سوتانی‌ پلاستیك ،ودایوكسینه‌و مه‌ترسی‌ و لێكه‌وته‌كانیان .

وتار/ 14/07/2019 762 جار بینراوە

جعفر فاضل

سوتانی‌ پلاستیك ،ودایوكسینه‌و مه‌ترسی‌ و لێكه‌وته‌كانیان .

دایوكسینه‌كان كۆمه‌له‌ ماده‌ێكی‌ ژه‌هراوین كه‌زیاتر له‌ 70 جۆره‌،كه‌ له‌ئه‌نجامی‌ سوتان پلاستیك p.v.cه‌كانیبه‌رێژه‌ی‌ سه‌ره‌كی‌ ئه‌و په‌یدا ده‌بێت یان كه‌وتنه‌وه‌ی‌ ئاگر له‌ دارستان شاخ و گژوگیای‌ گه‌ره‌ك و كۆلانی‌ شار وگوند كه‌ نایلون و پلاستیكی‌ كه‌میشی‌ لێبێت سووتانی‌ خاشاك ، كه‌ده‌بێته‌ هۆی‌ دروست بوونی‌ شێرپه‌نجه‌ی‌ جۆراو جۆر به‌هۆی‌ بوونی‌ ماده‌ی‌ كلۆر له‌پێكهاته‌كه‌یدا ،وه‌ له‌ئه‌نجامی‌ سووتان جیوه‌ی‌ زیان به‌خش په‌یدا ده‌بێت كه‌ زیانی‌ گه‌وره‌ی‌ بۆ ته‌ندروستی‌ مرۆڤ هه‌یه‌، دایوكسینه‌كان له‌رێگای‌ هه‌واوه‌ داده‌بارنه‌وه‌ سه‌ر سه‌وزای‌ و گژوگیاو باغه‌كان وه‌ له‌رێگای‌ هه‌واوه‌ مرۆڤ هه‌ڵی‌ ده‌مژێت كه‌سه‌ر چاوه‌ی‌ شێرپه‌نجه‌ن له‌مرۆڤ په‌له‌ وه‌ر و ئاژه‌لیش له‌رێگای‌ گیاوه‌ ده‌یخوات و له‌ پیوی‌ خوی‌ هه‌ڵی‌ ده‌گرێت له‌ گۆشتی‌ ئه‌وانیشه‌وه‌ بۆمرۆڤ ، ئه‌م ژه‌هره‌ به‌ده‌یان مه‌تر دووجا له‌دووری‌ سه‌رچاوه‌ی‌ زیان ده‌گه‌ێنێت خۆئه‌گه‌ر سووتان و بری‌ سووتانی‌ خاشك و پلاستیك و قه‌باره‌ی‌ گه‌وره‌بوو ئه‌وه‌ بوسه‌دان مه‌تر دووجا زیان ده‌گه‌ێنێت هه‌تا كم   به‌پیسبوونی‌ ژینگه‌ به‌تایبه‌ت دایوكسینه‌كان ، بۆیه‌ خواردنی‌ سه‌وزه‌و میوه‌ی‌ نزیكیان ئاسای‌ نیه‌ ...
دایوكسینه‌كان ئه‌م ماده‌ژه‌هرانه‌ن كه‌ چوونه‌ ژووره‌وه‌یان بۆ له‌ش ئاسانه‌ له‌ رێگای‌ هه‌واو خۆراكه‌وه‌ كه‌ پۆلیمه‌ره‌ دایوكسیده‌كانیان له‌سه‌ر نیشتووه‌ ده‌گوازنه‌وه‌ بۆ مرۆڤ به‌ئاسانی‌ ده‌چێته‌ جگه‌رو دوای‌ شانه‌ چه‌وریه‌كان كاریگه‌ری‌ نه‌رێنی‌ ده‌ست پێده‌كات له‌ گۆرانی‌ هۆرمۆن یان كاری‌ گه‌ری‌ له‌سه‌ر جگه‌ر و شه‌كره‌و و دڵ و پێست و ده‌یانی‌ تر ،كه‌ له‌هه‌موویان گرفتاردارتر ئه‌وه‌یه‌ كه‌شیرپه‌نجه‌یه‌ ئه‌وه‌ش ده‌كه‌وێته‌ سه‌ر رێژه‌و بری‌ دایوكسین له‌له‌ش یان نزیكی‌ له‌سه‌رچاوه‌ی‌ دایوكسنه‌كان . له‌راستی‌ سیسته‌می‌ به‌رگری‌ له‌ش تێكده‌دات.
*هه‌ربۆیه‌ش كرێكارانی‌ وئه‌وكه‌سانه‌ی‌ له‌گه‌ل دایوكسیینه‌كان رووبه‌رووده‌بنه‌وه‌ له‌كارگه‌كان یان نیشته‌ جێبووی‌ نزیك سووتاوی‌ خاشاك یان به‌گرینگ دانه‌نانی‌ سووتانی‌ پلاستیك و دووباره‌بوونه‌وه‌یان له‌م كاركردنه‌وه‌ له‌40ــ45%تووشی‌ شێرپه‌نجه‌ بوون ،
*مرۆڤ دایوكسینه‌كان نزیكه‌ی‌ 85% له‌رێگای‌ ئاژه‌له‌وه‌ وه‌ری‌ ده‌گرێت ، كه‌ له‌وه‌رگاكان پیس بوون ، یان له‌رێگای‌ هه‌وا و خواك و سه‌وزه‌ش سه‌رچاوه‌ی‌ ترن بۆ پیس بوون و گواسته‌وه‌یان بۆ مرۆڤ،


ـ   لایه‌نه‌ ته‌ندروستی‌ و ژینگه‌یه‌كان ده‌لێن : ـ واباشه‌ ریێنمای‌ و ووشیاری‌ بلاو بكرێته‌وه‌ كه‌ له‌سه‌ر مه‌ترسی‌ پلاستیك وه‌ هیچی‌ تر بۆ هیچ مه‌به‌ستێ‌ ئاگر له‌كۆلانه‌كان بۆ سووتانی‌ گژوگیا به‌كار نه‌یه‌ێت و تایه‌و پلاستیك له‌ناوشار بۆیاری‌ وبۆ هیچ مه‌به‌ستێك نه‌سووتێنرێ‌ كه‌زیانی‌ ته‌ندروستی‌ گه‌وره‌ی‌ هه‌یه‌و ئه‌م نه‌ خۆشانه‌ش ده‌بنه‌ بار گرانی‌ و لۆد به‌سه‌ر كه‌رتی‌ ته‌ندروسته‌یه‌وه‌ وه‌ كه‌زیانێكی‌ نیشتیمانی‌ هه‌یه‌ جگه‌ له‌پیسبوونی‌ ژینگه‌ و زیانی‌ ئابوووری‌ كشتوكالی‌ زۆره‌ گرفتی‌ ئابووری‌ ته‌ندروستی‌ مه‌ترسیدارن كه‌ ژینگه‌ تێكده‌ده‌ن ...
ـ واباشه‌ هه‌ولی‌ زیاتربدرێت بۆریسایكلین كردن خاشاك له‌پشده‌رو بیتوێن به‌تایبه‌تی‌ بلاستیه‌كه‌كان و گێرانه‌وه‌یان زانستیانه‌،له‌ناو بردنی‌ ئامیری‌ و ده‌رمان وكه‌لو به‌لی‌ ته‌ندروستیه‌كان له‌ رێگای‌ كوره‌ی‌ ته‌ندروستی‌ یان خاوینكردنه‌وه‌ی‌ هه‌لمی‌ باشترین رێگایه‌ ئوتوكلیف بیشكه‌وتوو بۆ ئه‌م مه‌به‌سته‌.
ـ چاودێری‌ شوێنه‌ گشیه‌كان بكرێت له‌ به‌كارهێنانی‌ بلاستك و جۆرو راده‌ی‌ سه‌لامه‌تی‌ و به‌تایبه‌تی‌ ئه‌وانه‌ی‌ ریسایكلین كراونه‌وه‌ ، كه‌شله‌یان تێنه‌كرێ‌ بۆ خۆراك، ئه‌وانه‌شی‌ بۆیه‌كجارن دیسبوسه‌بلن نابێت چێشت و خۆراكیان به‌گه‌رمی‌ تێبكرێت و زیانداره‌ ، یان ئاو شله‌ی‌ به‌ستراویان تێبكری‌ چونكه‌ قابیلی‌ لێك هه‌لوه‌شان و زیانداره‌

چۆنیه‌تی‌ خۆپاراستن وبه‌كارهینانی‌ بلاستیك و ناسینانه‌وه‌یان له‌مامه‌له‌كردنیان له‌گه‌ڵیاندا:

ـ جۆری‌ یه‌كه‌م بۆ یه‌ك جار سه‌لامه‌ته‌ به‌كارناهێنرێته‌وه‌ چه‌ند جاره‌   PETE       *تر
ـ جۆری‌ دوه‌م سه‌لامه‌ته‌ ده‌توانرێ‌ چه‌ند جاری‌ به‌كار بێت به‌سنووردارو ده‌گورێ‌HDPE
ـ جۆری‌ چوارم سه‌لامه‌تێكه‌ سنورداره‌ LDEPE
ـ جۆری‌ پێنجه‌م سه‌لامه‌ترین جۆریانه‌ بۆ زۆربه‌ی‌ شته‌كان ده‌ست ده‌دات pp
ـ جۆری‌ سیه‌م مه‌ترسی‌ دارو ژه‌هراویه‌ و ئه‌گه‌ر بۆ ماوێكی‌ زور به‌كاربێت !!                PVC
ـ جوری‌ شه‌شه‌م مه‌ترسیداره‌و سه‌لامه‌ت نیه‌ PS
ـ جۆری‌ حه‌وته‌م به‌پێی‌ توانا خۆمانی‌ لێبپارێزین OTHER
*
1-   بولی‌ ایسیلین تریبتالایته‌ كه‌ له‌ بتلی‌ ئاو شه‌ربه‌ت هه‌یه‌ و به‌كار ناهینرێته‌وه‌   PETE
2-   بولی‌ ایسلین چر   HDPE
3-      بولی‌ فنیل كلوراید                          PVC
4-   بولی ایسلین كه‌م چیر       LDEPE
5-   بولی‌ بروبیلین سه‌لامه‌ترینه‌           PP
6-   بولی‌ سترین                                        PS
7-   بولی‌ كاربونات                  OTHER

ـ بۆیه‌ ناسینی‌ پلاستك و پێدانی‌ زانیاری‌ و رۆشنبیری‌ به‌ هاولاتی‌ گرنگه‌
ـ شله‌ و خوراكی‌ گه‌رمیان تێنه‌كرێت ئه‌وانه‌ی‌ رێگا پێدراون بۆ جارێ‌
ـ شله‌و خوراككیان له‌ناو گه‌رم كه‌ره‌و فرن و سارد كه‌ره‌و تیا هه‌لنه‌گیرێ‌ ئه‌وانه‌ی‌ بۆ چه‌ند جارێ‌ رێپێدراون
ـ چاودێری‌ شوێنه‌گشیه‌كان بكرێت له‌به‌كارهێنانه‌كانی‌ بلاستك و ستل و بتل و دبه‌ی‌ ترشیات و دۆو ماست و ...هتد گشت كه‌ل و په‌له‌كان زانستیانه‌ ناسینه‌وه‌یان به‌هاو ئاهه‌نگی‌ له‌گه‌ل لیژنه‌ی‌ چاودێری‌ خۆپاراستن بۆ پاراستنی‌ ته‌ندروستی‌ هاولاتیان كه‌ یه‌كێكه‌ له‌پایه‌كانی‌ ئاسایشی‌ نه‌ته‌وه‌یمان ....

   سه‌رچاوه‌كان:
© Islam Online
[email protected]
دیوكسینات - ویكیبیدیا، الموسوعه‌ الحره‌
دیوكسینات - ویكیبیدیا، الموسوعه‌ الحره‌

ئا ماده‌كردنی‌ : جعفر فازیل امین
كارمه‌ندی‌ ته‌ندروستی‌    نه‌ خۆشخانه‌ی‌ منالان و منالبوونی‌ رانیه‌
ریكخه‌ری‌ shna organization NGO