كۆمەڵگای كوردەواری لە كوێی فەلسەفە و ڕێبازی نوێگەرایدایە ؟

وتار/ 13/08/2019 796 جار بینراوە

نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس

كۆمەڵگای كوردەواری لە كوێی فەلسەفە و ڕێبازی نوێگەرایدایە ؟


نەوزادی موهەندیس
[email protected]

•     ئاشكرایە ڕەوتی گەشەكردن و باڵاكردنی مێژووی مرۆڤایەتی بەچەندین قۆناغ و سەردەمی جیاوازدا تێپەڕبوە تاگەیشتۆتە ئەم قۆناغ و سەردەمەی ئێستامان و هەر قۆناغەش سیما و داهێنان و گۆڕانكاری تایبەت بەخۆی لەگەڵ خۆیدا هێناوە و كۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكانیش بە ئەزمونی خۆیان سوود و كەڵكیان لێوەرگرتوە و چەندان بیرمەند و فەیلەسوف و توێژەر و ئەكادیمی هەڵكەوتوو توانیویانە هەموو ئەو گۆڕانكاریانە بخەنە چوارچێوەی فەلسەفە و ڕێبازی دیاریكراوە و میكانیزمی گونجاویان بۆ دیاریبكەن بۆ پراكتیزەكردنی لەناو كۆمەڵگادا بەقازانجی ئەوەی كۆمەڵگا بەرەو هەنگاو یان قۆناغێكی نوێتر و باڵاتر بەرنە پێشەوە، ئاشكراشە لەگەڵ كۆتایهاتنی هەر قۆناغێك و سەرهەڵدانی قۆناغێكی نوێتردا كۆمەڵَێك گۆڕانكاری گەورەیان لەگەڵ خۆیاندا هێناوە و زۆرێك لەبنەما فكری و ئایدیا و ڕێباز وتێڕوانینە كۆنەكانیان وەلاناوە و بەڕێتم و تێگەیشتنێكی نوێی سەردەمی دیاردە و گۆڕانكاریەكانیان لێكداوەتەوە و ڕاڤە و شرۆڤەیان كردوە بە قازانج و بەرژەوەندی بەردەوامیدان بەكاروانی گەشەكردن و باڵاكردنی مێژووی مرۆڤایەتی.
•     دەكرێت مێژووی مرۆڤایەتی بكرێتە 5 قۆناغ و سەردەمی جیاوازەوە لەوانە:
1.     قۆناغی پێش مێژوو:  زاراوەیەكە بەو قۆناغە دەوترێت كە دەكەوێتە پێش داهێنانی نوسینەوە لە سۆمەر لە عێراق. ئاشكرایە نوسین لە عێراق((میزۆپۆتامیا یان وڵاتی نێوان دووڕووبار))لە 3200-3400 پێش زاین داهێنراوە.
2.     قۆناغی مێژووی كۆن: بە ئینگلیزی پێی دەوترێت Ancient history) ) بریتیە لەو ماوەیەی كە لەدوای قۆناغی پێش مێژوەوە دێت،واتە لە دەستپێكی هەزارەی چوارهەمی پێش زاینەوە و تا سەدەكانی ناوەڕاست دەگرێتەوە .
3.     قۆناغی سەدەكانی ناوەڕاست Middle Ages:  بەو ماوە كاتیە دەوترێت لە مێژووی ئەوروپادا كە درێژدەبێتەوە لە سەدەی پێنجەوە بۆ پانزهەمی زاینی.كاتێك ئیمپراتۆریەتی ڕۆمانی ڕۆژئاوا ڕووخاو بەردەوام بوو تا سەدەی هەستانەوە و دۆزینەوە نوێكان.
4.     قۆناغی سەدەی نوێ‌   Modern history:  ئەم قۆناغە لەدوای قۆناغی سەدەكانی ناوەڕاستەوە دێت، دەتوانرێت سەدەی نوێ دابەشبكرێت بۆ سەرەتا و كۆتای سەدەی نوێ‌ لەدوای شۆڕشی فەڕەنسا و شۆڕشی پیشەسازی.مێژووی هاوچەرخ یان نوێ‌ زۆرێك لەو ڕووداوانە دەگرێتە خۆ كە پەیوەندی ڕاستەوخۆیان بە ئێستاوە هەیە، ئەم قۆناغە بەنزیكەیی لە سەدەی 16 هەمەوە دەستیپێكردوە.
5.     قۆناغی سەدەی دوای سەدەی نوێ‌  Postmodernism:  ئەم زاراوەیە بۆ یەكەم جار لە ساڵانی حەفتاكانی سەدەی نۆزدەهەموە بەكارهێنراو و دواتریش بەدرێژایی سەدەی بیست و سەرەتای سەدەی بیست و یەكەم لە ئەدەبیات و نوسینەكانی بیرمەند و ڕۆشنبیران و ئەكادیمیەكاندا خۆی سەپاند و خۆی كردە قۆناغێكی نوێ‌ لەدوای قۆناغی نوێگەرایی.
بەم شێوەیە دەتوانرێت هەر قۆناغە لە قۆناغی پێشخۆی جیابكرێتەوە بەوەی كە قۆناغی و سەردەمی نوێ‌ لەپێشخۆی جیادەكرێتەوە بە:
1.     دۆزینەوە زانستیە سەرسوڕێهێنەرەكان
2.     بەمەكینەكردنی پیشەسازیەكان
كە بەهۆی ئەم دووهۆكارەوە هەمیشە كاروان و ڕەوتی مێژووی مرۆڤایەتی و كۆمەڵگاكان بەرەو پێشكەوتن و گەشەكردنی زیاتر هەڵكشاون ولەگەڵ خۆشیاندا دەیان و سەدان گۆڕانكاری گەورە و بچوكیان لەسەر ئاستی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ئەمنی و فەرهەنگ و ئەدەب و ...هتد.هێناوە.
•     چەمكی نوێگەرایی:
بەشێوەیەكی زۆر سادە و ساكار نوێگەرایی بریتیە لەنوێكردنەوەی ئەوەی كۆن و كلاسیكیە،وە بریتیە لە كۆمەڵێك گۆڕانكاری سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و فەرهەنگی و ئەدەبی و...هتد.ئەم ڕەوت و ڕێبازە لەسەدە نوێكانی ئەوروپاوە سەریهەڵداوە.
•     مێژووی نوێگەرای
ئەم ڕەوت و ڕێباز و فەلسەفەی كاركردنە لە كۆتایی سەدەی 15 و سەرەتای سەدەی 16وە لە ئەوروپا سەریهەڵداوە،ئەوەتا بۆ یەكەم جار لەساڵی 1436ز لەگەڵ سەرهەڵدان و داهێنانی چاپەوە لەلایەن گۆتەنبەرگی ئەڵمانیەوە دیاریدەكەن.هەندێكی تر ساڵی 1520ز لەگەڵ شۆڕشی لۆسەر كینگ دژی دەسەڵاتی كەمینە دیاریدەكەن.و هەندێكی تر ساڵی 1648ز لەگەڵ كۆتایی جەنگی 30 ساڵەدا دیاریدەكەن و هەندێكی تریش پێیان وایە كە لە ساڵی 1789ز پەیوەست بە شۆڕشی فەڕەنساوە یان شۆڕشی ئەمریكاوە لە ساڵی 1776دا سەریهەڵداوە. هەندێكی كەمتریش دەڵێن لەساڵی 1895ز وە لەگەڵ كتێبەكەی فرۆید ((ڕاڤەكردنی خەونەكان)) سەریهەڵداوە.
•     بنەماكانی ڕێباز و ڕەوتی نوێگەرایی:
ئەم ڕەوت و ڕێبازە لەسەر پێنج بنەمای سەرەكی دامەزراوە وەك:
1.     زانست
2.     بەرهەم
3.     بەكارهێنان
4.     هێزی سەربازی
5.     هزری جوڵانەوە ڕۆشنگەریە ئەوروپیەكان
بەم شێوەیە پڕۆسەی نوێگەرایی لە ئەوروپای سەدەكانی ناوەڕاستەوە و دوای جەنگ و ململانێ خوێناویەكانی نێوان دین و عیلمانیەت و دەسەڵاتە دونیاییەكانی سەردەم و دوای ململانێ‌ توندوتیژەكانی نێوان چین وتوێژە جیاوازەكانی كۆمەڵگاكانی ئەو كاتی ئەوروپا لە نێوان دەرەبەگ و بنەماڵە و نەبیلەكان و پادشاودەسەڵاتدارەكان و لەگەڵ چینی هەژار و كەمدەرامەت و جوتیار و كرێكاراندا،و بەتێپەڕبوونی كات و بەگەیشتن بەو ڕاستیانەی كە ناكرێت ئەم كۆمەڵگایانە هەروا بە كۆنەپارێزی و داخراوی بمێننەوە و ملبدەن بۆ ڕەوت و بڕیارەكانی كڵێسا و كەنیسەو پیاوانی ئاینی لە قەشە و پاپاكان و ناكرێت دەسەڵاتی ڕەها لەلای پیاوانی ئاینی بێت و بە ئارەزو و مەرامی خۆیان سنور و هێڵی سوور و تابۆكان بكێشن بەدەوری هەموو بیر و هزر و كار و گوتار و داهێنانە نوێكاندا كە لەگەڵ عەقڵەیەتی چەقبەستوی ئەواندا نایەتەوە و ناگونجێن، هەربۆیە لە زۆرێك لە وڵاتانی ئەوروپا لە ئەڵمانیا و ئیتالیا و فەڕەنسا و بەریتانیا و ...هتد. ژمارەیەك لە بزوتنەوە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و تەنانەت ئاینیەكانیش سەریانهەڵدا و هەموانیان داواكاری گۆڕانكاریان دەكرد لە بواری سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ئاین و فەرهەنگ و ئەدەب و هونەرو..هتد.داوای چاكسازی و ڕیفۆرمیان دەكرد،داوای بەرەوپێشبردن و پێشكەوتن و ئازدای و سیستەمێكی حكومڕانی دیموكراسیان دەكرد ،داوای نەهێشتنی جیاوازی و چەوساندنەوەی چینایەتیان دەكرد ،داوای یەكسانی و دادپەروەری كۆمەڵایەتیان دەكرد.بۆیە توانرا لەدوای ململانێیەكی دوورودرێژ و تەنانەت توندوتیژیش بگەنە ئامانج و خواستە ڕەواكانیان و ڕەوڕەوی مێژووی مرۆڤایەتی بەرەو پێش بەرن وقۆناغێكی نوێی گۆڕانكاری و چاكسازی وەدیبێنن.جا ئەم قۆناغ و ڕێبازی نوێگەراییە لەسەر ڕاستی ئەو پێنج بنەمایە كەوتە خۆ بۆ  بەئاواتگەیشتنی كۆتاییان لەكەمكردنەوەی دەسەڵاتی كەمینە ی پیاوانی لایەنگری حوكمی پاشایەتی و ئاینی و ئەرستۆكرات و نەبیلەكانی ناو كۆمەڵگا و لەبەرامبەردا ڕۆڵی گەورە و میحوەریاندا بە تاك،جا تاك لەم قۆناغ و لەناو كۆمەڵگای نوێگەراییەدا ئەركی گەورەی كەوتە ئەستۆ لەوانە:
1.بوژاندنەوە و هوشیاركردنەوەی كۆمەڵگا بە گیانی تاكگەرایی و گرنگی و كاریگەری ئەو ڕۆحیەتە لە پێشخستنی كۆمەڵگا و وەدیهێنانی پێشكەوتن و گەشە لەسەر هەموو ئاستەكان.
2. ئازادی: لە كۆمەڵگای تاكگەراییدا،هەمیشە ئازادیەكان ڕۆڵ و كاریگەری گەورەیان هەیە لە بڕیاردان و داهێنان و بەخششی زیاتر بە قازانجی پێشكەوتنی كۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكان،چونكە تەنها تاكی ئازاد دەتوانێت ببەخشێت و سوود و كەڵكی گەورە بۆ خۆی و كۆمەڵگا وەدیبهێنێت.بۆیە چەندە تاك ئازاد بێت لەبیركردنەوە و مامەڵە و گوتار و كرداریدا ئەوەندەش دەتوانێت ببێتە تاكێكی بەخشندە و داهێنەر.مرۆڤ بەبێ‌ ئازادی هیچ مانایەكی نیە لە بون و ژیانیدا و هەرگیز مرۆڤی كۆیلە و ژێر دەستە ناتوانێت گۆڕانكاری و داهێنان بكات.
3.توێژینەوەی زانستی: تاكی داهێنەر پێویستی بەكەشوهەوایەكی ئازاد و فراوان و خاوێن هەیە كە دووربێت لە بارگاویبوون بە ململانێ‌ ناڕەواكانی چینایەتی و دەسەڵات و بەرتەسككردنەوەی ڕووبەری هزر و بیركردنەوە،تاكی زانستخواز پێویستی بە دیاریكردنی سنورە تابۆكان نیە لەلایەن سەركردە و حیزب و بنەماڵەكانەوە،بۆیە هەرتاكێكی نوێخواز گەرەكێتی لە ڕێگەی توێژینەوە ولێكۆڵینەوە زانستیەكانەوە بگاتە داهێنانی نوێ‌ لەپێناو گەشەو پێشكەوتن و خزمەتی زیاتر بەكۆمەڵگا مرۆڤایەتیەكان.بۆیە ئەو تاك و كۆمەڵگایانەی كە گرنگی زۆر دەدەنە زانست و زانستخوازان و وزانكۆ و پەیمانگاكان لەڕێگەی توێژینەوە زانسیتیەكانەوە و دابینكردنی بودجەی پێویست بۆ كارەكانیان هەمیشە تاك و كۆمەڵگایەكی داهێنەر و پێشكەوتوو بوون و بەپێچەوانەشەوە كۆمەڵگاو تاكێكی بەرخۆر و بێبەرهەم ماونەتەوە.
4.بەسەرداچونەوە و لێپرسینەوەی خود: لەم خاڵەدا تاك و كۆمەڵگا هەمیشە لەبەردەم پڕۆسەیەكی نوێبونەوەی جدی و گەرموگوڕدان و ئەم پڕۆسەیەش بۆ ئەوەی بەردوامی هەبێت و خۆی لە هەڵە و كەموكوڕی و نەزعە كەسیەكان بەدووربگرێت و دووربكەوێتەوە لە خودپەرستی و بەرژەوەندی خۆیی و كەسی و حیزبی و بنەماڵەیی و ...هتد. پێویستی بەوەیە كە بەبەردەوامی بەسەرداچوونەوە بەكار و كردەوە و گوتار و مامەڵە و دیدگا و تێڕاونینەكانی خۆیدا بكاتەوە و لێپرسینەوەش لەگەڵ خودی خۆیدا بكات،چونكە بەبێ‌ ئەم پڕۆسەیە نە تاك نەكۆمەڵگا نەگروپ و ڕێكخراوە پیشەیی و مەدەنیەكان ناتوانن بەرەو پێش بچن و گیانی داهێنان ببوژێنەوە و تاك بكەنە میحوەر و پاڵنەری گۆڕانكاریەكان،جا ئەم پڕۆسەی بەسەرداچونەوە و لێپرسینەوەی خودە لەسەر هەموو ئاست و ئۆرگانەكانی دەسەڵات و حكومەت و حیزب و ڕێكخراوەكان پێویستە و نابێت پشتگوێ‌ بخرێن.چونكە هەموو دواكەوتن و پشتگوێخستنێك دەبێتە هۆی كەڵەكەبونی كێشە و گرفتی زیاتر و نوێ‌ كە چارەسەركردنیان بەتێپەڕبوونی كات ئاستەم و زەحەمەت دەبێت.جا چەندە خودی تاكاكان پاكوخاوێن و ساغڵەم و تەندروست بن و دووربن لە گەندەڵی و مشەخۆری و پاوانخوازی و خۆسەپاندن و دووربن لە خۆشەویستی پۆست و پلە و ئیمتیازاتەكانی دەسەڵات و ببنە تاك و كۆمەڵگایەكی دەسەڵات نەویست هێندەش كۆمەڵگایەكی نوێگەرا دێتە بون و بەرهەم.
5.پاراستنی ژینگە:خۆشبەختانە لەم قۆناغی نوێگەراییەدا بنەمایەكی زۆر مرۆڤدۆستانە هاتۆتە ناو كایەی گفتوگۆو مشتومڕەكانی نێوان سەركردە و وڵاتان و كۆمەڵگا و تاكەكانیش ،چونكە دوای ڕشتن و فڕێدانی سەدان و هەزاران تەن لە خۆڵ و خاشاك و پاشماوە و پاشەڕۆ ژەهراوی و تیشكدەرەكان خستنیان بۆ ناو هەوا و ئاو و خاكەوە لەلایەن كارگە گەورە پیشەسازیەكانەوە ژینگەی زەوی و مرۆڤایەتی بەرەو پیسبوون و لەناوچوون و زیانگەیاندنی گەورە چووە،بۆیە ئەم قۆناغە وادەخوازێت و ئەوەشی كردۆتە بنەماو چەسپاندویەتی كە كۆمەڵگای نوێگەرا پێویستە ڕێز لە پاكوخاوێنی ژینگەی مرۆڤایەتی بگرێت و هەریەكە بە قەوارە و گاریگەری و ڕۆڵی خۆی هەستێت بە پارێزگاریكردن و پاگڕاگرتنی ئەو ژینگە مرۆڤایەتیە،چونكە تا ژینگەی زەوی پاك و خاوێن نەبێت و دوور نەبێت لە پیسوون و ژەهراویبوون ئەوا تاكی ساغڵەم و تەندروستیش نایەتە بوون.
بەم شێوەیە كۆمەڵگای مۆدێرنێتە و نوێگەرایی سەرەڕای پێنج بنەما سەرەكیەكەی خۆی گرنگی تەواوی داوە بە ڕۆڵ و كاریگەری تاك و ئەركەكانی بۆ دیاریكردوە.لە پێناو وەدیهێنانی دادپەروەری كۆمەڵایەتی و نەهێشتنی جیاوازی دەرەبەگایەتی و چینایەتی كە قوتابخانەكانی شیوعیەكان و ماركسیەكان و ئیشتراكیەكان بەرزیان كردۆتەوە و هەوڵی بۆ دەدەن.
•     بیرمەندەكانی نوێگەرایی
ڕێباز و فەلسەفەی نوێگەرایی لەسەر هەموو ئاستەكانی ژیان لە سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و زانستی و ...هتد. گەلێك بیرمەند ڕابەرایەتیان كردوە و تێكۆشاون بۆ چەسپاندنی بنەماو ئامانج و تێڕاونینەكانیان بۆ ئەوەی قۆناغەكە بەسەركەوتوویی تێپەڕبكەن لەوانە:
1.     دیكارت و كۆسمۆپۆلس كە ڕابەرایەتی ڕەوتێكی میسالیان دەكرد.
2.     فردیناند نۆتیز و ئەمیل دوراكاهیم و ماكس ڤایبەر،ڕابەرایەتی ڕەوتی زانستی دەرووننانسی و كۆمەڵایەتیان دەكرد.
3.     ئادام سمیس و ماركسی و شیوعیەكانیش ،ڕابەرایەتی ودواكاری ئابوری نوێگەراییان دەكرد لە سەرمایەداری و بازاڕی ئازاد و بازرگانی.
4.     میكیاڤیللی و هۆبز و بودان ڕابەرایەتی بیری نوێگەرایی سیاسیان دەكرد.لەپاڵ جانجاك ڕۆسۆ و مۆنتسیكۆ و جۆن لۆك دا.
•     قۆناغی دوایی نوێگەرایی ((پۆست مۆدێرنێتە))
بریتیە لەو قۆناغەی دوا نوێگەرایی لەڕۆژئاوادا كە توشی  ڕۆچوون و دڵشكاویی و بێئومێدی بوون  بەهۆی شكستی نوێگەراییەوە و ئەوان پێیان وایە كە نوێگەرایی لەسایەی سیستەمی سەرمایەداری خۆسەپێن و بەهەژموون و بەرخۆر و بچووكردنەوەی دونیا وەكو گوندێكی بچوك لەسایەی بەجیهانیبووندا و نەهێشتن و كەمكردنەوەی ڕۆڵی تاك و گرنگیدانی زیاتر بە كارگە پیشەسازیەكان و كۆمپانیا گەورە و زەبەلاح و فرە ڕەگەزەكان هێندەی تر ژیان و گوزەران و خۆشگوزەرانی تاك و كۆمەڵگانی شێواندوە، ونەیتوانیوە تەواوی ئامانج و خواستی تاك و كۆمەڵگاكان وەدیبهێنێت و شكستی هێناوە ،هەربۆیە ئەمان ڕەخنە بارانی نوێگەرایی دەكەن و لەهەوڵی گەڕاندان بەدوای ڕێگاچارەی نوێتردا و ئەم قۆناغەش كاریگەری هەبوو لەسەر زۆر بواردا. ئەم ڕەوتی پۆست مۆدێرنێتە لە كۆتایی سەدەی بیست و سەرەتای سەدەی بیست ویەكدا سەریهەڵداوە. فریدرێك جەیمسۆن،فەیلەسوف و ڕەخنەگری ئەدەبی دەڵێت (( لۆژیكی ڕۆشنبیری خۆسەپێنی قۆناغی كۆتایی سەرمایەداریە)) كە لە ئێستادا ناودەبرێت بە بەجیهانیبوون یان سەرمایەداری دارایی  یان لەدوای شۆڕشی پیشەسازی یان سەرمایەداری بەرخۆر.
لە ئێستاشدا قۆناغی دوای پۆست مۆدێرنەتەش سەریهەڵداوە و ڕەخەنە لەهەردوو قۆناغی مۆدێرنێتە و پۆست مۆدێرنێتەش دەگرن و ئەمانیش گوتار و دیدگای خۆیان هەیە بۆ چارەسەری كێشەكانی كۆمەڵگاكان و تاكەكان و هەردوو قۆناغی پێش خۆی بە شكستخواردوو وەصفدەكەن و لەو پێناوەشدا چەندین بیرمەند و كەسایەتی و بیرۆكەی نوێ‌ ڕابەرایەتی ئەم ڕەوتەش دەكەن.
دەتوانرێت پۆست مۆدێرنێتە بەوە تێبگەیەنرێت كە بریتیە لە پەرچەكردارێك دژی نوێگەرایی،لەدوای ئەو كاولكاریانەی كە بەر فاشیەت و جەنگی دووەمی جیهانی و هۆلۆكۆست كەوت، زۆرێك لە ڕۆشنبیران و هونەرمەندانی ئەوروپا متمانە بە نوێگەرایی  سیاسی و ئابوری و هەموو جوانیەكانی پڕۆژەكە ناكەن، لەكاتێكدا كە نوێگەرایی لەزۆر كاتدا پەیوەستە بە  شوناس و یەكێتی و دەسەڵات و بڕوابوونی تەواو، و ...هتد.بەڵام پۆست مۆدێرنێتە زۆرجاران پەیوەستە بە جیاوازیەكان و جیابونەوە و دەقێتی و گومانكردن و ...هتد.
•     لەكۆتایدا ،دەپرسین ،ئەرێ‌ تاك و كۆمەڵگای كوردەواری لەكوێی ئەم هەموو قۆناغی پێشكەوتن و داهێنانەدان؟ئەو قۆناغ و سەردەمانە چ كاریگەریەكەیان هەبوە بەسەر  هزر و بیر و ئەندێشە و گوتار و كرداری تاك و كۆمەڵگای كوردەواری دا؟ئەرێ‌ تاك و كۆمەڵگای كوردەواری پێویستی  بە قۆناغەكانی نوێگەرایی و دوای نوێگەرایش نیە كە تاك ڕۆڵ وكاریگەری هەبێت لە پڕۆسەی پێشخستن و داهێنان و بەخشین و بەرەوپێشبردنی كۆمەڵگادا لەڕووی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و ئەدەب و فەرهەنگەوە  وڕۆڵی خۆی ببینێت ؟ ئایا لەسایەی تێڕوانینە كۆنەپارێزەكانەوە دەتوانرێت كۆمەڵگا و تاك و سیستەمێكی حوكمڕانی تەندروست و ساغڵەم پێكەوە بنێین و هەنگاو بەرەو ئایندەیەكی گەشتر و خۆشگوزەرانتر و پڕ ڕەفاهتر بنێین؟ یان دەبێت خۆمان بگونجێنین لەگەڵ ڕەوتی مۆدێرنێتە و پۆست مۆدێرنێتەدا بۆئەوەی لانی كەم زۆر دوانەكەوین و كەم تازۆر لەگەڵ ڕەوتە باو و زاڵەكەی دونیای سەردەمدا بگوزەرێین و بەرەو پێشەوە هەنگاو بنێین.ئەگینا  چ لە سەر ئاستی تاك یان لەسەر ئاستی كۆمەڵگاش بە چەقبەستوویی و داخراوی و كۆنە پارێزی دەمێنینەوە و هێندەی تر ڕەوڕەوی پێشكەوتن و داهێنانەكانی مێژوو لێمان دووردەكەونەوە، گەرچی بەهۆی ئەم داهێنانە تەكنەلۆجیا نوێیانەی سەردەمەوە تاڕادەیەك هاوكار و بەشدار و سوودمەندبووین لە پێشكەوتن و نوێكاری و تاكگەراییەكاندا ،بەڵام هێشتاش قۆناغی زۆرمان لەپێش ماوە بۆ ئەوەی بەتەواوەتی لە كۆت و بەندە باو و سواوەكان ڕزگارمان بێت،ئەمەش هەوڵ و تێكۆشان و بیرمەند و تاك و كۆمەڵگای هوشیار و ئازادی پێویستە نەك كۆیلە و دەستەمۆ و عەقڵ بەستووەكان.
سەرچاوەكان:
========
1.     https://ar.wikipedia.org/wiki
https://mawdoo3.com2.       
3.     https://www.alhurra.com/a/what-is-modernity
4.     https://elaph.com

نوێترین نوسینەکانی نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس