پرۆژه‌ى ئاوى گه‌رمه‌سێرى ئێران (TWP) له سه‌ر روبارى سیروان
وتار/
08/07/2020
1046 جار بینراوە
عبدالمطلب رفعت سرحت
پرۆژه‌ى ئاوى گه‌رمه‌سێرى
ئێران (TWP) له سه‌ر روبارى سیروان
عبدالمطلب رفعت سرحت
وڵاتى ئێران به
جددى وبێ ووچان كار له سه‌ر پرۆژه ئاوییه‌كان وبه‌نداوه‌كان ده‌كات كه له سه‌ر
رووباره نێوده‌وڵه‌تییه‌كان (سیروان وزێى بچووك ولقه‌كانیان) دروستى كردوون وخه‌ریكى
دروستكردنى به‌نداوى زیاتره. چونكه ئه‌مه چانسێكى زۆر گه‌وره‌یه بۆ ئێران وهیچ
كات وه‌كو ئێستا حكومه‌تى عیراق لاواز نه‌بووه به‌رانبه‌ر به ئێران. ئه‌مه له
لایه‌ك, له لایه‌كى دیكه‌وه حكومه‌تى هه‌رێمى كوردستان گوێى لێ خه‌واندووه وخۆى
نه‌كردوه‌ته خاوه‌ن ماف وخاون خاك وئاوى ئه‌م وڵاته‌و ته‌نها چاوى له سه‌ر
داهاتى نه‌وت وخاڵه سنوریه‌كانه. بۆیه ئێران تا له تواناى هه‌بێت زیاتر خێرایى
ده‌كات له ئه‌نجامدانى پرۆژه‌كان ورۆژ له دواى رۆژ زانیارى تازه بڵاو ده‌كرێته‌وه
ده‌رباره‌ى ئه‌و پرۆژانه. سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى ئێران هیچ زانیارییه‌كى فه‌رمى نادات
له سه‌ر پرۆژه ئاوییه‌كانى.
یه‌كێك له‌و پرۆژه
گه‌ورانه‌ى كه ئێران خه‌ریكى دروستكردنیه‌تى وبه‌شێكى زۆرى له ته‌واوبووندایه
(پرۆژه‌ى ئاوى گه‌رمه‌سێر TWP)ه
كه ئه‌توانین بڵێین هاوشێوه‌ى پرۆژه‌ى (GAP)ى
توركییه. ئه‌م پرۆژه‌یه پرۆژه‌یه‌كى ستراتیژییه وزیاتر مه‌به‌ست لێى
فراوانكردنى زه‌وى كشتوكاڵییه وگۆڕینى زه‌وییه ده‌یمه‌كان بۆ زه‌وى كشتوكاڵى به‌راو,
ئه‌مه‌و جگه له ئامانجى دابینكردنى ئاوى خواردنه‌وه‌و پیشه‌سازى. ئه‌م پرۆژه‌یه
له دوو به‌ش پێكهاتووه, یه‌كه‌م به‌شی كاره‌كانى له ته‌واوبووندایه كه ئاو له
روبارى سیروان ولقه‌كانى كۆده‌كاته‌وه به (تونێڵی نه‌وسود) كه به‌نداوى (داریان,
هێرۆ, ئه‌زگه‌ڵه وچه‌ند به‌نداوێك وتونێلێكى لاوه‌كى تر) له ئاوه‌زێڵى سیروان
وزمكان ده‌به‌سێت پێكه‌وه له گه‌ڵ به‌نداوى (شه‌ره‌ف شاه وچه‌مى جامیشان) له
ده‌ره‌وه‌ى ئاوه‌زێڵى سیروان. ئامانجى سه‌ره‌كى ئه‌م به‌شه له پرۆژه‌ى (TWP) ئاودانى زیاتر له (180) هه‌زار هیكتاره له زه‌وی كشتوكاڵى. هه‌ر
له رێى ئه‌م پرۆژه‌یه‌وه زیاتر له (یه‌ك) ملیار مه‌تر سێجار ئاو له ئاوه‌زێڵى
سیروان وزمكانه‌وه ده‌گوازرێته‌وه بۆ ناوچه‌ى گه‌رمه‌سێر له ئێران.
به‌شى دووه‌مى پرۆژه‌كه
له به‌نداوى ئه‌زگه‌ڵه‌وه (كه هاوسنوره له گه‌ڵ سه‌رته‌كى به‌مۆ) ده‌ست پێده‌كات
تا پارێزگاكانى ئیلام وئه‌هواز. ئه‌م به‌شه ئاوى زیاده له به‌شی یه‌كه‌مه‌وه
ده‌گوازێته‌وه به تونێڵ وكه‌ناڵى ئاوى بۆ زه‌وییه كشتوكاڵییه‌كان له ئیلام وبه‌شێك
له پارێزگاى ئه‌هواز, و زیاتر بۆ مه‌به‌ستى فراوانكردنى زه‌وییه كشتوكاڵییه‌كانه.
پرۆژه‌ی (TWP) جگه له تونێڵى (نه‌وسود) وچه‌ند تونێڵێكى ترى لاوه‌كى پێكهاتووه
له (13) به‌نداو كه بریتین له (گاوشان, سلێمان شاه, ئازادى, گاران, ژاوه, زێویه,
ئازاد, داریان, زمكان, هێرۆى, ئه‌زگه‌ڵه, ئه‌میر ئاباد و به‌نداوى ره‌مشات)
به ته‌واوبوونى به‌شی
دوومى ئه‌م پرۆژه‌یه روبارى سیروان (70%)ى داهاتى له ده‌ستده‌دات وهه‌روه‌ها تایبه‌تمه‌ندییه
نێوده‌وڵه‌تییه‌كه‌شی نامێنێ. ته‌نها (30%) روبارى سیروان ده‌مێنێته‌وه كه له
ناوخۆى هه‌رێمه‌وه دابینده‌كرێت. گه‌وره‌ترین مه‌ترسی ئه‌م پرۆژه‌یه له سه‌ر به‌نداوى
ده‌ربه‌ندیخان وحه‌مرین ده‌بێت وناوچه‌ى گه‌رمیان توشى گرفتى به‌بیابانبوونێكى
توند ده‌بێته‌وه كه زۆر ئه‌سته‌مه چاره‌سه‌ربكرێت.
وپرۆژه‌ى (TWP) پێكهاتووه له‌م به‌نداوانه‌ى لاى خواره‌وه:
1-
به‌نداوه لاوه‌كێیه‌كان: ئه‌م به‌نداوانه به شێوه‌ى به‌نداوى رێكخه‌رن وله ڕێى
تونێڵ وكه‌ناڵه‌وه ئاو ده‌گوازنه‌وه بۆ تونێڵى (نه‌وسوود) وه‌كو (مره‌خێڵ ولێڵه
وگردى قاسمان).
2-
به‌نداوى كاوشان: ئامانج له درووست كردنى گواستنه‌وى (550 ملیۆن م3) ئاوه له ڕووبارى
سیروانه‌وه له ئێران بۆ ئاوه‌زێڵى ڕووبارى (كه‌رخه) به مه‌به‌ستى ئاودێریكردنى
زیاتر له (30) هه‌زار هیكتار له ده‌وروپشتى ئاوه‌زێڵى كه‌رخه.
3-
به‌نداوى گاران: ئه‌م به‌نداوه ئه‌كه‌وێته دوورى (20 كم) له شارى مه‌ریوان له
كوردستانى ڕۆژهه‌ڵات و له سه‌ر زێى (گاران)ى سه‌ر به ڕووبارى سیروان دروست كراوه.
تواناى خه‌زنكردنى زیاتر له (110 ملیۆن م3) ئاوى ده‌بێت و تواناى ئاودێریكردنى زیاتر
له (10) هه‌زار هیكتار زه‌وى كشتوكاڵى هه‌یه. هه‌روه‌ها وه‌كو سه‌رچاوه‌یه‌كى
ئاو خواردنه‌وه هه‌ژمار ده‌كرێت بۆ شارى مه‌ریوان وده‌وروپشتى. ئه‌م به‌نداوه
كاریگه‌رى راسته‌وخۆى ده‌بێت له سه‌ر هه‌رێمى كوردستان وبه تایبه‌تى له سه‌ر
ناوچه‌ى (گه‌رمیان) چونكه ئه‌بێته هۆى دابه‌زینى ئاستى به‌نداوى ده‌ربه‌ندیخان
به رێژه‌یه‌كى زۆر, و كاریگه‌رى ده‌بێت له سه‌ر به‌نداوى (حه‌مرین). وله ئه‌نجامدا
ئه‌بێته هۆى تێكچوونى هاوسه‌نگى ئاوو هه‌وا له‌و ناوچانه‌ى كه رووبارى سیروانى تێدا
تێپه‌ڕده‌بێت وره‌نگه كێشه له نێوان ناوچه‌كانیش سه‌رهه‌ڵدات له سه‌ر به‌شه
ئاو. وكاریگه‌رییه‌كانى ئه‌م به‌نداوه سه‌ریهه‌ڵداوه به‌ڵام به‌هۆى زۆرى دابارین
له ساڵانى ڕابردوودا به توندى ده‌رنه‌كه‌وت.
4-
به‌نداوى داریان باوه: ئه‌م پرۆژه‌یه تواناى خه‌نزنكردنى ئه‌گاته نزیكه‌ى (907
ملیۆن م3) وپێكهاتووه له دوو تونێڵى سه‌ره‌كى. تونێڵى لاى ڕاست به درێژى (989
م) وئه‌وى لاى چه‌پ (1034 م). ئامانج له دروستكردنى ئه‌م به‌نداوه دابین كردنی
(316,3 ملیۆن م3) بۆ زه‌وییه كشتوكاڵیه‌كانى ناوچه‌كه‌و به‌رهه‌مهێنانى (210 مێگاوات)
له وزه‌ى كاره‌با. ئه‌م به‌نداوه كاریگه‌رى زۆر خراپی ده‌بێت له سه‌ر روبارى سیروان
وئه‌بێته هۆى تێكچوونى سیستمى ئه‌م رووباره‌و دواتر كاریگه‌رى ده‌بێت له سه‌ر
ئاستى ئاو له به‌نداوى ده‌ربه‌ندیخان. هه‌روه‌ها كاریگه‌رى راستوخۆى ده‌بێت له
سه‌ر ئه‌و ناوچانه‌ى ئه‌م ڕووباره(سیروان)ى تێدا تێپه‌ڕده‌بێت وه‌كو هه‌ڵه‌بجه‌و
گه‌رمیان وپارێزگاى دیاله.
5-
تونێڵى نه‌وسوود: ئه‌م تونێڵه به گه‌وره‌ترین تونێڵه ئاوییه‌كانى جیهان هه‌ژمارده‌كرێت
كه درێژییه‌كى ئه‌گاته (48,7 كم) وبه تیره‌ى (6,125 م). ئامانج له‌م تونێڵه
گواستنه‌وه‌ى (70 م3/چ) ئاوه له به‌نداوى (داریان, زمكان, لێڵه, مره‌خێڵ, گردى
قاسمان وهێرۆى)ه‌وه بۆ به‌نداوى (ئه‌زگه‌ڵه) ودواتر بۆ ناوچه‌ى (سه‌رپێڵ زه‌هاو).
ئه‌م پرۆژه‌یه كاریگه‌رى زۆر خراپی ده‌بێت له سه‌ر ناوچه‌ى گه‌رمیان وپاریزگاى دیاله.
6-
به‌نداوى ئه‌زگه‌ڵه (شه‌هیدانى ئه‌زگه‌ڵه): ئه‌م به‌نداوه ئه‌كه‌وێته ناوچه‌ى
(سه‌رته‌ك) له دیوى ئێرانه‌وه. تواناى خه‌زنكردنى زیاتر له (30 ملیۆن م3) ئاوى
هه‌یه.
7-
به‌نداوى هێرۆى: له سه‌ر روبارى سیروان دروستكراوه به دوورى (30)كم له به‌نداوى
داریانه‌وه. تواناى خه‌زنكردنى (12 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه. ئه‌م به‌نداوه مه‌ترسیترین
به‌نداوه له سه‌ر روبارى سیروان چونكه رێگرى ده‌كات له چوونى ئاوى ڕوباره‌كه‌و
ئه‌و بڕه ئاوه زیادانه كه له ئاوه‌زێڵى سیروانه‌وه ده‌چَیته‌نێو خاكى هه‌رێمه‌وه وئه‌یگوازێته‌وه بۆ نێو تونێڵى
نه‌وسوود.
8-
به‌نداوى زمكان: له سه‌ر لقی زمكان دروستكراوه كه یه‌كێكه له لقه سه‌ره‌كییه‌كانى
روبارى سیروان. تواناى خه‌زنكردنى زیاتر له (23 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه وئامانجى
سه‌ره‌كى دروستكردنى ئه‌م به‌نداوه ئاودێریكردنى (531) هیكتار زه‌وى كشتوكاڵییه
وگۆڕینى (1700) هكتار له ده‌یمیه‌وه بۆ زه‌وى كشتوكاڵى به‌راو.
9-
به‌نداوى ئازاد: له سه‌ر لقى (گوره) دروستكراوه كه لقێكه له لقه‌كه‌نانى
روبارى سیروان. وتواناى گلدانه‌وه‌ى (300 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه كه ئامانجى
خواردنه‌وه‌و كشتوكاڵكردن وبه‌رهه‌مهێنانى وزه‌ى كاربایه.
10-
به‌نداوى زێویه: له دورى (26)كم له شارى كامیاران. تواناى گلدانه‌وه‌ى (17 ملیۆن
م3) ئاوى هه‌یه كه بۆ مه‌به‌ستى ئاودێرى كردنى (2500) هیكتار له زه‌وى كشتوكاڵى
به‌كارده‌هێنرێت.
11-
به‌نداوى ژاوه: تواناى گلدانه‌وه‌ى (172 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه كه بۆ مه‌به‌ستى
پیشه‌سازى و ئاودێرى كردنى (17000) هیكتار زه‌وى كشتوكاڵى به‌كارده‌هێنرێت.
12-
به‌نداوى ئازادى: تواناى گلدانه‌وه‌ى زیاتر له (70 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه كه بۆ
مه‌به‌ستى خواردنه‌وه‌و پیشه‌سازى وهه‌روه‌ها ئاودێریكردنى (4200) هیكتار زه‌وى
كشتوكاڵى هه‌یه.
13-
به‌نداوى سلێمان شاه: تواناى گلدانه‌وه‌ى زیاتر له (48 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه كه
بۆ مه‌به‌ستى خواردنه‌وه‌و پیشه‌سازى وهه‌روه‌ها ئاودێریكردنى (2600) هیكتار زه‌وى
كشتوكاڵى هه‌یه.
14-
به‌نداوى ئه‌میر ئاباد: له كامیاران دروست كراوه‌و تواناى گلدانه‌وه‌ى زیاتر له
(6 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه.
15-
به‌نداوى ره‌مشه‌ت: تواناى گلدانه‌وه‌ى زیاتر له (6 ملیۆن م3) ئاوى هه‌یه. وئه‌م
به‌نداوه له گه‌لأ به‌نداو (ئه‌میر ئاباد) تواناى ئاودێریكردنى (1140) هیكتار زه‌وى
كشتوكاڵیان هه‌یه.
هه‌روه‌ها چه‌ندین
پرۆژه‌ى تر هه‌یه كه زانیارى به‌رده‌ست نییه له سه‌ریان وئێران به‌رده‌وامه
له كاركردن تێیاندا.
دواى ته‌واوبوونى
ئه‌و پرۆژه گه‌ورانه ئاستى ڕووبارى سیروان داده‌به‌زێت وبه ڕێژه‌یه‌كى زۆرو كاریگه‌ریى
ده‌بێت له سه‌ر ناوچه‌ى گه‌رمیان و دواتر ناوچه‌كانى پارێزگاى دیاله له ناوه‌ڕاستى
عیراق. تا ئێستا ده‌سه‌ڵاتدارانى حكومه‌تى عیراقى فیدراڵ و حكومه‌تى هه‌رێمى
كوردستان هیچ ناڕه‌زاییه‌كیان به‌شێوه‌یه‌كى جددى ده‌رنه‌بڕیوه (ئه‌گه‌ریش هه‌بێت
ڕه‌نگه ته‌نها لێدوانى میدیاییه) سه‌ره‌ڕاى ئه‌وه‌ى كه زانیارى ته‌واویان له‌سه‌ر
ئه‌و پرۆژه‌یه هه‌یه.
دابه‌زینى ئاستى
ئاوى ڕووبارى سیروان ئه‌بێته هۆى پیسبوونى ئه‌م ڕووباره (زیادبوونى ڕێژه‌ى پیسی Pollutants) به هۆى تێكه‌ڵبوونى پاشه‌ڕۆى شارو ناوچه پێشه‌سازییه‌كان و
پاشماوه كشتوكاڵییه‌كان به‌م ڕووباره، هه‌روه‌ها دابه‌زینى ئاستى ئاوه‌كه ده‌بێته
هۆى زیادبوونى ڕێژه‌ى سوێرى (EC)
كه كاریگه‌ریى ڕاسته‌وخۆى ده‌بێت له سه‌ر كشتوكاڵكردن و به‌رهه‌مه كشتوكاڵییه‌كان.
سه‌رچاوه‌كان
- كۆمپانیاى ئه‌ندازیارى ڕاوێژكار (مهاب قدس),
تونێڵى باشورى نه‌وسوود وگواستنه‌وه‌ى سامانى ئاو (به زمانى فارسی).
- نوسینگه‌ى ئه‌ندازیارى ڕاوێژكار, كۆمپانیایى
گه‌شه‌كردنى وزه‌و سه‌راوه‌كانى ئاوى ئێرانى, پلانى گواستنه‌وه‌ى ئاو بۆ ناوچه‌ى
گه‌رمه‌سێر (به زمانى فارسی).
- عبدالمطلب رفعت سرحت, كتێبی (كورد وعیراق له
سیاسه‌تى ئاوى وڵاتانى سه‌رچاوه), لاپه‌ڕه (61-64).
نوێترین نوسینەکانی عبدالمطلب رفعت سرحت
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
16/05/2021
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
07/08/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
28/07/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
26/07/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
08/07/2020
-
عبدالمطلب رفعت سرحت
15/06/2020