دەستوری عێراقی فریاد ڕەسە یان پیاڵە ژەهرەكەیە بۆ كورد !

وتار/ 29/10/2017 1019 جار بینراوە

نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس

دەستوری عێراقی فریاد ڕەسە یان پیاڵە ژەهرەكەیە بۆ كورد !
نەوزادی موهەندیس
[email protected]
دوای سازدانی ڕیفراندۆم وەك پەرچە كردارێكی حكومەتی عێراقی دژ بەو هەنگاوەی كورد و بە پشتیوانی و ڕێكەوتن و پیرۆزبایكردنی وڵاتانی دەوروجیران و زلهێزەكان و نەتەوە یەكگرتوەكانیش،سوپا و حەشدی شەعبی دوای چەندین جار ئاگاداركردنەوەی سەركردایەتی سیاسی كورد كە دەبێت ئەو ناوچانە چۆڵبكرێن كە پێش شەڕی داعش لەلایەن حكومەتی عێراقەوە بەڕێوەدەبران و ناویانلێنرابوو ((ناوچە كێشە لەسەرەكان)) كە نزیكەی 51% هەموو خاكی باشووری كوردستان دەگرێتەوە،بەڵام سەركردایەتی سیاسی كورد پێش ڕیفراندۆم  خۆی لێگۆڕابوو وە حسابی بۆ هیچ ئامۆژگاری و ڕێنماییەكی وڵاتانی دەوروجیران و زلهێزەكانیش نەدەكرد و سوار سەری خۆی ببو و كەوتبوە عینادیەكی سیاسی بێبنەماوە و سووربوو لەسەر چێكردنی ڕیفراندۆم بەڵام هەر هێندەی پێنەچوو كە حكومەتی  عێراق هەڕەشە سەربازیەكانیكردە كردار و لەكەمتر لە 24 كاتژمێردا هەموو ئەو ناچانەی بە شەڕ و بەڕێكەوتن خستەوە ژێر ڕكێفی خۆی و شكستێكی سیاسی و ئابوری و كۆمەڵایەتی و سەربازی توشی كورد كرد و ،لەئێستاشدا  لە پێگەی بەهێزەوە داوا دەكات كە ئەنجامی ڕیفراندۆمەكە هەڵبوەشێنرێتە نەك سڕبكرێت و تەنها لەڕێگەی جێبەجێكردنی دەستورەوە هەموو دەسەڵات و هێزەكانی حكومەتی ناوەند دەگێڕێتەوە بۆ كوردستانو هەرواشی كرد. سەركردایەتی كوردیش بەناچاری  بەوە ڕازی بوە كە دەستوری عێراقی بكرێتە بنەمای گفتوگۆ و دایەلۆگی نێوان بەغداد و هەولێر بۆ چارەسەری كێشەكان و بۆ دەربازكردنی ئەوەی كە دەكرێت دەربازبكرێت،بەدڵنیاییش لەئێستادا كورد و سەركردایەتیەكەی لەوپەڕی بێهێزی سیاسی و ئابوری و سەربازیدان و ڕازیبونیان بە جێبەجێكردنی دەستور بەناچاری وەكو خواردنەوەیپیاڵە ژەهرێك وایە كە بەمانای كوشتنی خۆی دێت ،هەروەكو چۆن ئیمام خومەینی بەناچاری لەساڵی 1988دا ڕازی بوو بە ڕاگرتنی جەنگی 8ساڵەی لەگەڵ ڕژێمی صدامداو ئەو بڕیارەی بە خواردنەوەی پیاڵە ژەهرێك چواند.
لێرەدا پرسیار ئەوەیە ،ئایا دەستگرتنی كورد بە جێبەجێكردنی دەستوری عێراقەوە بۆ چارەسەری كێشەكان لە قازانجیدایە؟ یان دەبێت بەناچاری پیاڵە ژەهرەكە بنۆشێت؟
بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە ،پێویست دەكات كە بە دیقەت لە(( باب و فصل و فرع و مادە))كانی دەستوری عێراقی ووردببینەوە و ئەوسا بڕیار بدەین.
ئاشكرایە دەستوری عێراقی هەمیشەیی لەساڵی 2005دا نوسرایە و لەلایەن گەلی عێراقیشەوە بەكوردەوە بە نزیكەی 12 ملیۆن كەس دەنگیپەسەندیان بۆ دەربڕی ، ئەم دەستورە لە(( 6 باب و 12 فصل و 9 فرع و 144 مادە)) پێكدێت لەگەڵ دێباجەیەكدا كە بریتیە لە بەشێكی دانەبڕاوی دەستورەكە.
ئەوەی ئاشكرایە و وەك بنەما هەموان لەسەری كۆكن و لە دێباجەكەدا هاتوە ،دەوڵەتی عێراق بریتیە لە دەوڵەتێكی كۆماری و سیستەمی پەڕلەمانی پیادە دەكات و بنەماكانی دیموكراسی وفیدڕاڵی و فرە حیزبی و تەوافوقی سیاسی ڕێز لێدەگرێت. و پابەندبوون بەم دەستورەوە لەلایەن هەموانەوە دەبێتە هۆی پاراستنی یەكگرتویی سەربەستانەی عێراق لەڕووی گەل و خاك و سەروەریەوە.
لەهەریەكە لە(( باب))ە كانی (1 تا 3)) كە خۆی لە بنەما بنچینەییەكان و ماف و ئازادیەكان  دەسەڵاتەكانی حكومەتی ئیتیحادیدا دەبینێتەوە و لە 108 مادە پێك هاتوە ، تێبینی گەورەیان لەسەر نیە ،چونكە بنەمای گشتین و پەیوەستن بە هەموو گەلانی عێراقەوە بەتاك و كۆ.
بەڵام هەندێك مادە جێبەجێنەكراون كە دەكرێت كورد داوای دەستبەجێ جێبەجێكردنیان بكات كە دەبنە هۆی سوود گەیاندن بە قەوارە و دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستان،لەوانە:
لە بابی یەكەم / المبادی‌و الاساسیە
مادە/4((1))
أولاً:اللغە العربیە واللغە الكوردیە هما اللغتان الرسمیتان للعراق، ویچمن حق العراقیین بتعلیم ابنائهم باللغە اڵامكالتركمانیە والسریانیە واڵارمنیە فی المۆسسات التعلیمیە الحكومیە وفقا للچوابگ التربویە، أو بأیە لغە
أخری فی المۆسسات التعلیمیە الخاصە .
داندەنێت بەڕەسمی بوونی زمانی كوردی و عەرەبیدا لەهەموو سنوری دەوڵەتی عێراقیداو لەهەموو دامودەزگاكاندا،كە لە قازانجی كوردە ،بەڵام كورد نەیتوانیوە ئەم مادەیە وەكو خۆی جێبەجێبكات بۆیە ئەركی كوردە كە پێداگیری بكات بۆ جێبەجێكردنی ئەم مادەیە.
مادە 4/خاڵی 2 (( ا  تا ه)
پانیاً
یحدد نگاق المصگلح لغە رسمیە، وكیفیە تگبیق احكام هژه المادە بقانون یشمل
أ.اصدار الجریدە الرسمیە باللغتین .
ب.التكلم والمخاگبە والتعبیر فی المجالات الرسمیە كمجلس النواب، ومجلس الوزرا‌و، والمحاكم،
والمۆتمرات الرسمیە، بأی من اللغتین .
ج.الاعتراف بالوپائق الرسمیە والمراسلات باللغتین واصدار الوپائق الرسمیە بهما .
د.فتح مدارس باللغتین وفقا للچوابگ التربویە .
ه.ایە مجالات أخری یحتمها مبدأ المساواە، مپل الاوراق النقدیە، وجوازات السفر، والگوابع .
و مادەی /3 لە قازانجی كوردە و دەبێت جێبەجێبكرێت.
 پالپاً :تستعمل المۆسسات الاتحادیە والمۆسسات الرسمیە فی إقلیم كردستان اللغتین .
مادە /7 / یەكەم/ المادە 7
أولاً
یحڤر كل كیان أو نهج یتبنی العنصریە أو الارهاب أو التكفیر أو التگهیر الگائفی أو یحرچ أو یمهد أو یمجدأو یروج أو یبرر له، وبخاصە البعپ الصدامی فی العراق ورموزه وتحت ای مسمی كان، ولایجوز ان یكونژلك چمن التعددیە السیاسیە فی العراق، وینڤم ژلك بقانون.
 كورد دەتوانێت بەكاریبێنێت دژی دەسەڵاتی شیعە و سونە مەزهەبەكان بۆ ڕێگریكردن لە پاكتاوی تایەفی و نەتەوەیی دژ بە كورد.
مادە 9/ (( ا)) المادە 9
أولاً
أ.تتكون القوات المسلحە العراقیە والاجهزە الامنیە من مكونات الشعب العراقی، بما یراعی توازنهاوتماپلها دون تمییز أو اقصا‌و وتخچع لقیادە السلگە المدنیە وتدافع عن العراق ولاتكون اداەلقمع الشعب العراقی ولاتتدخل فی الشۆون السیاسیە ولا دور لها فی تداول السلگە .
هێزو سوپای چەكداری عێراق دەبێت لەهەموو پێكهاتەكان پێكبێت بە گوێرەی ژمارە و ڕێژەی دانیشتوانیان، ئەم مادەیە جێبەجێنەكراوە بۆیە كورد دەبێت دەستبگرێت بە جێبەجێكردنیەوە.
خاڵی ((ب))/
یحڤر تكوین میلیشیات عسكریە خارج اگار القوات المسلحە .
ڕێگە نادرێت بە دروستكردنی میلیشیای چەكدار، بەڵام حەشدی شەعبی پێكهاتوە كەئەمەش دژ بە دەستورە و كورد دەبێت دژی بوەستێتەوە.
1.لە بابی 3 لە فصلی یەكەم/ السلگە التشریعیە/الفرع الپانی/مجلس الاتحاد/ مادە 65
یتم انشا‌و مجلس تشریعی یدعی بـ"مجلس الاتحاد" یچم ممپلین عن الاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی أقلیم، وینڤم تكوینه وشروگالعچویە فیه واختصاصاته، وكل ما یتعلق به بقانون یسن بأغلبیە پلپیأعچا‌و مجلس النواب .
كە تایبەتە بە پێكهێنانی ئەنجومەنی ئیتحادی كە نوێنەری هەموو هەرێم و پارێزگاكانی تیادا دەبێت بە یەكسانی و بەیاسا لەلایەن پەڕلەمانەوە دەردەچێت .كەوەك ئەنجومەنێكی دووەم وایە و دەكرێت ڕێگری بكات لەهەندێك بڕیاری زۆرینەی پەڕلەمانی عێراقی .
2. هەر لەهەمان باب و فصلی یەكەم /فرعی دووەم/ المحكمە الاتحادیە العلیا و مادەی 93 / چوارەم كە تیایدا هاتوە ((الفصل فی المنازعات التی تحصل بین الحكومە الاتحادیە وحكومات الاقالیم والمحافڤاتوالبلدیات والادارات المحلیە)) .
لێرەدا كورد دەتوانێت پەنا ببابتە بەر ئەم مەحكەمەیە بۆ پەسەنكردن یان نەكردنی ئەنجامی ڕیفراندۆمەكە ، چونكە بڕیارەكانی ئەم مەحكەمەیە دوا بڕیارن و دەبێت هەموو دەسەڵاتەكان جێبەجێی بكەن وەك لەمادەی 94دا هاتوە. ئەمەش بۆ پاراستنی ئاوی ناوچاوانی سەركردایەتی كوردە كە خۆی بڕیار نادات لەسەر هەڵوەشاندنەوەی  ڕیفراندۆمەكە بەڵكو ئەوە مەحكەمەی باڵایە كە بڕیاریداوە.
لەمادە 105دا هاتوە
 ((تۆسس هیئە عامە لچمان حقوق الاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم فی المشاركە العادلە فی إدارەمۆسسات الدولە الاتحادیە المختلفە والبعپات والزمالات الدراسیە والوفود والمۆتمرات الاقلیمیە والدولیەوتتكون من ممپلی الحكومە الاتحادیە والاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم وتنڤم بقانون)) .
كە دەبێت ئەم دەستەیە پێك بێت بۆ دابینكردن و پارێزگاریكردن لە مافی هەرێم و پارێزگاكان ،بۆیە كورد دەبێت ئەم مادەیەش داوابكات بۆ جێبەجێكردن بۆ پاراستنی ماف و دەسەڵاتەكان.
4. هەردوو مادەی 106 و 107 یش ،دەبێت كورد داوای جێبەجێكردنیان بكات چونكە سوودی بۆ كورد هەیە.
المادە 106
تۆسس بقانون هیئە عامە لمراقبە تخصیص الواردات الاتحادیە و تتكون الهیئە من خبرا‌و الحكومە الاتحادیە والاقالیم والمحافڤات وممپلین عنها وتچگلع بالمسۆولیات الاتیە:
أولاً.التحقق من عدالە توزیع المنح والمساعدات والقروچ الدولیە بموجب استحقاق الاقالیموالمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم .
پانیاً.التحقق من الاستخدام الامپل للموارد المالیە الاتحادیە واقتسامها .
پالپاً. چمان الشفافیە والعدالە عند تخصیص الاموال لحكومات الاقالیم أو المحافڤات غیر المنتڤمەفی اقلیم وفقا للنسب المقررە .
المادە 107
یۆسس مجلس یسمی مجلس الخدمە العامە الاتحادی یتولی تنڤیم شۆون الوڤیفە العامە الاتحادیە بمافیها التعیین والترقیە، وینڤم تكوینه واختصاصاته بقانون .
5. لە ((باب))ی چوارم/ اختصاصات السلگات الاتحادیە
كە لە 7 مادە پێك هاتوە لە (( 109 بۆ 115)) كە هەموانیان تەواوی دەسەڵاتەكانی حكومەتی اتحادیان دیاریكردوە كە هیچیان لە قازانجی كورد نین،چونكە  تایبەتن بە (( دەسەڵاتی وەزارەتی دەرەوە و بەرگری و دارایی و گومرك و پارە و داهات و دەروازە سنوریەكان و فڕۆكەخانە و بانكی مەركەزی و ئاسمان و ئاو و زەوی  و سامانی سروشتی لە نەوت و غازی سروشتی و ئامار و سەرژمێری عێراقەوە)). كە كورد لە پێش ڕیفراندۆمدا هەموو ئەم دەسەڵاتانەی بە سەرپێچی و زیادەڕەوی پیادە دەكرد، ئێستا بەپێی دەستور دەبێت هەمووی ڕادەستی بەغداد بكاتەوە.
الباب الرابع: اختصاصات السلگات الاتحادیە
المادە 109
تحافڤ السلگات الاتحادیە علی وحدە العراق وسلامته واستقلاله وسیادته ونڤامه الدیمقراگی الاتحادی .
المادە 110
تختصالسلگات الاتحادیە بالاختصاصات الحصریە الاتیە:
أولاً.
رسم السیاسە الخارجیە والتمپیل الدبلوماسی والتفاوچ بشأن المعاهدات والاتفاقیات الدولیەوسیاسات الاقتراچ والتوقیع علیها وابرامها ورسم السیاسە الاقتصادیە والتجاریە الخارجیەالسیادیە .
پانیاً.
وچع سیاسە الامن الوگنی وتنفیژها، بما فی ژلك انشا‌و قوات مسلحە وادارتها لتأمین حمایەوچمان امن حدود العراق، والدفاع عنه .
پالپاً.
رسم السیاسە المالیە والكمركیە واصدار العملە وتنڤیم السیاسە التجاریە عبر حدود الاقالیموالمحافڤات فی العراق ووچع المیزانیە العامە للدولە ورسم السیاسە النقدیە وانشا‌و بنك مركزیوادارته .
رابعاً.
تنڤیم امور المقاییس والمكاییل والاوزان .
خامساً.
تنڤیم امور الجنسیە والتجنس والاقامە وحق اللجو‌و السیاسی .
سادساً.
تنڤیم سیاسە الترددات البپیە والبرید .
سابعاً.
وچع مشروع الموازنە العامە والاستپماریە .
پامناً.
تخگیگ السیاسات المتعلقە بمصادر المیاه من خارج العراق وچمان مناسیب تدفق المیاه وتوزیعها العادل داخل العراق . وفقا للقوانین والاعراف الدولیە .
تاسعاً.
الاحصا‌و والتعداد العام للسكان .
المادە 111
النفگ والغاز هو ملك كل الشعب العراقی فی كل الاقالیم والمحافڤات .
المادە 112
أولاً
تقوم الحكومە الاتحادیە بادارە النفگ والغاز المستخرج من الحقول الحالیە مع حكومات الاقالیموالمحافڤات المنتجە علی ان توزع وارداتها بشكل منصف یتناسب مع التوزیع السكانی فی جمیع انحا‌والبلاد، مع تحدید حصە لمدە محددە للاقالیم المتچررە والتی حرمت منها بصورە مجحفە من قبل النڤامالسابق والتی تچررت بعد ژلك بما یۆمن التنمیە المتوازنە للمناگق المختلفە من البلاد وینڤم ژلك بقانون .
پانیاً
تقوم الحكومە الاتحادیە وحكومات الاقالیم والمحافڤات المنتجە معا برسم السیاسات الاستراتیجیە اللازمەلتگویر پروە النفگ والغاز بما یحقق اعلی منفعە للشعب العراقی معتمدە احدتقنیات مبادئ السوقوتشجیع الاستپمار .
المادە 113
تعد الاپار والمواقع الاپریە والبنی التراپیە والمخگوگات والمسكوكات من الپروات الوگنیە التی هی مناختصاص السلگات الاتحادیە، وتدار بالتعاون مع الاقالیم والمحافڤات وینڤم ژلك بقانون .
المادە 114
تكون الاختصاصات الاتیە مشتركە بین السلگات الاتحادیە وسلگات الاقالیم
أولاً.
إدارە الكماركبالتنسیق مع حكومات الاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم، وینڤم ژلكبقانون .
پانیاً.
تنڤیم مصادر الگاقە الكهربائیە الرئیسە وتوزیعها .
پالپاً.
رسم السیاسە البیئیە لچمان حمایە البیئە من التلوپوالمحافڤە علی نڤافتها بالتعاون معالاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم .
رابعاً.
رسم سیاسات التنمیە والتخگیگ العام .
خامساً.
رسم السیاسە الصحیە العامە بالتعاون مع الاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم .
سادساً.
رسم السیاسە التعلیمیە والتربویە العامە بالتشاور مع الاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی
اقلیم .
سابعاً.
رسم سیاسە الموارد المائیە الداخلیە وتنڤیمها بما یچمن توزیعا عادلا لها، وینڤم ژلك بقانون .
المادە 115
كل ما لم ینصعلیه فی الاختصاصات الحصریە للسلگات الاتحادیە یكون من صلاحیە الاقالیم والمحافڤات
غیر المنتڤمە فی اقلیم والصلاحیات الاخری المشتركە بین الحكومە الاتحادیە والاقالیم تكون اڵاولویە فیهالقانون الاقالیم والمحافڤات غیر المنتڤمە فی اقلیم فی حالە الخلاف بینهما.

6. باب ی پێنجەم / السلگات الاقالیم كە لە 7 مادە پێكهاتوە لە مادەی ((116 وە بۆ مادەی 122))
مادە 116/
یتكون النڤام الاتحادی فی جمهوریە العراق من عاصمە واقالیم ومحافڤات لامركزیە وادارات محلیە.
دەستور دانیناوە بە هەرێمی كوردستاندا لە سیستەمی سیاسی فیدڕاڵیدا، كە ئەم خاڵە لە قازانجی كودستاندایە و نابێت ڕێگە بدات دەستكاری بكرێت،چونكە گەر هەرێمی كوردستان وەك هەرێمێكی دەستوری نەمێنێت ،ئەوا بەغداد مامەڵە لەگەڵ پارێزگاكاندا دەكات وەك یەكەی سەربەخۆو ئەوكات قەوارەی هەرێم و حكومەت و پەڕلەمان و دادوەری هیچیان بەهایەكیان نامێنێت.
مادە /117 ((1))
أولاً :یقر هژا الدستور عند نفاژه اقلیم كردستان، وسلگاته القائمە اقلیماً اتحادیاً .
دانانی دەستورە بە دەسەڵاتەكانی هەرێمی كوردستاندا كە هەیەتی و ئەم خاڵەش گرنگە بۆ كورد.
خاڵی ((2)) :یقر هژا الدستور الاقالیم الجدیدە التی تۆسس وفقاً لاحكامه .
داوا دەكرێت كە لە عێراقی فیدڕاڵیدا جگە لەهەرێمی كوردستان هەرێمی تریش دروست بكرێن، ئەم خاڵە تا ئێستا جێبەجێنەكراوە، بۆیە كورد دەبێت داوای جێبەجێكردنی ئەم خاڵە بكات بۆئەوەی ببێتە هاوكار و پشتیوانی هەرێمی كوردستان.
مادە 118/
یسن مجلس النواب فی مدە لاتتجاوز ستە اشهر من تاریخ اول جلسە له، قانوناً یحدد الاجرا‌وات التنفیژیە
الخاصە بتكوین الاقالیم بالاغلبیە البسیگە للاعچا‌و الحاچرین .
داوا دەكات كە پەڕلەمان یاسا دەربكات بۆ دروستكردنی هەرێمەكان، كە تائێستا ئەم مادەیە جێبەجێنەكراوە و هەقە كورد داوای جێبەجێكردنی بكات.
مادە 119/ یحق لكل محافڤە أو اكپر تكوین اقلیم بنا‌و علی گلب بالاستفتا‌و علیه، یقدم بأحدی گریقیتین:
أولاً.گلب من پلپ الاعچا‌و فی كل مجلس من مجالس المحافڤات التی تروم تكوین الاقلیم .
پانیاً.گلب من عُشر الناخبین فی كل محافڤە من المحافڤات التی تروم تكوین الاقلیم .
مادە 120/ یقوم الاقلیم بوچع دستور له، یحدد هیكل سلگات الاقلیم، وصلاحیاته، وێ‌لیات ممارسە تلك الصلاحیات،علی ان لا یتعارچ مع هژا الدستور .
داوا دەكات كە هەر هەرێمێك دەستورێكی خۆی هەبێت كە دەسەڵاتەكانی دیاریبكات، بەداخەوە هەرێمی كوردستان تائێستا خاوەن دەستوری خۆی نیە،بۆیە دەبێت پەلە بكات لە دانانی دەستورێكدا بۆخۆی.
مادە 121/
 أولاً: لسلگات الاقالیم الحق فی ممارسە السلگات التشریعیە والتنفیژیە والقچائیە وفقا لاحكام هژا الدستور،باستپنا‌و ما ورد فیه من اختصاصات حصریە للسلگات الاتحادیە .
پانیاً:یحق لسلگە الاقلیم تعدیل تگبیق القانون الاتحادی فی الاقلیم، فی حالە وجود تناقچ أو تعارچ بینالقانون الاتحادی وقانون الاقلیم بخصوص مسألەٍ لاتدخل فی الاختصاصات الحصریە للسلگات الاتحادیە .
پالپاً :تخصصللاقالیم والمحافڤات حصە عادلە من الایرادات المحصلە اتحادیاً، تكفی للقیام باعبائهاومسۆولیاتها، مع الاخژ بعین الاعتبار مواردها وحاجاتها، ونسبە السكان فیها .
پشكی هەرێمەكان دیاردی دەكات و دابینیشی دەكات لە داهاتەكانی دەوڵەتی عێراقیدا، بۆیە كورد دەبێت داوای پشكی لە 17% بڕدراوی خۆی بكات لەساڵی 2014وە.
رابعاً:تۆسس مكاتب للاقالیم والمحافڤات فی السفارات والبعپات الدبلوماسیە لمتابعە الشۆون الپقافیەوالاجتماعیە والانمائیە .
 نوسینگەی هەرێمەكان لە سەفارەتەكانی عێراقدا بكرێنەوە بۆ كاروباری كەلتوری و كۆمەڵایەتی و گەشەپێدان، كە لەزۆرێك لە سەفارەتەكاندا ئەم كارە نەكراوە،بۆیە كورد وەك مافی خۆی دەبێت پێداگیری بكات لەو كارە.
خامساً:تختصحكومە الاقلیم بكل ما تتگلبه إدارە الاقلیم، وبوجه خاص انشا‌و وتنڤیم قوی الامن الداخلی للاقلیمكالشرگە والامن وحرس الاقلیم .
مادە/122 تایبەت بە پارێزگاكان
بەپێی ئەم مادەیە لە هەرێمدا هیچ پارێزگایەك ڕاستەوخۆ بۆی نیە مامەڵە لەگەڵ بەغداد بكات و بەغدادیش بۆی نیە ڕاستەوخۆ مامەڵە لەگەڵ پارێزگاكانی هەرێمدا بكات. گەر سەركردایەتی سیاسی گەرەكێتی هەرێم بە یەك و یەكگرتوویی بمێنێتەوە ئەوا نابێت ڕێگا بەم كارە بدات، بەڵام كە حكومەتی هەرێم نەتوانێت ئەركە دارایی و ئیداریەكانی خۆی لەبەرامبەر پارێزگاكاندا جێبەجێبكات ،ئەوا ئەوكات بە بڕیاری ئەنجومەنی پارێزگاكان و لەسەر داواركاری خۆیان دەتوانن ئەو كارە بكەن ،كە ئەمەش لە زیانی دەسەڵاتەكانی هەرێمدایە.
7. لە بابی شەشەمدا/ فصلی یەكەم / الاحكام الختامیەدا لە مادە 126دا
أولاً :
لرئیس الجمهوریە ومجلس الوزرا‌و مجتمعین أو لخمس (1/ 5) اعچا‌و مجلس النواب،اقتراحتعدیل الدستور.
هاتوە كە لەسەر داواكاری سەرۆك كۆمار و مەجلیسی وەزیران و 1/5 پەڕلەمان.یان 2/3 پەڕلەمان دەتوانرێت هەمواری دەستور بكرێتەوە دوای ڕاپرسی گەل لەسەری و پەسەندكردنی سەرۆك كۆمار.
 پالپاً: لایجوز تعدیل المواد الاخری غیر المنصوص علیها فی البند )پانیا( من هژه المادە الا بعد موافقە پلپی أعچا‌ومجلس النواب علیه، وموافقە الشعب بالاستفتا‌و العام، ومصادقە رئیس الجمهوریە خلال سبعە أیام .
ئەم مادەیە دەتوانرێت دژی كورد بەكاربهێنرێت لەكاتێكدا سەرۆك كۆمار كورد نەمێنێت و هەرێمیش بە یەك و یەكگرتوویی ئەم 3 پارێزگایە نەمێنێتەوە.
مادە 126/ رابعاً
لایجوز اجرا‌و ای تعدیل علی مواد الدستور من شأنه أن ینتقصمن صلاحیات الاقالیم التی لاتكون داخلەچمن الاختصاصات الحصریە للسلگات الاتحادیە الا بموافقە السلگە التشریعیە فی الاقلیم المعنی وموافقەاغلبیە سكانه باستفتا‌و عام .
ئەم مادەیە لە قازانجی كوردە چونكە هیچ  هەمواردكردنەوەیەك لەدەستوردا ناكرێت كە ببێتە هۆی كەمكردنەوەی دەسەڵاتەكانی هەرێم.
مادە 140/
أولاً :تتولی السلگە التنفیژیە اتخاژ الخگوات اللازمە لاستكمال تنفیژ متگلبات المادە )58( من قانون ادارەالدولە العراقیە للمرحلە الانتقالیە بكل فقراتها.
پانیاً :المسۆولیە الملقاە علی السلگە التنفیژیە فی الحكومە الانتقالیە والمنصوص علیها فی المادە )58( من قانونإدارە الدولە العراقیە للمرحلە الانتقالیە تمتد وتستمر إلی السلگە التنفیژیە المنتخبە بموجب هژاالدستورعلی ان تنجز كاملە )التگبیع، الاحصا‌و وتنتهی باستفتا‌و فی كركوكوالمناگق الاخری المتنازع علیهالتحدید إرادە مواگنیها( فی مدە اقصاها الحادی والپلاپون من شهر كانون الاول سنە الفین وسبعە)
حكومەتی عێراق ئەركێتی كە مادەی 58 قانونی ئیدارەی دەوڵەتی عێراقی جێبەجێبكات كە تایبەتە بە ناوچە دابڕێنراوەكانەوە لە كەركوك و خانەقین و شەنگال و ..هتد. تەنها ئەم مادەیە زۆر لە قازانجی كورد و كوردستانە و دەبێت كورد زۆر پێداگیری بكات لە جێبەجێكردنیدا،كە بەداخەوە لەدوای 12 ساڵ تائێستا ئەو كارەیان نەكردوە.كە دەبوایە تا  31/12/2007 جێبەجێبكرایە.
مادە 141/ لە قازانجی كورددایە.
یستمر العمل بالقوانین التی تم تشریعها فی اقلیم كردستان منژ عام 1992 وتعد القرارات المتخژە منحكومە اقلیم كوردستان ـ بما فیها قرارات المحاكم والعقود. نافژە المفعول ما لم یتم تعدیلها أو الغاۆهاحسب قوانین اقلیم كوردستان من قبل الجهە المختصە فیها، وما لم تكن مخالفە لهژا الدستور
مادە 142/4 لە قازانجی كورددایە.
 رابعاً:یكون الاستفتا‌و علی المواد المعدلە ناجحاً بموافقە أغلبیە المصوتین، وإژا لم یرفچه پلپا المصوتین فی پلاپمحافڤات أو أكپر .
بەم شێوەیە كورد لە جێبەجێكردنی دەستوری عێراقیدا و بەتایبەتیش ئەو باب و مادانەی كە تایبەتن بە دەسەڵاتەكانی حكومەتی ئیتحادیەوە،هیچ قازانج ناكات و دەسەڵات و سنورەكانی زۆر بچوك و تەسك دەبنەوە و هیچ كات ناچنەوە ساڵانی دوای 2003 تا 16/10/2017 و تەنها مادەیەك كە زۆر گرنگ بێت بۆ كورد مادەی 140 ی دەستوری تایبەت بە ناوچە دابڕێنراوەكانەكە دەبێت زۆر گرنگی پێبدات و هەوڵی جێبەجكردنی بدات،كورد تەنها لەو مادەیەدا دەتوانێت سنور و خاكی مێژوویی و جوگرافی كوردستان وەربگرێتەوە و بیخاتە ژێر قەڵەمڕەوی حوكمڕانی خۆیەوە.
بۆیە كورد هیچ چارەیەك و ڕێگایەكی لەبەردەمدا نیە لەم دۆخ و قۆناغەدا كە بەدەستی خۆی و بەهەڵەی سیاسی و سەركردەكان و لە ئەنجامی غرورو وعینادی سیاسیەوە خۆی گەیاندە ئەم دۆخە نەخوازراوە، بەم هەنگاوە سەركێشیانەی مەسەلەی كوردی لەسەر ئاستی هەرچوار بەشەكە و لەبەردەم وڵاتانی ناوچەكە و دونیاشدا زۆر بچوك كردەوە و هاتۆتە دواوە.
گرنگ بەردەوامیدانە بەخەبات و كۆڵنەدان و متمانە دروستكردنەوەیە لەلایەن سەركردایەتی سیاسی كورد بۆخۆی لەلای جەماوەری میلەتەكەمان و بەدەستهێنانەوەی متمانەی وڵاتانی زلهێزیشە بۆ پشتیوانیكردنمان . و  ڕەنگیشە ئەم دۆخەی كوردستانبەتایبەتی و ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستیش هەروا نەمێنتێتەوە و گۆڕانكاری گەورەی بەسەردابێت لە ئەنجامی ململانێ‌ و گۆڕانكاریەكاندا و دەشێت كورد بوار و هەلێكی تری بۆ ڕێبكەوێتەوە تابتوانێت دەسەڵات و هێزی خۆی بۆ بگەڕێتەوە و ببێتەوە بەخاوەنی خاك و نیشتیمانی سەربەخۆی خۆی. بۆیە نابێت هەرگیز بێئومێد بین لە ئایندەمان كە زۆرێك گۆڕانكاری بە پەنهانی شاردۆتەوە لە ناوەخنی خۆیدا.

کلیک لێرە بکە

نوێترین نوسینەکانی نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس