.
2-
تونێڵى بادین ئاباد: كه له گه‌ڵ بهنداوى (كانى سیب) دروستكراوه به مه‌به‌ستى
گواستنه‌وه‌ى (650 ملیۆن م3/ساڵ) بۆ ده‌ریاچه‌ى ورمێ له ڕێى كه‌ناڵ وروبارى (گدار)ه‌وه
كه ده‌به‌سترێن پێكه‌وه. درێژى تونێڵه‌كه (36,2 كم)ه وبه تیره‌ى (5,5 م). به‌م
پرۆژه‌یه ڕه‌یڕه‌وى روبارى زێى بچوك ده‌گۆڕدرێت بۆ ناوخۆى ئێران.
وبڕیاره ئه‌م پرۆژه‌یه
له ساڵى 2021 ته‌واو ببێت, وكوردستانى باشور وناوه‌ڕاستى عیراق توشی كاره‌ساتێكى
گه‌وره‌ى ژینگه‌یى, كشتوكاڵى, وئابورى ئه‌كات. چونكه له سهر حیسابى مافى عیراق
وباشورى كوردستان له ئاوى زێى بچووك دروست ده‌كرێت. بۆیه هه‌موو ئهو ناوچانه
چاوه‌ڕوانى كاره‌ساتێكى گه‌وره‌ن له دواى ساڵى 2021ه‌وه كه زۆربه‌ى ئهو پرۆژانه
ته‌واو ده‌بن.
پێشبینى ده‌كرێت ده‌یان
هه‌زار دۆنم له زه‌وى كشتوكاڵى له ده‌ست بدرێت له هه‌رێمى كوردستان, وزۆربه‌ى
پرۆژه كشتوكاڵییه‌كان وپرۆژه‌كانى به‌خێوكردنى ماسى هه‌ره‌س ده‌هێنن. ئه‌مه جگه
له تێكچوونى كواڵیتى ئاوى ڕوباره‌كه به هۆى دابه‌زینى ئاسته‌كه‌یه‌وه. وله ئاینده‌یكى
نزیكدا مه‌ترسی زۆر گه‌وره له سهر ئاوى ژێر زه‌وى دروست ده‌بێت. وكاره‌ساتێكى ژینگه‌یى
گه‌وره توشی هه‌موو ئهو ناوچانه ده‌بێت كه زێى بچووكى تێدا تێپه‌ڕ ده‌بێت.
به داخه‌وه نه
حكومه‌تى هه‌رێم ونه حكومه‌تى عیراق هیچ رێگرییه‌كیان له‌و جۆره پرۆژانه نه‌كردووه
تا ئێستا سه‌ره‌ڕاى بوونى یاساى نێوده‌وڵه‌تى كه مافى وڵاتان وهاوڵاتیان ده‌پارێزێ
له روباره نێوده‌وڵه‌تیه‌كان.
نوێترین نوسینەکانی عبدالمطلب رفعت سرحت
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
16/05/2021
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
07/08/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
28/07/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
26/07/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
08/07/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
15/06/2020