خۆپیشاندانەكانی گەلانی ئێران بەرەو كوێ‌؟

وتار/ 03/01/2018 773 جار بینراوە

نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس

خۆپیشاندانەكانی گەلانی ئێران بەرەو كوێ‌؟
نەوزادی موهەندیس
[email protected]
ئاشكرایە وڵاتی ئێران وڵاتێكی پانوپۆڕ و فروانە لە ڕووی جوگرافیایەوە و لەڕووی پێكهاتەی دانیشتوانەكەشیەوە بەهۆی ئەو فراوانیەوە لە چەندین  پێكهاتەی نەتەوەیی و ئاینی و مەزهەبی جیاواز پێكهاتوە هەر لە فارس و كورد و عەرەب و بەلوش و توركومان و ئازەری و ...هتد و لەگەڵ ئاینەكانی زەردەشتی و یەهودی و مەسیحی و ئیسلام و صابئی و بەهائی و..هتد. و ئەمانەش هەریەكەیان دابەشبونەتە سەر مەزهەبی جیاواز ،كە لەئێستادا و لەسایەی دەوڵەتی داخراو و قەتیسی ئاینی ئیسلامەوە كە پێڕەوی مەزهەبی توندڕەوی شیعی وبنەمای وەلی فەقێ‌ دەكات لە حوكمڕانیەكەیدا كە  نادیموكراسیترین و داخراوترین سیستەمی حوكمڕانیە لە ئیسلامدا،هەربۆیە هەمیشە ئێران وەك وڵاتێكی فرە نەتەوە و ئاین و مەزهەب بێ‌ كێشە و گرفتی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی نەبوە،هەرچەندە وڵاتێكی دەوڵەمەندە بە سامانە سروشتیەكان لە نەوت و غازی سروشتی و ..هتد.بەڵام بەهۆی نەبوونی سیستمێكی حوكمڕانی دیموكراسی و یەكسانی و دادپەروەر هەرگیز نەتوانراوە ئەو سەروەت و سامانە زۆروزەوەندە بخرێتەخزمەتی ئاوەدانی وڵات و خۆشگوزەرانی هاوڵاتیانیەوە.
شێوەی حومكڕانی لە ئێراندا لەسەرەتای دەستپێك و دامەزراندنی دەوڵەتی فارسیەوە پێش دەستپێكی مێزووی زاینی و تائێستا سیستەمێكی پادشایی و شاهەنشایی  بوە تا ساڵی 1979 كە شۆڕشێكی بەناو ئیسلامی ڕوویدا و بۆ دواجار كۆتایی بەو سیستمی حوكمڕانیە هێنا دوای 2500 ساڵ. ئێران هەمیشە لەلایەن بنەماڵە دەستڕۆیشتوەكانەوە حوكمكراوە و ئەوانیش بەپێی سیستەمی پاشایاتیەكە بۆ چەندین دەیە ساڵ حومڕانیان كردوە و هەمیشەش لە سایەی بەكارهێنانی سیاسەتی ئاگر و ئاسن خۆیان سەپاندۆتە سەر ئیڕادەی گەلانی بەش مەینەتی ئێرانی.بۆیە هەمیشە سیمای كۆمەڵگای ئێرانی بریتی بوە لە برسێتی و هەژاری و دواكەوتویی سەرەڕای دەوڵەمەندی فەرهەنگ و كەلتور و سەروەت سامانە سروشتیەكەی.هەموو ئەمانەش لە ئەنجامی سیاسەتی خۆسەپێن و چەوساندنەوە و زوڵم وزۆر و برسیكردن و قەدەغەكردنی ئازادیەكان بوە.
هەربۆیەش وەك پەرچە كردارێكی مێژوویی هەمیشە گەلانی ئێران ڕوویان كردۆتە بەر مقاوەمەت و شۆڕش و خۆپیشاندانەكان بۆ گۆڕانكاری لە سیستمی حوكمڕانیەكانیدا، و گەورەترین و كاریگەرترین شۆڕشی گەلانی ئێرانیش لە سەدەی بیستدا بریتی بوە لە شۆڕشی ئیسلامی ئێران بەڕابەرایەتیكردنی ئیمام خومەینی دژی حوكمڕانی 36 ساڵەی حەمەڕەزا شای ئێران  لەساڵی 1979دا. كە لەسەردەمی خۆیدا دەنگ و سەدایەكی گەورەی نایەوە لە ناوچەكە و دونیادا،لەلایەك بەهۆی سەرەونگومكردنی دۆستێكی نزیكی ئەمریكا و ڕۆژئاوا و لەلایەكی تریشەوە هاتنە سەر حوكمی سیستەمێكی ئیسلامی بەڕواڵەت دژ بە ئەمریكا و ئیسڕائیل و ڕۆژئاوا  و ناوهێنانیان بە (( شەیتانی گەورە)) و تەنانەت ڕۆژهەڵاتیش  و بەرزكردنەوەی دروشمی((نە ڕۆژئاوا و نە ڕۆژهەڵات تەنها كۆمارێكی ئیسلامی ئێرانی)). و ئاشكراشە ئێران پێگەیەكی جیۆسیاسی و ئابوری زێدە گرنگی هەیە لەناوچەكەدا(( ڕۆژهەڵاتی ناوین و كەنداوی فارسی _عەرەبی )) و شكانەوەی بەلای هەر لایەكدا ڕۆژئاوا یان ڕۆژهەڵات ئەوا كاریگەری گەورەی دەبێت یان وەك وڵاتێكی سەربەخۆی گەورە و بەهێز دەتوانێت نفوز و هەژموونی خۆی بسەپێنێت.هەربۆیەش ڕوخاندن یان گۆڕانی ڕیشەیی لە پێكهاتە و دەسەڵات و قەوارەی ئێستای ئێراندا دەبێتە هەژانێكی گەورە لەناوچەكە و دونیاشدا و هەندێك قازانجی لێدەكەن و هەندێكی تریشیان زیان، كورد بەشێوەیەكی گشتی قازانجی لێدەكات بەڵام بێ‌ مەترسیش نیە لە ئایندەدا،چونكە گڕی ئاگری هەڵایساو لە ئێراندا پێدەچێت دەستوپەنجەی زۆرێكی پێوە بسوتێت و درێژەش بكێشێت و بە ئاسانی و لەماوەیەكی كورتدا دانەمركێتەوە،بەتایبەتیش كە ئەم خۆپیشاندانانە سەركردەیەكی كاریزما و حیزبێكی سیاسی پێشڕەوی ناكات.
لەئێستاشدا و دوای 39 ساڵ لە حوكمڕانی ئەم سیستمە ئیسلامیە،جارێكی تر گەلانی ئێران بێ‌ جیاوازی توڕەیی و بێزاری و ناڕازی بوونی خۆیان دژ بەم دەسەڵاتە خۆسەپێن و مەزهەبی و داخراوەی وەلی فەقێ‌ دەرخستەوە و ماوەی 5 ڕۆژە بەردەوامە و زیاد لە 60 شاری گەورە بەشدارن و ڕاپەڕیون و كوژراو و بریندار و بەندكردنی زۆری لێكەوتۆتەوە و دەستیانداوەتەوە خۆپیشاندان و ناڕەزایی دەربڕین بەهەمان شێوەی 39 ساڵ لەمەوبەر كاتێك دژی حەمەڕەزای شای ئێران ڕژانە سەر شەقامەكان.
شۆڕشی گەلانی ئێران دژی حەمەڕەزای شای ئێران نزیكەی 2 ساڵی خایاندوە ، تا لەكۆتایدا بەڕووخاندنی حوكمڕانی شا و لەگۆڕنانی حوكمی شاهەنشاهی لە ئێراندا تەواو بوو. بەم جۆرە:
لە مانگی 10/1977 بۆ یەكەم جار خۆپیشاندانی جەماوەری دەستی پێكرد.
لەمانگی  1/1978 خۆپیشاندانەكان فراوانتر و گەرموگوڕتر بوون و تەواوی گەلانی ئێران بەشداریان تیادا كرد.
لە مانگی 8 و 12/1978 وڵات بەتەواوەتی تووشی شەلەل بوو لەبەر خۆپیشاندانەكان.
لە 16/1/1979 حەمەڕەزا شا وڵاتی بەجێهێشت لە ژێر فشاری خۆپیشاندانەكاندا.
لە 1/2/1979 خومەینی لە مەنفاوە لە فەڕەنساوە گەڕایەوە بۆ ئێران و ملیۆنان كەش پێشوازیان لێكرد.
لە 11/2/1979 دوای 10 ڕۆژ، كۆتایی بە حوكمی پاشایەتی لە ئێراندا هات وشۆڕشی بەناو ئیسلامی ئێران سەركەوتنی ڕاگەیاند.
بەم جۆرە خۆپیشاندانەكانی پێش 39 ساڵ بەر لە ئێستا بە (( خۆپیشاندان ، مانگرتن ، مقاوەمەتی مەدەنیانە)) دەستیان پێكرد و سەریشكەوتن بەسەر بەهێزترین حوكمی ئەوكاتەی ئێران لە ناوچەكەدا.
هۆكارەكانی ئەو شۆڕشەی 39 ساڵ بەر لە ئێستا ڕوویدا:
ڕووكردنی شا بۆ ئەمریكا و ڕۆژئاوا و پەیوەندیە بەهێزەكانی لەگەڵ ئیسڕائیلدا.و پشتكردنی لە داواكاری و مافە ڕەواكانی گەلانی ئێران.
توڕەیی جەماوەر لە حوكمی حەمەڕەزا شا.
نەفیكردنی خومەینی بۆ مەنفا.
زوڵم و زۆر و چەوساندنەوەی گەلانی ئێران.
لێرەدا پرسیار ئەوەیە، ئایا هەمان هۆكارەكان دروستنەبوون و سەریانهەڵنەداوەتەوە لەلایەن گەلانی ئێرانەوە دژی سەرانی ڕژێمی ئێستای ئێران؟ ئایا ئەم ڕژێمەی ئێستا لە ڕژێمی شا بەهێزترە؟ حەمەڕەزا شا ماوەی 2 ساڵ خۆی ڕاگرت،ئەی ئەم ڕژێمە دەتوانێت چەندە خۆی ڕابگرێت؟
وەڵام ، بەڵێ‌ هەمان هۆكارەكانی 39 ساڵ بەر لە ئێستا بە توندترین شێواز بونیان هەیە و هۆكارێكی زۆر جدی تریش كە ئەم ڕژێمەی هێندەی تر بێزراو كردوە لەبەردەم گەلانی ئێراندا بریتیە لە هەناردەكردنی شۆڕشی ئیسلامی بۆ دەرەوەی ئێران و دەستوەردانی بەردەوامێتی لە كێشە و كاروباری ناوخۆی وڵاتانی ناوچەكە(( لە عێراق و سوریا و لوبنان و یەمەن و بەحرەین و ...هتد)) و هەوڵدانێتی بۆ فراوانكردنی نفوز و پێگەی خۆی  كە ئەمەش بۆتە بارگرانیەكی گەورە بۆسەر ژیان و گوزەران و داهاتی هاوڵاتیانی ئێرانی هەربۆیە گەلانی ئێران بێ‌ جیاوازی توڕە و ناڕازین لەم ڕژێمە ئیسلامیە،و ڕەنگە ئەم ڕژێمە بە ڕواڵەت و بوونی چەك و تەقەمەنی و هێز (( تەنانەت ئەتۆمیش))بەبەراوورد بە ئێرانی پێش 39 ساڵ بەهێزتر بەرچاو بكەوێت ، بەڵام ناڕەزایبونی جەماوەر لەناوخۆ و بوونی ململانێی سیاسی نێو باڵەجیاوازەكانی حوكمڕانی لە ئێراندا (( كۆنەپارێز و ڕیفۆرمخوازەكان)) هۆكارن بۆ لاوازبوونی و خۆ ڕانەگرتنی ئەم ڕژێمە، بۆیە بەدڵنیایی سووربون و بەردەوامبوونی خۆپیشاندان و مانگرتنەكانی گەلانی ئێران كەماوەی 4-5 ڕۆژە دەستیان پێكردوە،دەبێتە هۆی هەڵوەشاندنەوەی ئێران و ڕووخاندنی ئەم ڕژێمە لانی كەم بۆ هەرێمەكانی (( فارسی و كوردی و عەرەبی و بەلوشی و توركومانی و ئازەری))وەك شەش پێكهاتەی نەتەوەیی گەورە و فراوان و خاوەن داواكاری و مافی ڕەوای نەتەوەیی خۆیان. چونكە بەپێچەوانەی حەمەڕەزا شاوە زۆر تەریك و بێ‌ پشتیوانە لەناوخۆ و دەرەوەشدا، و ململانێی توندیش هەیە لەناو سەرانی حوكمڕاندا.
بۆیە ڕووخاندنی ئەم ڕژێمە ڕاستە ئاسان و كاری  هەفتە و مانگیش نیە،بەڵام بەردەوامبونی جەماوەر بەم شێوەیەی ئێستا ئەنجام هەر بە ڕووخاندن و ڕزگاربوونی گەلانی ئێران لە زوڵم و چەوساندنەوە و برسێتی سەردەردەكات.و پێدەچێت دوای 39 ساڵ لە زوڵم و زۆر و چەوساندنەوە و برسیكردن كاتی گۆڕانكاری هاتبێت لە سیستەمی حوكمڕانی ئێراندا.

نوێترین نوسینەکانی نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس