لە ئێستادا دەستپێشخەری سیاسی لەلای چ حیزب و سەركردەیەكە ؟

وتار/ 23/10/2017 695 جار بینراوە

نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس

لە ئێستادا دەستپێشخەری سیاسی لەلای چ حیزب و سەركردەیەكە ؟
نەوزادی موهەندیس
[email protected]
ئاشكرایە حیزبی سیاسی وەك بونەوەرێكی زیندوو،بەقۆناغە جیاوازەكانی گەشەكردن و گەورەبوون و پێگەیشتن و دواتریش پوكانەوە و لاوازبوون و تەنانەت مردنیشدا تێپەڕدەكات، جا هەر حیزبێكی سیاسی گەر بیەوێت زۆرترین ماوە لەسەر شانۆی گۆڕانكاری و ڕووداوەكاندا بمێنێتەوە دەبێت هەمیشە لەهەوڵدا بێت بۆ ئەوەی دەستپێشخەری سیاسی ((موبادەرەی سیاسی )) لەدەستدا بێت، هیچ حیزبێكی سیاسی بەبێ‌ بوونی پێگەیەكی ڕابەرایەتی و فكرو ئایدیایەكی پێشكەوتوو و بەبێ‌ بوونی بەرنامەیەكی خزمەتگوزاری و گەشەكردن و خۆشگوزەرانی هاوڵاتیان و كۆمەڵگاكەی و بەبێ‌بوونی تێڕوانینێك بۆ ئایندە،ناتوانێت ئەو دەستپێشخەریە سیاسیە مسۆگەر بكات بۆ خۆی و وەك پاڵەوان ڕۆڵ و كاریگەری بمێنێتەوە،بەتایبەتیش كە لە گۆڕەپانە سیاسیەكەدا چەندین هێز و لایەن و سەركردە و حیزبی سیاسی تر هەن و لەهەوڵی گۆڕانكاری و جێگۆڕكێی سیاسیدان.بۆیە حیزبی سیاسی دەبێت هەمیشە لە پڕۆسەیەكی بەردەوامی خۆنوێكردنەوەدا بێت لە جەستە و عەقڵ و بەرنامە و تێڕوانینەكانیدا و نابێت خۆی قەتیس بكات لە چوارچێوەیەكی بچوك و داخراودا،چونكە زەمەن بەسەریدا بازدەدات و ئەمیش دەبێتە بەشێك لە ڕابووردوو،حیزبی سیاسی بۆ بەردەوامی و مسۆگەركردنی ئایندە دەبێت هەمیشە لەجوڵە و داهێنان و پێشڕەویدا بێت و كێبڕكێ‌ بكات لەگەڵ زەمەندا، چونكە بەتێپەڕبوونی كات و داواكاریە نوێكان و خواستەكانی كۆمەڵگا هێز و لایەن و سەركردە و حیزبی نوێش دێنەكایەوە و پاڵەپەستۆ دروست دەكەن لەگەڵ سەركردە و حیزبە كلاسیكی و موخەزرەمەكاندا.
بۆیە حیزبی سیاسی مانای دەستپێشخەری سیاسیە ،هەركات هەر حیزب و سەركردەیەك نەیانتوانی كە ببنە خاوەنی دەستپێشخەری سیاسی ئەوا بەمانای پاشەكشە و لاوازبوون و سستبوون دەچێت و هێواش هێواش ڕیزی پێشەوەی خەبات بەجێدێڵێت بۆ هێز و لایەن و حیزب و سەركردەی نوێ‌.
لێرەدا ئەو پرسیارە دێتە پێشەوە ، لە ئێستادا لەكوردستان و عێراقیشدا دەستپێشخەری سیاسی لەلای چ سەركردە و حیزبێكی سیاسیە؟ كێ‌ بڕیاردەر و خاوەن هێز و قورساییە لەسەر شانۆی سیاسی؟ ئایا هێزی سەربازی و ئابوری  چ ڕۆڵێك دەبینن لە بون بەخاوەنی دەستپێشخەری سیاسیدا؟
وەڵامی هەموو ئەم پرسیارانە ئەوەیە، كە هەر كات هەر حیزب و سەركردەیەك توانی نێوماڵی خۆی وەك حیزب و دواتریش كۆمەڵگا یەك بخات و پتەو و یەكڕیز و یەك گوتاریان بكات،ئەوا زۆر بەئاسانی دەتوانێت كە ببێتە خاوەن دەستپێشخەری سیاسی، چونكە توانیویەتی بە بەرنامە و كارو فكر و ئایدیا و تێڕوانینەكانی و دواتریش ڕاستگۆیی و ڕەسەنایەتی و دڵسۆزی و خەمخۆری وایكردوە كە متمانەی زۆرینەی جەماوەر بەدەستبێنێت، لەگەڵ ئەمانەشدا گرنگە كە حیزبی سیاسی خاوەنی سیاسەت و ڕچە و ڕێباز و فكر  ئایدیای سەربەخۆی سیاسی خۆی بێت و بیكاتە شوناس و ناسێنەرەوەی خۆی و لەگەڵیشیدا خاوەنی ئابوریەكی چەسپاو وبەهێزیش  بێت بۆ بەردەوامیپێدانی ژیانی خۆی و نەكەوێتە ژێر هەژموونی لایەنی ترەوە،لەدونیای دیموكراسیدا حیزبی سیاسی نابێت خاوەنی هێزی سەربازی و چەكداری خۆی بێت ،لەكاتێكدا كە هەموو ئۆرگانەكان بەدامودەزگایی كراون و بونەتە ئۆرگانی نیشتیمانی و یاسا بەتەواوەتی سەروەرو بڕیاردەرە،بۆیە هێزی چەكدار لە دونیای دیموكراسیدا ڕۆڵێكی ئەوتۆی نیە، بەڵام بەداخەوە لەم ناوچەی ڕۆژهەڵاتی ناوەڕاستەی ئێمەدا و بەتایبەتی و بەگشتیش لە ڕۆژهەڵاتدا چونكە بیروڕاكان بنچینەی دیكاتۆری و خۆسەپاندن و قۆرخكاری و ئایدیای خێڵ و بنەماڵە دەسەڵاتیان هەیە هەمیشە سەركردە و حیزبە سیاسیەكان هەوڵی پێكەوەنانی هێزی سەربازی و چەكداریان داوە بەمەبەستی پارێزگاری كردن لەخۆ و خۆسەپاندن و هەڕەشەكردنیش لە نەیارانیان بەتایبەتیش لە قۆناغی شاخ و شۆڕشی چەكداریدا.
لەئێستادا و لەكوردستاندا،لەهەرقۆناغێكی مێژوویدا حیزب و سەركردەیەك خاوەن دەستپێشخەری سیاسی بونە و هەژموون و سایە و سێبەری خۆیان سەپاندۆتە سەر هەموان و هەموانیشیان ناچاركردوە كە ببنە دواكەوتە و  گوێڕایەڵی بەرنامە و كاری خۆیان.
1. ئەوەتالە عێراقدا كە كۆنترین حیزبی سیاسی بریتیە لە حیزبی شیوعی عێراقی كە لەساڵی 1934دا دامەزراوە تا ڕادەیەكی زۆر تا ساڵەكانی 1963 ( تاكۆتایی حوكمی عبدالكریم قاسم )كەم تازۆر خاوەنی دەسپێخەری سیاسی بوە لە عێراقداو تەنانەت لەكوردستانیشدا،بەڵام دواتر بەهۆی زۆر هۆكاری بابەتی و خۆییەوە ئەو ڕۆڵەی لەدەستداوە و تائێستاش نەبۆتەوە خاوەن دەستپیشخەری سیاسی و هەمیشەش بەرەو بچوكبونەوەی زیاتر هەنگاو دەنێت.
2. لە كوردستانیشدا،لەساڵی 1961 و هەڵایسانی شۆڕشی ئەیلولەوە پارتی دیموكراتی كوردستان وەك پارتێكی پێشڕەو و تاقانە بۆتە خاوەنی دەستپێشخەری سیاسی و تا كۆتایی و نسكۆی ساڵی 1975ی شۆڕش خاوەنی دەسپێشخەری سیاسی بوە.
3. لەساڵی 1975وە و دوای هەڵایسانەوەی شۆڕشی نوێی گەلەكەمان بەڕابەرایەتی یەكێتی نیشتیمانی كوردستان،یەكێتی بوە خاوەنی دەستپێشخەری سیاسی  تاكو ڕاپەڕینی ساڵی 1991 و دواتریش دوای پێكهێنانی حكومەت و پەڕلەمانی كوردستان لەساڵی 1992دا و بەدەسهێنانیزۆرینەی دەنگەكان و بوونە حیزبی دەسەڵاتدار هەردوو پارتی و یەكێتی بونە خاوەن دەستپێشخەری سیاسی،چونكە هۆكارێكی تری گرنگی بون بەخاوەن دەستپێخەری سیاسی بریتیە لە گرتنە دەستی دەسەڵات.
4. بەدرێژایی ساڵەكانی نەدەوەدەكان و دواتریش دوای ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسی صدامیلەساڵی 2003دا یەكێتی نیشتیمانی كوردستان تا ساڵی 2009 -2012 كەم تازۆر توانیویەتی بە خاوەنداری دەسپێشخەری سیاسی بمێنێتەوە بەڵام بەبەهێزی نا، چونكە لەدوای جیابونەوەی بزوتنەوەی گۆڕان لەساڵی 2009دا یەكێتی هێز و توانای جەماوەری و ڕێكخراوەیی و سیاسی و ئابوری بەرەو لاوازبوون چوو،دواتریش بەهۆی نەخۆشكەوتنی مام جەلال و ململانێ‌ ناڕەواكانی ناوخۆی خۆیەوە هێندەی تر یەكێتی كەوتە پەراوێزی ڕووداوەكان و توانای موبادەرەی سیاسی نەما.
بەڵام لەبەرامبەردا پارتی بەبەهێزی خۆی مایەوە و تائێستاش هەر خاوەنی دەستپێشخەری سیاسی و خاوەنبڕیار و دەسەڵاتە و هێزی سیاسی و ئابوری و سەربازیشی بەهێزە لەگەڵ پاشەكشەكردنی هەندێك لە جەماوەرەكەی.
5. بزوتنەوەی گۆڕان و هێزەكانی تر وەك ئیسلامیەكان توانیان بۆ ماوەیەكی كەم ببنە خاوەن دەستپێشخەری سیاسی لەساڵی 2011دا و تا پێكهێنانی كابینەی هەشتەمی حكومەتی هەرێم و بەشداریكردنیان لە حكومەتداو چونە ناو دەسەڵاتەوە، بەڵام بەتێكچوونیپەیوەندیەكانیان لەگەڵ پارتیدا جارێكی تر ڕووە و لاوازی  چونەوە و دەستپێشخەری سیاسی و شەقامیشیان لەدەستدا بەتایبەتیش دوای كۆچكردنی كاك نەوشیروان.
لەم قۆناغ و چركە ساتەی  مێژووی خەباتی كوردایەتیدا ،هیچ كام لە حیزب و سەركردە سیاسیەكانی كوردستان،خاوەن دەستپێشخەری سیاسی نەماون،لەدوای سازدانی ڕیفراندۆم و ڕووداو و كارەساتەكانی گەڕاندنەوەی سوپای عێراق  بۆ ناوچە دابڕێنراوەكان و سەپاندنی هێز و توانای سیاسی و ئابوری و سەربازی خۆیان بەسەر هەموواندا لەكوردستاندا، و شكسهێنانی سیاسی و سەربازی و ئابوری ئەم دەسەڵاتە سیاسیەی كوردستان دوای داگیركردنەوەی كەركوك وخانەقین و شەنگاڵ و جێگەكانی تر.
لەئێستادا تاكە هێز لە عێراق و كوردستاندا كە خاوەن دەسپێشخەری سیاسی بێت بریتیە لە حكومەتی عێراق و كەسی د. حەیدەر عەبادی و حیزبی دەعوەی ئیسلامی، بەپشتیوانی وڵاتانی ئێران و توركیا و سعودیە و تەنانەت ئەمریكا و ئەوروپیەكان و نەتەوە یەكگرتوەكانیش.
لەهەرێمی كوردستاندا، كێرڤی هێزو توانای سیاسی و ئابوری و سەربازی و تەنانەت جەماوەری هەموو حیزب و سەركردە سیاسیەكان بەرەو داكشان چونەو هیچ كامیان توانای دەستپێشخەری سیاسیان نەماوە و هەموان چاوەڕوانی دەست و بڕیاری حكومەتی عێراقین و لەوپەڕی بێدەسەڵاتی و لاوازیدان،لەكاتێكدا پێش پڕۆسەی ڕیفراندۆم هەموو خاڵە بەهێزەكان لای سەركردایەتی كوردبوون،سەرەڕای بوونی ناكۆكی و ملانێی ناوخۆیی لەنێو ماڵی كورد و یەك و یەكنەگرتوویی خیتاب و كرداری كورد.
بۆیە گەر ئەم قۆناغی لاوازی و بێدەسەڵاتی و شكستەی  كورد درێژە بكێشتێت وحیزب و سەركردە كلاسیكیەكان نەتوانن خۆیان بگونجێنن و بگۆڕن لەگەڵ سەردەمەكەدا زۆر دوور نیە لەكوردستاندا كەس و رلایەن و حیزبی نوێ‌ بێنە كایەوە و ببنە خاوەنی دەستپێشخەری سیاسی و ڕابەرایەتی قۆناغی نوێش بكەن،بەكرداریش لە ئێستادا سەرەتای ئەو هەنگاو وقۆناغە نوێیە سەریان هەڵداوە.
گرنگە بۆ هەموو كورد كە بەزوویی هەوڵی جدی بدات بۆ گەڕانەوەی پێگە و هەڵوێستی بەهێزی پێش ڕیفراندۆم لەگەڵ عێراق و وڵاتانی ناوچە و دونیاشدا،چونكە بەبێ‌ بەهێزبونەوە و هاتنەوەی سەر شانۆی ڕووداو و گۆڕانكاریەكان سەختە بگەینە ئامانج و ئاواتەكانمان و درێژەش بەم دەسەڵات و حوكمڕانیەشمان بدەین.بۆیە قۆناغی نوێی خەباتی كوردایەتی پێویستی بە سەركردە و عەقڵ و ژیری و تێگەیشتن و كاریزما و پاڵەوانی نوێ‌ هەیە ،چونكە ئەم سەركردایەتیە كلاسیكیانەی ئێستا شكستی گەورە و ماڵوێرانكاری زۆریان بەسەر كورد و كوردستاندا هێناوە و ،ئیدی هەق وایە گۆڕەپانەكە چۆڵبكەن بۆ كەس و حیزب و سەركردایەتی نوێ‌.

نوێترین نوسینەکانی نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس