كورد لەم قۆناغەدا لەنێوان كۆنفیدڕاڵی و سەربەخۆییدا كامیان هەڵببژێرێت ؟

وتار/ 12/10/2017 638 جار بینراوە

نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس

كورد لەم قۆناغەدا لەنێوان كۆنفیدڕاڵی و سەربەخۆییدا كامیان هەڵببژێرێت ؟
نەوزادی موهەندیس
[email protected]
ئاشكرایە كە مافی چارەی خۆنوسنیی گەلان مافێكی یاسایی و دەستوری و سەرەتایی هەموو گەلێكە كە سیفاتەكانی گەل یان نەتەوەی تیادا بێت لە بوونی بنەما هاوبەشەكان لە خاك و دانیشتوان و كەلتور و ئابوری وزمانێكی هاوبەش كە بنەمای پێكەوە نانی دەوڵەتی سەربەخۆشن، ئەم مافە لەلایەن ڕێكخراوی نەتەوە یەكگرتوەكانەوە دانیپیادانراوە و یاسا نێودەوڵەتیەكان و دونیای دیموكراسیش ڕێز لە ئیڕادە و ویستی سەربەخۆی گەلان دەگرن. ئاشكرایە مافی چارەی خۆنوسین  لە لامەركەزیەتی ئیداریەوە دەستپێدەكات بۆ ئۆتۆنۆمی و دواتر فیدڕاڵی و دواتریش كۆنفیدڕاڵی و لە كۆتا ئاستیشدا بریتیە لە ڕاگەیاندن و دامەزراندنی دەوڵەتی سەربەخۆ.جا دیاریكردن وهەڵبژاردن و پیادەكردنی هەر شێوازێك لەو شێوازی خۆبەڕێوەبردنانە دەوەستێتە سەر هەلومەرجە نێوخۆی و هەرێمایەتی و نێودەوڵەتیەكان و ئامادەسازی ئەو گەلانە بۆ مقاوەمەتكردن و توانای خۆبەڕێوەبردنیان و بەردەوامیدان بەگەشە و پێشكەوتنی ئەزمون و دەسەڵاتی حوكمڕانیەكانیان.
ئەوەی لێرەدا مەبەستمانە كە كورد لەم قۆناغەدا و دوای 100 ساڵ لە خەبات و ڕاپەڕین و شۆڕشی چەكداری لەهەر چوار بەشەكەی كوردستانی داگیر و دابەشكراودا و بەتایبەتیش لەم بەشەی كوردستانی باشووردا، كە شێوازەكانی لامەركەزیەت و ئۆتۆنومی و فیدڕاڵیەتی تاقیكردۆتەوە لە چوارچێوەی دەوڵەتی عێراقی دروستكراودا لەساڵی 1920وە و بەدرێژایی دەسەڵاتی پادشایی و كۆماریەكانەوە، بەداخەوە لەهیچ كام لەو سیستەمانەدا كورد نەگەیشتۆتە ماف و داواكاریە ڕەواكانی و هەستی بە پاراستنی ئەمنیەت و بوون و گەشە و پێشكەوتن و خۆشگوزەرانی نەكردوە لەسایەی عەقڵیەتی خێڵەكی و دواكەوتویی و دۆگما و شۆڤێنیەتی عەرەبیەوە،بگرە ڕووبەڕووی توندترین و ترسناكترین سیاسەتی قڕكردن و لەناوبردنیش بۆتەوە بەمەبەستی سڕینەوەی مێژوو و جوگرافیا و زمان و كەلتور و بوونیشی لەسەر زەوی.  هەربۆیە لە ئێستادا و دوای تێپەڕبوونی نزیكەی 14 ساڵ بەسەر ڕووخاندنی ڕژێمی بەعسی صدامیدا لەساڵی 2003وە و هەستكردنی كورد بە تەریككردن و پەراوێزخستن و پێشێلكردنی مافەكانی و تێڕوانینی وەك غەریب و نامۆ نەك وەك شەریك و دامەزرێنەری ئەم عێراقە نوێیە، بۆیە بڕیاری چارەنوسسازی خۆیدا بە چێكردنی پڕۆسەی ڕیفراندۆم لە 25ی ئەیلولی ساڵی 2017دا بەمەبەستی وەرگرتنی ڕای جەماوەری میلەتەكەمان بۆ پێكهێنانی دەوڵەتێكی كوردی سەربەخۆ لەگەڵ ناوچە دابڕێنراوەكان یان مانەوە لەچوارچێوەی عێراقی فیدڕاڵدا بەو شێوەیەی كە هەیە، ئەنجامیش خۆشبەختانە 92%ی جەماوەری كوردستان لەگەڵ سەربەخۆیدابوون.
لەئێستاداو دوای ئەنجامەكانی ڕیفراندۆم و دەستپێكردنی داگیركارانی كوردستان لە عێراق و توركیا و ئێرانەوە بەهەڕەشە و گەمارۆی سیاسی و ئابوری و سەربازی و لەباربردنی ئەم قۆناغە بەمەبەستی پاشەكشەكردنی كورد لەداخوازی سەربەخۆیی، بیرۆكەی ئەوە هاتۆتە پێشەوە كە كورد بەشێوەی یەكێتیەكی كۆنفیدڕاڵی لەگەڵ دەوڵەتی عێراقی ناوەندیدا پێكەوە بمێننەوە و درێژە بە ژیان و مانی ئەم دەوڵەتی عێراقە بدەن، جا لە ئێستادا پرسیار ئەوەیە ،كە كورد لەنێوان كۆنفیدڕاڵی و سەربەخۆییدا كامیان هەڵببژیرێت؟ و كامیان قازانج و سوودی گەورەی پێدەگەیەنێت ؟

بۆ وەڵامدانەوەی ئەم پرسیارانە ،گەرەكە كەمێك باس لە جۆری سیستەمی فیدڕاڵی و كۆنفیدڕاڵی بكەین و هەریەكەیان بناسین و كەموكوڕی و باشیەكانی هەریەكەشیان دەربخەین و جیاوزای نێوانیشیان پیشان بدەین، ئەوكات بڕیار لەسەر هەڵبژاردن و دیاریكردنی باشترینیان بدەین.
سیستەمی فیدڕاڵی
فیدڕاڵی بریتیە لە یەكێتیەكی ئارەزوومەندانە لە نێوان چەند ولایەت یان هەرێمێكدا،كە جیاوازبن لە ڕووی نەتەوەیی،ڕەگەزی،ئاینی،مەزهەبی،كەلتوریەوە. بۆئەوەی ببنە یەك كەسایەتی یاسایی یان یەك سیستەمی سیاسی،لەگەڵ پاراستنی بەشێك لەو كەسایەتیە یەكگرتوە بۆ تایبەتمەندی و شوناسی هەرێمەكان خۆیان،دەسەڵاتێكی پێدروا هەیە بۆ دەوڵەتی ناوەندی یەكێتیەكە كە لەدەسەڵاتە هاوبەشەكانەوە هەڵهێنجراوە، لەگەڵ هێشتنەوەی هەندێك دەسەڵات بۆ ولایەت یان هەرێمەكان كە جۆرێك لە سەربەخۆیی دەستەبەر دەكات بۆ هەرێم و لایەنەكانی ناو یەكێتیەكە.كە ئەمەش بۆخۆی خاڵێكی جیاكەرەوەی سیستەمە فیدڕاڵیەكانە.
 دەسەڵاتەكانی یەكێتی فیدڕاڵی:
هەبوونی دەستور یان یاسای بنەڕەتی كە بەدەستوری فیدڕاڵی ناودەبرێت.كە بنەماو پایە سەرەكیەكان دیاریدەكات كە لەلایەن  هەرێم  یان ولایەتەكانەوە كە ئەم یەكێتییەیان پێكهێناوە.
پێكهێنانی قەوارەیەكی سیاسی و دیموكراسی لەهەرێمەكاندا، بەشێوەیەك كە ڕەنگ بداتەوە لە یەكێتیە فیدڕاڵیەكەدا بە تەواوەتی.
دیاریكردنی دەسەڵات و پسپۆڕییەكانی حكومەتی ناوەندی سەرەڕای دیاریكردنی دەسەڵاتی ئابوری و ئیداریەكان بۆ هەرێمەكان.
دەسەڵاتەكان نابێت زیاد لە جێبەجێكردنی ئەركە یاسایی و یاسادانانەكانیان ببەزێنێت لە چوارچێوەی دەستوری فیدڕاڵیدا.
حكومەتی هەرێمەكان لەسەرۆكی هەرێم و سەرۆكی ئەنجومەنی وەزیران و پەڕلەمانێكی بچوككراوە پێكدێت.
پەڕلەمانی هەرێمی هەڵدەستێت بە چاودێری و سەرپەرشتی ئیشوكارەكانی حكومەتی هەرێم  لەگەڵ سەرۆكی یەكە ئیداریەكان.
هەر هەرێمێك پایتەختی خۆی دەبێت.
هەر هەرێمێك دەبێتە خاوەنی سامانە مرۆیی و ئابوری و بەرهەمەكانی ناوخۆی خۆی.
هێزێكی سەربازی دەبێت لە پۆلیس و سوپایەكی چەكداریش بۆ پاراستنی سنوری هەرێمەكان.
حكومەت و پەڕلەمانی هەرێمەكان بەشێوەیەكی دیموكراسی و ئازاد هەڵدەبژێردرێن.
هەرێمەكان مافیان نیە كە نوێنەرایەتی دیپلۆماسی بگۆڕێتەوە لەگەڵ دەرەوەدا یان دانانی سەفارەت یان لیژنەی بەرژەوەندی هاوبەش لەگەڵ وڵاتانی تردا بەبێ‌ ڕەزامەندی حكومەتی ناوەندی.
نمونەی وڵاتانی فیدڕاڵی
لەدونیادا ژمارەیەكی زۆر لە وڵاتان هەن كە پەیڕەوی سیستەمی فیدڕاڵی دەكەن،وەك ئەمریكا و كەنەدا و سویسرا و بەریتانیا و ئەڵمانیا و هند و ئەرجەنتین و ئوستوڕالیا و فەنزەوێلا و مالیزیا و مەكسیك و ..هتد.
لەوڵاتە عەرەبیەكانیشدا یەكەم وڵات بریتیە لە ئیماراتی عەرەبی یەكگرتوو و لە ئێستاشدا عێراق یەكەم وڵاتی خۆرهەڵاتی ناوەڕاستە كە سیستەمی فیدڕاڵی پیادە دەكات بە پێی هەڵبژاردنی دیموكراسی و ئازاد بە پێی دەستوری نوێ‌.
سیستەمی كۆنفیدڕاڵی
بریتیە لە كۆبونەوەیەك لە نێوان دوو وڵات یان زیاتر(( نەك هەرێم )) لە چوارچێوەی ڕێكەوتنێكی دیاریكراودا.یان ڕێكەوتنێكی گرێبەستیە كە ئامانج لێی دامەزراندنی دەستەیەك یان كوتلەیەكی سیاسی،ئابوری ،سەربازی هاوبەشە. كە هەندێ تایبتەمەندی سیاسی و ئابوری یان ئاینی كۆیان دەكاتەوە و لەگەڵ پاراستنی تایبەتمەندی هەر وڵاتێك بە سیاسەتە تایبەتەكان بە خۆیدا بۆ ئامانجێكی ئابوری وەك ئەوەی لە یەكێتی ئەوروپادا هەیە ،یان ئەوەی لە هاوپەیمانێتی  ناتۆدا هەیە بۆ ئامانجێكی سەربازی. و هەوڵێكیشە بەرەو یەكگرتن یان بەواتای ڕێكەوتن و پێكگەیشتنە لەسەر سیاسەتی لانی كەم. بەهەمان شێوە بۆ وەدیهێنانی ئامانجەكانیانە كە ناتوانن بەتەنها وەدەستی بێنن.
دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی پێكدێت لە یەكگرتنێك كە ئەندامەكانی وڵاتانی سەربەخۆن و خاوەن سەروەرین كە بە پێی ڕێكەوتنی پێش وەختە هەندێك لەدەسەڵاتەكان دەدرێتە دەستە یان لیژنە هاوبەشەكان بۆ هەمئاهەنگیكردنی سیاسەتەكان لەهەندێك بواردا،ئەمە بەبێ‌ ئەوەی ئەم كۆبونەوەیە ببێتە هۆی پێكهێنانی دەوڵەتێك یان قەوارەیەكی نوێ‌،ئەگەر ئەوە ڕوویدا ئەوا دەگۆڕێت بۆ شێوازێكی تری حوكمڕانی كە پێی دەوترێت سیستەمی فیدڕاڵی.
دەسەڵاتەكانی دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی
یەكێتی كۆنفیدڕاڵی پێكدێت لە ژمارەیەكی هەمیشەیی لە وڵاتانی خاوەن سەروەری بۆ كاری هاوبەش پەیوەست بە وڵاتانی ترەوە.
یەكێتی كۆنفیدڕاڵی سەرەتا بە هاوپەیمانێتیەك دەستپێدەكات و دواتر پشت دەبەستێتە سەر دەستورێكی هاوبەش.
یەكێتی كۆنفدیراڵی ڕێز لە سەروەری نێودەوڵەتی ئەندامەكانی دەگرێت، بەپێی یاسا نێودەوڵەتیەكانیش دروست دەبێت لە ڕێگەی ڕێكەوتنامەیەكەوە كە هەموارناكرێت بەبێ‌ كۆ دەنگی ئەندامەكانی.
سیستەمە كۆنفیدڕاڵیەكان پێكدێن بۆ مامەڵەكردن لەگەڵ مەسەلە هەستیارەكاندا،وەك بەرگری هاوبەش و كاروباری دەرەوە یان دراوی هاوبەش.
ئەركی حكومەتی كۆنفیدڕاڵی بریتیە لە دابینكردنی پشتیوانی بۆ هەموو ئەندامەكانی.
سروشتی پەیوەندی لەنێوان وڵاتانی ئەندام لە سیستەمی كۆنفیدڕاڵی جیاواز دەبێت لەگەڵ ئەنجومەنی هاوبەشدا دەربارەی دابەشكردنی دەسەڵاتەكان لە نێوانیاندا.
 نمونەی وڵاتانی كۆنفیدڕاڵی
لە وڵاتانی كۆنفیدڕاڵی نوێ‌ یەكێتی ئەوروپایە.
لە نمونەی وڵاتانی كۆنفیدڕاڵی لە مێژوودا:
ئیرۆكواس،كۆمەڵێك لە ئەمریكیە كۆنەكان، لەناوچەی دەریاچە مەزنەكان،لەسەدەی دوانزهەمدا یەكیان گرت و كۆنفیدڕاڵیەكیان پێكهێنا.
شانشینی ئاراگۆن 1137-1716
وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكا پێش هاوپەیمانیە كۆنفیدڕاڵیەكان 1781-1789
سویسرا كاتی خۆی كۆنفیدڕاڵی بوە لە نێوان 1291 و 1848 تاگۆڕانی بۆ سیستەمی فیدڕاڵی بەڵام ناوەكەی هەروەكو خۆی مایەوە بە كۆنفیدڕاڵیەتی سویسرا.
ئەڵمانیا دوای دروستبوونی ئیمپراتۆریەتی پیرۆز و یەكخستنی لە 1806 و 1848.
كۆنفیدڕاڵی ڕاین(1806-1813) كە نەسەرۆكی دەوڵەت و نە سەرۆكی حكومەتی نەبوو.
یەكێتی وڵاتانی ئەمریكای ناوەڕاست وەك سلڤادۆر و پەناما و كۆستاریكا و نیكاراگوا و هندۆراس و جامایكا و هایتی و دۆمەنیكان و گرینادا لەساڵی 1825دا.
یەكێتی سۆڤێتی جاران كەلە ساڵی 1917دا دامەزرا.
یەكێتی دەوڵەتانی هندی ڕۆژئاوایی وەك دۆمەنیكان و گریناداو...هتد. كەلە ساڵی 1967دا دامەزرا.
كۆنفیدڕاڵی سنیگال و گامبیا 1982-1989
یۆگۆسلافیا كە لە یەكێتی كۆمارەكانی صربیا و كرواتیا و سلۆڤینیا و مەكدۆنیا و جەبەل ئەسوەد و بۆسنە و هەرسك و كۆسۆڤۆ پێكهاتبوو.
یەكێتی صربیا و جەبەل ئەسوەد لە نێوان ساڵانی 1982-2006.
كۆماری عەرەبی یەكگرتوو لە نێوان میسر و سوریادا لەنێوان ساڵانی 1958-1961.
كەموكوڕیەكانی سیستەمی كۆنفیدڕاڵی
1.نەبوونی میكمانیزمێك لەلایەن ئەنجومەنی هاوبەشەوە بۆ وەدیهێنانی پابەندبوونی ئەندامەكان بە ئەركەكانیانەوە.لەم سیستەمەدا لەكاتێكدا ئەندامێك پابەند نابێت بە جێبەجێكردنی ئەركەكانیەوە.كە لەزۆرێك لە حكومەتە كۆنفیدڕاڵیەكاندا ڕوویانداوە و بەناوبانگترینیان لە وڵاتە یەكگرتوەكانی ئەمریكادا بو  لە ساڵانی 1776-1778داكاتێك كە وڵاتەكان دژی پێدانی باجەكان بوون بە حكومەتی ناوەندەوە.كە هەرئەمەش بوە هۆی شكستی حكومەتە كۆنفیدڕاڵیەكە.
2.لەكاتی شكستهێنانی حكومەتی ناوەندیدا،ئەو حكومەتە دەبێتە ڕێگر لەبەردەم یەكگرتنی ئەندامەكانیدا و تێكەڵبونیان وەك كۆمكاری وڵاتانی عەرەبی.
3.لە حكومەتی كۆنفیدراڵیدا ،ئەنجومەنی هاوبەش ناتوانێت هیچ كارێك بكات بەبێ‌ رەِزامەندی هەموو ئەندامەكانی.
4.لە سیستەمی كۆنفیدڕاڵیدا هەر وڵاتێك دەتوانێت پاشەكشە بكات لەو كۆبونەوەیەدا هەركاتێك ویستی،بە پێچەوانەی یەكێتی فیدڕاڵی كە ئەندامەكان یان هەرێمەكان ناتوانن لە یەكێتیەكە دەربچن هەركاتێك ویستیان.
جیاوازیەكانی نێوان سیستەمی فیدڕاڵی  وكۆنفیدڕاڵی
1.لە یەكێتی كۆنفیدڕاڵیدا ،هەر وڵاتێك كاروباری سیاسەتی دەرەوە و نوێنەرایەتی دیپلۆماسی فعلی خۆی پیادە دەكات.بەڵام لە فیدڕاڵیدا،هەرێمەكان مافی بەڕێوەبردنی سیاسەتی دەرەوەیان نیە و تەنها لەدەسەڵاتی حكومەتی ناوەندیدایە.
2.وڵاتانی ئەندام لە سیستەمی كۆنفیدڕاڵیدا مافی ڕاگەیاندنی جەنگیان هەیە،بەڵام لە فیدڕاڵیدا هەرێمەكان ئەو مافەیان نیە و تەنها لەدەسەڵاتی حكومەتی ناوەندیدایە.
3. ئەو جەنگانەی لە نێوان وڵاتانی ئەندامی كۆنفیدڕاڵیدا دروست دەبێت بە جەنگی نێودەوڵەتی دادەنرێن،بەڵام جەنگی نێوان هەرێمەكان لە سیستەمی فیدڕاڵیدا بەجەنگی ناوخۆیی ناو دەبرێن.
4. هەر سەرپێچیەك لەلایەن وڵاتانی ئەندامی یەكێتی كۆنفیدڕاڵی بۆ یاسا نێودەوڵەتیەكان  ڕووبدات ئەوا بەتەنها خۆی بەرپرسیار دەبێت، نەك ئەندامەكانی تر،بەڵام لە یەكێتی فیدڕاڵیدا بە پێچەوانەوەیە و هەموو هەرێمەكان وەكو یەك بەرپرسیار دەبن لەئاكامەكانی.
5.لەیەكێتی كۆنفیدڕاڵیدا دەستەی هاوبەش یان ئەنجومەنێكی هاوبەش سەرپەرشتی وڵاتانی ئەندام دەكات،بەڵام لە فیدڕاڵیدا حكومەتی ناوەند ئیدارەی دەوڵەت و ڕابەرایەتی سەرۆكایەتیەكانی دەكات.
6.لەیەكێتی كۆنفیدڕاڵیدا مافی هەر ئەندام و وڵاتێكە كە هەركات ویستی دەتوانێت پاشەكشە بكات چونكە خاوەنی سەروەری و وڵاتی سەربەخۆیە، بەڵام لە وڵاتی فیدڕاڵیدا هەرێمەكان ئەو مافەیان نیە، چونكە بەشێكی دانەبڕاوی ئەو وڵاتەن.(( بەڵام ئەم حاڵەتە بۆ كورد و كوردستان ناشێت،چونكە دوو گەلی جیاواز و دوو كەلتور و زمان و خاكی جیاوازن،نەك وەك هەرێمێكی عەرەبی لە باشوور یان ناوەڕاستی عێراقی عەرەبیدا كە هەموو سیفاتەكانیان هاوبەشن)).
7.هاوڵاتیانی دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی هەریەكەیان خاوەنی ڕەگەزنامەی وڵاتەكانی خۆیانن نەك دەوڵەتە كۆنفیدڕاڵیەكە.بەڵام هاوڵاتیانی دەوڵەتی فیدڕاڵی هەموانیان خاوەنی تەنها یەك ڕەگەزنامەی وڵاتە فیدڕاڵیەكەن.
8.لە كۆبونەوەی كۆنفیدڕاڵیدا ژمارەی سەرۆكی وڵاتەكان بەهێندەی ژمارەی وڵاتە ئەندامەكانن،چونكە هەر وڵاتە سەرۆكی خۆی هەیە،بەڵام دەوڵەتی فیدڕاڵی تەنها یەك سەرۆكی هەیە،هەربۆیە دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی بە وڵاتێكی یەكگرتوو دانانرێت،چونكە لە ژمارەیەك وڵاتی سەربەخۆ پێك هاتوە. بەڵام دەوڵەتی فیدڕاڵی لەسەر ئاستی ناوخۆو دەرەوەشدا حسابی یەك دەوڵەتی یەكگرتووی بۆ دەكرێت.
بەم شێوەیە دەبینین كە یەكێتی فیدڕاڵی بریتیە لە وڵاتێكی توندوتۆڵ و یەك و یەكگرتوو ،كە بە ئاسانی ئەندامەكانی یان هەرێمەكانی ناتوانن لێی دەربچن،بەڵام دەوڵەتی كۆنفیدڕاڵی بریتیە لە كۆبونەوەی چەند وڵاتێكی سەربەخۆ و خاوەن سەروەری و كەسایەتی نێودەوڵەتی و هەركات ویستیان دەتوانن لەو یەكێتیە ئارەزومەندانە بێنە دەرەوە.
بۆیە لێرەدا ئەو ڕاستیە دەردەكەوێت كە وڵاتێكی ئەندام لە دەوڵەتێكی كۆنفیدڕاڵیدا،بریتیە لە وڵاتێكی تەواو سەربەخۆ و دانپیادانراو لەلایەن وڵاتانی ناوچەیی و نێودەوڵەتی و ئەندامی نەتەوە یەكگرتوەكانە و هەموو ڕێكخراوەكانی تریشە وخاوەنی سنوری نێودەوڵەتی و ئاڵاو كەسایەتی سەربەخۆی خۆیەتی.كەواتە هیچ جیاوازیەك نیە لە نێوان وڵاتێكی سەربەخۆدا یان وڵاتێك كە ئەندام بێت لە كۆمكارێكی كۆنفیدڕاڵیدا.
هەربۆیە كورد لەدوای سەرخستنی پڕۆسەی ڕیفراندۆم و وەدەستهێنانی دەنگی ((بەڵێ‌ ))ی زۆرینە بۆ سەربەخۆبوون، دەتوانێت لەژێر دروشمی یان سایەی كۆنفیدڕاڵیدا وەك قۆناغێكی مافی چارەی خۆنوسین ببێتە خاوەنی وڵاتێكی سەربەخۆی خۆی بەبێ‌ ئەوەی دروشمی سەربەخۆبوون بەرزبكاتەوە و ببێتە مایەی نانەوەی گرژی و ئاڵۆزی و تێكچوونی پەیوەندیەكانی لەگەڵ وڵاتانی دەرودراوسێشیدا.
بەڕای بەندە لەم قۆناغەدا بەرزكردنەوەی دروشمی كۆنفیدڕاڵی چارەسەرێكی گونجاوە و دەمانگەیەنێتە مەبەست و ئامانجە ڕەواكەی كورد كە بریتیە لەسەربەخۆ بوون، و لەلایەكی تریشەوە مانەوەمان لە چوارچێوەی دەوڵەتێكی كۆنفیدڕاڵیدا لە گەڵ وڵاتی عێراقی عەرەبیدا دەبێتە مایەی پاراستنمان لەهەڕەشە و گوڕەشەی سیاسی و ئابوری و سەربازی وڵاتانی ناوچەكە.و دەتوانین بەردەوام بین وەك وڵاتێكی سەربەخۆ و گەشە و پێشكەوتنی گەورەش وەدیبێنین،چونكە  لەسیستەمی كۆنفیدڕاڵیدا دەوڵەتە فیدڕاڵیەكە دەبێتە هاوبەش لەگەڵماندا لەهەموو ڕووە سیاسی و ئابوری و سەربازیەكانەوە و لەكاتی ڕوودانی جەنگ و ناكۆكیدا لەگەڵ دەرودراسێكاندا ئەركێتی كە پشتیوانیمان لێبكات، بەڵام لەكاتێكدا كە دەربچین لەو كۆبونەوە كۆنفیدڕاڵیەدا و سەربەخۆیی خۆمان ڕابگەیەنین ئەوا لەبەرامبەر عێراقی عەرەبی و هەریەكە لەتوركیا و ئێراندا وڵاتێكی بێهێز و بێپشت وپەنا دەبین و هێرش و پەلامار و گەمارۆی سەربازی و سیاسی و ئابوری  زوو كاریگەری دەخاتە سەرمان و ناتوانین بەرگەیان بگرین.
هەربۆیە لەم قۆناغی دوای ریفراندۆمەدا،سەركردایەتی سیاسی كورد لەهەموو كات زیاتر پێویستی بە یەك و یەكگرتوویی نێوماڵی كوردی هەیە و هاوكاری و كاری هاوبەش و پێكەوەیی دەبێت ببێتە دروشمی مەركەزی و بەهێزكردنی ئۆرگانەكانی حوكمڕانیش گەلێك گرنگە و تەبایی و كۆدەنگی سیاسی و نیشتمانیش گەلێك پێویستەو متمانەی جەماوەریش بەسەركردایەتیەكەی خاڵێكی گەلێك كاریگەرە . هەربۆیە سەركردایەتی سیاسی كورد دەبێت بەهێمنی و بێدەنگی و دووركەوتنەوە بەكارهێنانی زمانی زبر ولە بەرزكردنەوەی دروشمی گەورەی بێناوەڕۆك و ئیستیفزازكردنی وڵاتانی دەرودرواسێ بگرێتە بەر و هەوڵی هێوركردنەوەی ئاڵۆزیەكان بدات و بەنەرمیش كاری خۆی و هەنگاو بەرەو ئامانجەكانی ڕیفراندۆم بنێت و هیچ پاشگەزبونەوەیەك لەهەڵویسَت و گوتاریدا وێنا نەكات،چونكە كورد توانی بڕیاری گرنگ و چارەنوسسازی خۆی بدات و بەهەموانی سەلماند كە كاتی سەربەخۆبوون و جیابونەوە هاتوە و دەبێت هەموانیش بێنێتە سەر ئەو بۆچونەی كە كورد مافی پێكەوەنانی دەوڵەتی سەربەخۆی خۆی هەیە،جا مەرج نیە كە لە شەووڕۆژێكدا ئەو دەوڵەتە لەدایك ببێتـ بەڵكو كاری جدی و بەردەوامی دەوێت بەئیڕادە و ئیدارەیەكی ژیر و پۆڵایین و لەسەر خۆوە.

نوێترین نوسینەکانی نه‌وزادی‌ موهه‌ندیس