جۆلان و ململانێیەكان، گۆڕانی هاوكێشەكان
وتار/
23/03/2019
797 جار بینراوە
هێدی هه‌ولێری
جۆلان و ململانێیەكان، گۆڕانی هاوكێشەكان
هێدی هەولێری
گۆڕەپانی ئەمڕۆی ڕووداوەكان لەگەڵ دەستپێكردنی شەڕێكی دیكەی چاوەڕوان كراو بەڕووداو گەلێك تێپەڕ دەبێت و هەنگاوەكانی بە تاریكیاییەك دەست پێدەكات، كە ڕەنگە زۆربەی وڵاتان و ناوەندە هزریەكان خۆزگە بەو ڕۆژە نەخوازن، واتا: بەدڵی هەموولایەك نەخوازراوە.
جۆلان.... جولانەوەو هۆشیارییەكی سیاسی بەرەو جیهانی عەرەبی ئاڕاستە كرد بەو مەرجەی عەرەب جارێكی تر بەئاگابێتەوەو لەم پیلانگێڕیەی ڕۆژئاوا ، كە ویستیەتی لەگەڵ قەیرانی سەربازیی دواتر سیاسیی و ئابووری بەدوای خۆیدا پەلكێش بكات بۆ دەستبەسەرداگرتنی ئابووریە زەبەللاحەكەی ڕۆژهەڵاتی ناوین بۆ ساغكردنەوەی شكست و داڕووخانی ئابووری ناوخۆیی خۆیان، بەتایبەتی ئەمریكا نیەتێكی لەو شێوەیەكی هەیە ، چونكە لەدوای دەستبەكار بوونی سەرۆكێكی نوێ بۆ ئەمریكا بەڕادەیەك دۆخ و گوزەرانی هاوڵاتیانی ئەمریكی قوڕستر كردو ئەرك و بەرپرسیارێتی لەو وڵاتەدا بەرەو ناسیتەماتیك بردو تاكی ئەوروپیی بێز لەناشیرینیەكانی ڕۆژئاوا دەكاتەوە، نەك لەگەڵ كارە گەمژەییەكانی دۆناڵد تڕەمپ نەك لەئاستی نەیارانی ئەمریكا و ناوخۆی ئەو وڵاتەشی تووشی گێژاوێك كردو هەندێكی تریشی لە دوژمنان بۆ داهاتووی ئەمریكا زیادتر كرد، بەو مانایەكی نەیتوانی سیاسەتێكی ڕاست و دوور لەدرۆو میكیاڤیلی و كۆمەڵێك ڕاوێژكاری نوێ و قۆناغێك لە قۆناغەكانی تری ژیاری و سەرنجی شارستانیەتی ئەوروپا بۆ لای ئەمریكا ڕابكێشێت، لەبەدیهێنانی دادپەروەری و یەكسانی، بەپێچەوانەوە. بەهەرحاڵ..... ئێستا ئەو پیاوەی ئەمریكیەكان دەنگیان بۆ دا وەك سەرۆكێك گوایە سیاسەت و بەرژەوەندی وڵات بباتە پێشەوە، بەڵام هەرچی ڕق و توڕەیی خەڵك و وڵاتانی هاوپەیمانی و دروستكردنی قین و بوغز لەدڵی ئەمریكیەكاندا ڕوواندووەو نوسەرو ڕۆژنامەكانی ئەو وڵاتە شاهێدن لەسەر ئەوەی تا تەواوبوونی خولی سەرۆكایەتی تڕەمپ دۆخی ئەمریكا زۆر جیاواز دەبێت لەچاو سەردەمی بۆش و ئۆباما و ئەوانی تردا.
تڕەمپی سەرمایەدار لەگەڵ هاتنە سەرتەخت و وەرگرتنی كلیكلی سەرۆكایەتی كۆشكی سپی تەواوی هەڵسوكەوت و بڕیارەكانی لە قازانجی ڕژێمی جولەكەو سەرمایەدارە جولەكەكانی جیهانەو بەوهۆیەوە جیهانێكی بۆ دروستكردون بۆ حەسانەوەو دووبارە دەستپێكردنەوەی ژیاری ئیسرائیلی و نەوەیەكی تازەی ڕەگەزپەرستانەو دوور لە بنەما مرۆڤایەتیەكان، كە خۆیان ئەوەندە كاوێژی دەكەنەوە.
دواین بڕیاری سەربارەت بەڕادەستكردنی بەرزاییەكانی جۆلان و مێژووێكی ترو گەڕێكی دیكەی ململانێ سەربازی و ئابووریی و جوگرافی و سیاسی لەنێوان وڵاتان دەستپێكردەوە.
ئەگەرچی لەزۆر ڕووەوە كێشە بۆ تەواوی ناوچەكەو بەشێكی وڵاتانی هەرێمی و جیهان دروست دەكات لەگەڵ ئەوەشدا ئەو هاوكێشانە یەكلایی دەكاتەوە لەنێوان زلهێزان و ئالقە لەگوێیەكانی ئەمریكا بەتایبەت كاردانەوەكانی ئەم بڕیارەی ناساندنی جۆلان وەك ناوچەیەكی ژێر دەسەڵاتی ڕژێمی جولەكە ئەژمار كرد، لەكاتێكدا هێشتا ئەو ڕژێمە خاوەنی دەوڵەت نیە، تا پانتاییەكی لەمشێوەی بەڕووبه‌ری 1800 كیلۆمه‌تر، 1200 كیلۆمه‌تری لەسەر ڕژێم تاپۆ بكات.
لەڕووی مێژووییەوە: له‌گه‌ڵ كۆتایی هاتنی جه‌نگی شه‌ش ڕۆژه‌ی ساڵی 1967، له‌ڕووبه‌ری نێوان ناوچه كۆنترۆكراوه‌كانی جۆلان له‌لایه‌ن ڕژێمی جولەكە، كه سنوری به‌رزاییه‌كانی جۆلان ئه‌ژمار ده‌كرا، ده‌روازه‌ییه‌كی كاتی دروستكرا به‌مه‌به‌ستی ئاگربه‌ست، ئه‌و ناوچه‌یه له‌نێوان سوریاو ئیسرائیل تائێستاش هه‌رماوه و له‌ڕۆژی دوای ده‌ست به‌سه‌رداگرتنی جۆلان، قەوارەی زایۆنی یه‌كه بچووكه‌كانی نیشته‌جێبوونی ده‌ستپێكردو 6 ساڵیش دوای شكستی جه‌نگی شه‌ش ڕۆژه، سوریا له‌جه‌نگی عه‌ره‌ب – ئیسرئیل ساڵی 1973هه‌وڵیدا ناوچه‌ی جۆلان ده‌ستی جولەكەكان بەدەستبێنێتەوە، به‌ڵام هێزه‌كانی ڕژێمی ئیسرائیل توانیان پارێزگاری له‌ناوچه‌كه بكه‌ن هه‌رچه‌ند زیانی زۆریان پێگه‌یشت و هێرشه‌كه‌ش له‌ناوكاو بوو، ڕۆژی پشووی بۆنه‌یەكی تایبەتی جولەكەكان بوو, هەروەها دوای تێپه‌ڕبوونی 7 ساڵ و له‌ساڵی 1981ڕژێمی جولەكە به‌بڕیارێكی تاكلایه‌نه هه‌م دیمه‌شقی پایته‌خت و هه‌م كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تی دەستخەڕۆكرد،
هه‌ر له‌مساڵدا سەرانی جولەكە ڕایانگه‌یاند: به‌شێوه‌یه‌كی فه‌رمی به‌رزاییه‌كانی جۆلان به‌شێكه له‌خاكی ئیسرائیل! ئه‌م بڕیاره چ له‌لایه‌ن سوریا و كۆمه‌ڵگای نێوده‌وڵه‌تییه‌وه به‌فه‌رمی نه‌ناسێنرا و له‌دیدیUN دا، ئه‌و ناوچه‌یه وه‌ك به‌شێكه له‌خاكی سوریا ده‌مێنێته‌وه, كه له‌لایه‌ن سوپای جولەكە داگیركراوه‌و ده‌بێت ڕۆژێك بۆ سوریا بگه‌ڕێندرێته‌وه. لەڕووی جوگرافی: بەرزاییەكانی جۆلان، ناوچەیەكی شاخاوییە، دەكەوێتە نێوان باشوری وڵاتی سوریا و باکوری ئیسرائیل، كە بەپێی بەرپرسانی باڵای سوریا، ئیسرائیل لەجەنگی ساڵی 1967 دا داگیريكردووە, كە لەبنەڕەتدا سەر بەوڵاتی داگیركراوی فەڵەستین بوو، كە ئەو بابەتە مێژوویە درێژە دەكێشێت و زیاتر لەوە باس ناكەم، كە به‌رزاییه‌كانی جۆلان %10خاكی سوریا پێكده‌هێنێت و بیست هه‌زار یه‌كه‌ی نیشته‌جێبوونی جووه‌كانی تێدا دروستكراوه 145هه‌زار سوری تێدا ژیاوه تا پێش ده‌ست به‌سه‌رداگرتنی له‌لایه‌ن ئیسرائیله‌وه، كە 20 هه‌زار هاوڵاتی سوری تائێستاش له‌جۆلان ده‌ژین.
لەڕووی سەربازیی: هەرچەندە كێشە سەربازیەكان و یەكلایی كردنەوەی لەڕێی هێزی سەربازی لەمڕۆدا بووەتە خواردنی هێزێكی بچووك لەلایەن هێزێكی گەورەوە، واتا: ماسیە گەورەكان ماسیە بچووكەكان دەخۆن، ئاڕاستەی ئێستای جیهانیش لێرەوە تێپەڕ دەبێت، ئەوەی باس لەسەروەری خاك و بەرامبەرەكانی دەكات هیچ ئەساسێكی نیەو هەمووی لەسەر ئەویتر خۆی گەورەتر دەكات، جۆلان لەچاوەڕوانی هه‌ر ڕێككه‌وتنێكدا بێت له‌نێوان ئیسرئیل و سوریا بەیەكجاری ده‌بێته هۆی چۆلكردنی شاردێیە جولەكەنیشینەكان، ئه‌و پرسە گرنگەش بووه‌هۆی ئه‌وه‌ی تا ڕایگشتی ناوخۆی ئیسرائیل به‌و ئاڕاسته‌یه ببات، هه‌ر ڕێككه‌وتنێك به‌مانی بە له‌ده‌ستدانی جۆلانه ، بەبڕوای چاودێران له‌به‌ر گرنگی ستراتیژیی به‌رزاییه‌كانی جۆلان ئه‌وه‌نده زۆره، كه هه‌رگیز ئیسرائیل نایەوێ ئەو ناوچەیە لەدەست بدات، بەڵام لەبەرامبەر ئەوەی داگیری كردووەو لەسەر ماڵی حەرام خۆی بونیاد دەنێتەوە ناتوانێت درێژە بە پڕۆژەكانی لەجۆلان بدات.
لەڕووی ئابووری و سیاسی: بەو پێیەی ئابووری هەر وڵاتێك بەندە بەدۆخی سیاسی لەهەڵكشان و داكشاندا بەیەكەوە پەیوەستن، جۆلانیش پێگە ستراتیژیەكەی بۆ (ئاو) دەگەڕێتەوە سەرنجی جولەكەكانی بەدرێژایی مێژوو بۆ لای خۆی ڕاكێشاوەو سیاسەتی كۆمەڵێك وڵاتی دراوسێ و دەوروبەریش بەو دۆخە ئاڵۆزەوە گرێداوە.
سوریا بەگشتی و بڕیارەكەی سەرۆكی ئەمریكا لەدوای ناساندنی جۆلان وەك بەشێك لەخاكی ئیسرائیلی دروستكراو بەدەستی ئەمریكای باوكی نەخشەی جوگرافیای سیاسی بۆ داڕێژراوە كێشمە كێشمی زۆر لەو بەروارەوە ئێران و توركیا قسەی خۆیان هەیەو سوریاش بەو پارچە پارچە بوونەو دەستێوەردانی زۆربەی وڵاتانی زلهێز لەسەر حیسابی ئەم وڵاتە هاوكێشەكانی خۆیان تێدا پاسادان دەكەن لەكاتێكدا ئێستا سوریا تێكەڵ بە كۆمەڵێك ئایدیا و ئاڕاستەی بۆچوونە دژ بەیەكەكانە چونكە ئێستاشی لەگەڵدا بێت ئەنجومەنی ئاسایش نەیتوانیووە چارەسەرێكی بنەڕەتی بۆ دۆخی سوریا لەدوای ساڵی 2011 یەوە بدۆزێتەوە.
له‌هه‌مان كاتدا باراك ئۆباما هه‌ر لەسەرەتای چوونە ناو كۆشكی سپی پێداگر بوو گفتوگۆی ناو ئه‌و دوو وڵاته ده‌ست پێ بكاته‌وه، ئه‌و گفتوگۆیه‌شی وه‌ك ئامانجێك له سیاسه‌تی ده‌ره‌وه‌ی ده‌ستنیشان كرد، به‌ڵام له‌ساڵی2011 له‌ماوه‌یه‌كی كه‌مدا دوای به‌هاری عه‌ره‌بی، سوریا دووچاری شه‌ڕی ناوخۆیی بوو، به‌كرده‌یی ئه‌نجامدانی هه‌ر گفتوگۆیه‌ك به‌ته‌واوی لە سوریا و دەوروبەری لە‌ناوچوو.
نوێترین نوسینەکانی هێدی هه‌ولێری
-
هێدی هه‌ولێری
21/08/2021
-
هێدی هه‌ولێری
14/07/2021
-
هێدی هه‌ولێری
27/10/2020
-
هێدی هه‌ولێری
11/08/2020
-
هێدی هه‌ولێری
14/05/2020
-
هێدی هه‌ولێری
02/05/2020