پسپۆری نەك جیاكردنەوە

وتار/ 25/01/2018 643 جار بینراوە

دانا دارا

پسپۆری نەك جیاكردنەوە
مافناس/  دانا دارا حسین
پێشەكی
     پرسی بەخۆ داچوونەوە و شیكاری ئەو ئیشكالانەی لەناو گوتاری ئیسلامیدا بونیان هەیە بابەتێكی زیندوو و هەنووكەییە، لەگەڵیدا ناونیشانێك زۆر باسی لێوە دەكرێ‌ كە بریتییە لە جیاكردنەوەی هەردوو چەمكی بانگەواز و سیاسەت لە یەكتری ,كە پوختەی ئەم هەوڵە بریتیە لە جودا كردنەوەی ئەم دوو چەمكە لە ڕووەكانی كرداری و ڕێكخستن و پسپۆرییەوە نەك لەسەر بنەمای زانستی و یاخود بیروباوەڕەوە .
     چونكە هەرگیز موسڵمان نابێت باوەڕی وا بێت كە ئایینی ئیسلام پەیوەندی بەسیاسەتەوە نیە، بەڵكو دەبێت باوەڕی بەوە هەبێت كە كەسانێك هەیە یەكلا بوونەتەوە بۆ چەند پرسێكی سیاسی وەك :( بەشداری هەڵبژاردنەكان، سەركردایەتی كۆمەڵە ئیسلامییەكان، چوونە ناو ململانێی سیاسی و هتد ) ,وە كەسانێك هەن تەرخانن یاخود ئەسپی خۆیان تاودەدەن لەبواری بانگەواز و خزمەتكردن لەم كایەیەدا.
     كەواتە دەتوانێت لەمەوە بڵێین كە پسپۆڕی لایەنی ئەرك و وەزیفە دەگرێتەوە كە هەریەك لە خودی كەسە سیاسییەكان بە باگراوەندی ئایینی ئەنجامی دەدەن لە بەرامبەر كەسی بانگخوازدا كە بانگەواز بۆ چەمكەكانی ئیسلام دەكات و لە هەمان كاتدا پشتیوانی پڕۆژە سیاسیەكەش دەكات.
   ئەم بابەتە لەوێوە سەری هەڵدا كە ئیسلامیەكان پیادەی چەمكێكی نوێیان كرد لەكاری ئیسلامیدا لە دیوە سیاسیەكەیەوە و هەندێك لەم بزووتنەوانە گەیشتنە دەسەڵات وێنەی وڵاتەكانی( كوێت، تونس، مەغریب، توركیا، میصر...).
   وە لەلایەكی دیكەشەوە ئەم بزووتنەوانە توشی ئەزمونێكی نوێ‌ بوونەوە لە هەڵبژارنی فۆڕمێكی نوێی دەوڵەتداری كە مەدەنیەت و هاوڵاتی بوون و پاراستنی سەردەمی فرەیی لەخۆ دەگرێت، هەروەها ئەو پرسیارە جدییەی كە ئایا ئیسلامیەكان چۆن و لە كوێوە دەست بە پرۆسەی بەخۆداچوونەوە بە چەمكە فیكریەكاندا دەكەنەوە.
     ئەمانە وایان كرد كە پرسێكی ئاوا بە قوڵی خۆی نمایش بكات وچەند دەنگێكی دیار بانگەوازی بۆ بكەن لە پارتی ئیسلامی و كەسایەتیەكان، نموونەی وەك بزووتنەوەیەكی دیاری نێو ژیانی سیاسی وەك ( حركە النهچە) لە تونسدا كە بەشێوەیەكی فەرمی ئەم بڕیارەی داو هەردوو چەمكەكەی لە یەكدی جودا كردەوە.
*پاڵنەرە سەرەكیەكانی ئەم پرۆسەیە:
1-ئیسلامیەكان شێواز وكاریان پێویستی زۆری بە پێداچوونەوە هەیە كە لەناوی دا ئەم پرسە بەقوڵی قسەی لەسەر بكرێت.
2- خوێندنەوەی ڕەخنەییانە بۆ پیادەكردنی ئەم چەمكانە وادەكات بڵێین خودی ئیسلام و سەرچاوەكانی قورئان و سوننەت موقەدەسن، بەڵام پێكهاتە و دابەشكردنی ئیش وكارەكان موقەدەس نین ، بەڵكو دەچنە خانەی گۆراوەكانەوە (المتغیرات)و قسەكردن لەبارەیانەوە كارێكی گرنگە.
3- دەركەوتن و نمایش بوونی چەندین كەسایەتی وەك سەركردە كە قسە لەهەردوو بواری سیاسەت و ووردەكاریەكانی و بانگەواز و ڕەهەندەكانی دەكەن كە لەبنچینەدا یان بەنەزانی یاخود تۆخ كردنەوەی چەمكی لەهەموو شتێك دەزانمە كە وای كرد ئەم باوەڕە بچەسپێت لەلای دەستەبژێری ئیسلامیەكان.
4- كاری سیاسی ڕووی لەوەدیهێنانی گۆڕاوەكانە كە بەپێی كات و ڕۆژگار و شوێن گۆرانی بەسەر دادێت، بەڵام كاری بانگەواز وەك واجبێكی عەینی ئەركی هەموو موسڵمانێكە وەك پێغەمبەرمان(صلی الله علیه وسلم) فەرمویەتی (بلغوا عنی ولو ێ‌یە) كەواتە كاری بانگەواز ئیشكردنە لە بواری نەگۆرەكاندا(پوابت).
5- لە ئەنجامی ئەم چەند ساڵەی دوایی دەركەوت كە وەزیفەی سەرەكی بزووتنەوە ئیسلامیەكان بریتیە لە (بانگەواز لەلایەك و پەروەردە و گۆرانكاری سیاسی بەمنهەجیەتی خۆیان لە لایەكی دیكەوە)، وە لەبەرامبەردا ئەركی ژمارەیەك دامەزراوە و كەسایەتی دی تر بریتیە لە( پرسە ئابووریەكان، توێژینەوەی فیكری، كاری خێرخوازی...) .
*گۆڕاو و نەگۆڕەكان لەكاری ئیسلامیدا چین ؟
بۆ تێگەیشتن لە چەمكەكانی كاری ئیسلامی و بانگەواز بەتایبەت و ڕۆحیەتی ئەو بەها باڵایانەی كە ئێمە وەكو موسڵمانێك باوەرمان بەزیندوو كردنەوەی هەیە پێویستە لەسەر هەردوو چەمكی گۆڕاو و نەگۆڕەكان بوەستین، لەگەڵ فراوانی بوارەكەدا بەڵام پوختەكەی ئەمانەی خوارەوەن:
1-سەرچاوەكانی ئیسلام و پێوە پابەند بوونیان و جێبەجێ كردنیان بەپێی توانا نەگۆڕە، بەڵام ئیجتهاد و دابەزاندنی ژیرانەی ئەم دەقانە بۆ واقیع كارێكی گۆڕاوە.
2- ئەوەی پێی دەتوترێت(أدلە الاحكام) نەگۆڕە، بەڵام پابەندی فیقهی وفیكری بە مەزهەبێك یاخود ڕای زانایەكەوە لەبواری گۆڕاوەكانە.
3- پرۆژەی ئیسلامی كە لە هەناوی دەقە پیرۆزەكانەوە سەرچاوەی گرتووە نەگۆڕە، بەڵام رێگاكانی وەدیهێنانی و فرەیی لە قوتابخانەو پەیكەرەكانیدا گۆڕاوە.
4- دەوڵەتی خاوەن دەستورێكی مەدەنی و چەترێك كە هەموان كۆ بكاتەوە نەگۆڕە، بەڵام بەشداری هەڵبژاردن یاخود كابینەی حكومەتی كارێكی گۆڕاوە.
5- ڕووبەڕووبوونەوە و بەرهەڵستكاری ستەم كارێكی نەگۆڕە، بەڵام ڕیزبەندی و چۆنیەتی بەرەنگاربوونەوە و دیاری كردنی شێوازەكانی گۆڕاوە.
6- وەزیفەی بنیاتنان و پەروەردەكردن لەسەر نەگۆڕەكانی ئیسلام كارێكی نەگۆڕە، بەلام شێوازەكانی بانگەواز و قۆناغ بەندی لەپەروەردەدا كارێكی گۆڕاوە.
*پاساوەكانی پسپۆری نەك جودا كردنەوە
   ئایینی ئیسلام هانی هەر موسڵمانێك دەدات كە بانگەواز بكات بۆ لای خوای گەورە بە ئەندازەی ئەوەی كە دەیزانێت، هەروەها پەیڕەوی لە پرانسیپی فەرمان بە چاكە و رێگری لە خراپە بە پێی توانا وا لە كەسایەتی موسوڵمان دەكات كە جۆرێك لە بەرپرسیارێتی بكەوێتە ئەستۆی بۆ بڵاوكردنەوەی چاكەو پاراستنی كۆمەڵگا لەلادان و تاوان.
ئەم ڕاستیانەی سەرەوە لەسەرمان پێویست دەكات كە گشتگیری لە تێگەیشتندا پێویستە بەڵام لەمامەڵەو پیادەكردندا قورس وئەستەمە، بەڵكو پێویست دەكات لەسەرمان كە باوەڕی تەواومان بەوە هەبێت كە پرسی پسپۆڕی لەیەكێك لەبوارەكان نەك پچڕاندن پەیڕەو بكەین، كە دیارترینی ئەو پاساوانەش ئەمانەی لای خوارەوەن:
1- بواری سیاسەت بوارێكی جیاوازە لە بانگەواز، وە سروشتی هەریەكەیان لەوی دیكەیان جودایە .
بواری سیاسەت گۆڕاوە و ناوەندی جیاوازی و پێكهاتن و هاوپەیمانیەتی و سازان وسازشە، وە سیاسەت پێویستی بە موناوەراتە یاخود ئەوەی پێی دەوترێت دبلۆماسیەت.
بەڵام بواری بانگەواز بوارێكی گرنگە و گەیاندنی پەیامی حەقی خوای میهرەبانە كە ئەو كەسەی پێی هەڵدەستێت وەك پێشڕەوێك(قدوە) سەیر دەكرێت.
2- كارێكی قورسە كە بنەما ئیمانیەكان و بەرژەوەندی و پرۆژە كەسیەكان لێك جیا بكەینەوە، تەنانەت بەرادەیەك ئەم پرسە لێكدراوەتەوە كە ئەوانەی دژی پرۆژەی ئیسلامین ئەم تێكەڵا كردنە بەقۆستنەوەی ئایین بۆ بەرژەوەندی كەسی و حزبی لێكدەدەنەوە .
3- كە پسپۆڕیەكان جیادەكەینەوە ئەوا ئێمە پرۆسەی بانگەوازەكە دەپارێزین لە هەڵە و ناتەواوی سیاسیەكان.
4- پڕۆسەكە ئارام كردنەوەی نەیارەكانی تێدایە بەشێوەیەك كەمترین بەریەك كەوتن و پلانی ژەهراوی دژ بە ئیسلامیەكان دروست دەبێت.
5- كەڵك و سودەكانی پسپۆڕی زۆرن لەوانە:
أ-كۆنەكردنەوەی تەواوی دەسەڵاتەكان لەدەستی كەسێك یاخود چەند كەسێك.
ب- خۆتەرخان كردن بۆ پرسێك و بوارێكی دیاری كراو و قوڵ بوونەوە تیایدا.
ج- بەرهەمی زۆرتر دەدات بە دەستەوە.
د- ئەزموونەكان كۆدەكاتەوە و كەڵەكەیان دەكات.
ه- بانگەواز لە پڕۆسەیەكی دووبارە دەردەكات بۆ كارێكی دامەزراوەیی و ئەفراندنی تیادا دەكات.
6- پیاوی هەردوو بوارەكە زۆر بەكەمی سەركەتوو دەبیت، بەڵكو دوایی دەبێتە كوردی لە هەردوو جەژن بوو، نەسیاسیەكی كارامەو سەركەتوو وە نە بانگخوازێكی لەدڵا شیرین دروست دەبێت.
7- پاراستنی كەسێتی بانگەوازكار لەخۆ خزاندنە نێو بوارێك كە سوود بە خۆشگوزەرانی دەگەیەنێت بەڵام زیان بەكاری بانگەواز و سیاسەتەكەش دەگات.




*مەترسیەكانی جیاكردنەوە بە بێ‌ پسپۆری:
1-جیاكردنەوە لەیەكتری و پچراندنی پەیوەندی نیوان بانگەوازو سیاسەت زیانێكی زۆر بە جەستەی كۆمەڵە ئیسلامیەكان دەگەیەنێت و خاڵیان دەكاتەوە لە یەكێك لە ئەركە سەرەكیەكانیان، لەكاتێك دا ئەوان بۆیە لەلای جەماوەر هەڵبژاردەن چونكە هەڵگرانی پەیامەكانیان كەسانی ئیماندار و شەفافن.
2- هەردوو شاباڵی بانگەواز وكاری سیاسی پێكەوە بەهاوشانی لەگەل كاری خێرخوازی و پەروەردەو جەماوەریدا پێكهێنەری كاری ئیسلامین، ناكرێت پچڕاندن لەنێوانیاندا ڕوو بدات .
3- دەكرێت سەركردەیەك یان كەسایەتیەك یاخود دەستەیەك یان رێكخراوێك لەیەكێك لە بوارەكانی بانگەواز یاخود سیاسەتدا پسپۆری بكات و تیایدا شارەزا بێت و ئەزموونەكانی كەڵەكە بن , بەڵام ناكرێت هەریەكێكیان وەكو دوو حزبی جیاواز و دو دونیا بینی ناتەریب كار بكەن وە ئەنجامەكەی بەبەریەك كەوتنی سەلبی كۆتایی بێت.
4- جیاكردنەوە سەردەكێشێت بۆ بە عەلمانی كردنی كاری ئیسلامیەكان و خاڵی بوونەوە لە ناوەڕۆك و چونە ڕیزی هێزە سیاسیەكانی دیكەی نێو كۆمەڵگا موسڵمانەكان كە هێزی عەلمانین و هیچ بەهایەكی ئاییینی و سیاسی نایان وەستێنێت.
5- كایەی سیاسی بەبێ‌ رۆح و دونیاویستانەیە، ئەگەر بە بەها ئیمانیەكان و مەبەستە دوورەكانی رەزامەندی خودا و بردنەوەی دوارۆژی لەگەڵدا نەبێت زوو هەڵگرانی ئەم پەیامانە ماندوو دەبن وكۆڵا دەدەن.
6- خۆ ئەگەر جیاكردنەوەش بكرێت هەر عەلمانیەكان لە پرۆسەكە رازی نابن، چونكە سیاسەتمەدارانی بوارەكە هەمیشە بەباگراوەندێكی ئایینییەوە سیاسەت دەكەن بەمەرجی ئەوەی بەتەواوەتی خۆیان لەگەڵا رابردوویاندا نەپچڕێنن.
7- ئەگەرەكانی جیابوونەوەو دەستەگەری هەمیشە لە كایە سیاسیەكاندا ڕوودەدات، و ئەگەری هەیە بەهۆی جیابوونەوە و پچڕاندنەوە كەسەكان تەفسیر ولێكدانەوەی ناڕەوا بۆ پرسە ئایینیەكان بكەن.
8- چەمكەكانی پێداچوونەوە و چاكسازی لە فیكری ئایینی و ڕەوتی كار لە نێو ئیسلامیەكاندا و سەركەوتنی كەسی شیاو بۆ بواری خۆی لە ئەنجامی پسپۆریەۆت ، بەڵام جیابوونەوە و پچڕاندن ئەم پرۆسەیە ناكامڵا دەكات و ناگاتە ئەنجام.
*پوختە :
1- وەستان لەسەر ئەم پرسە نوێیەی كە ئیسلامیەكان لەبارەیەوە كەوتوونەتە گفتوگۆ لەم دواییانەدا دەری دەخات كە كۆی ئەم بابەتانە دەڕژێتە خانەی بەخۆداچوونەوە و خۆرێكخستنەوەوە .
كەوا دەكات هەریەكە و لە یەكێك لە بوارەكانی كاری ئیسلامیدا(پسپۆری) پەیدا بكات وە هەرخۆشی ئەو بوارە پیادە بكات.
2- ئەم بابەتە بەتەواوی ڕووی لە ئیسلامیەكانە، لەلایەك بەهۆی ئەوەی كە خەمی بانگەواز لە پێشینەی كارەكانی ئەوانە، وە لەلایەكی دیكەوە بەهۆی ئەوەی كە ئەم پرسە لە كێڵگەیەكدا جێبەجێ‌ دەكرێت كە زیاتر ئیسلامیەكان دەگرێتەوە.
3- بەشێوەی كرداری ئەوە دەردەكەوێت كە پاش شۆڕشەكانی بەهاری عەرەبی و سەرنەكەوتنی زۆریان و كودەتا بەسەر ئیخواندا لە وڵاتی میسر ئەم پرۆسەیە خۆی نمایش كرد , كە دیوی راستەقینەی پرۆسەكە بریتیە لە پسپۆڕی نەك پچڕاندن.
4- ئەم بزووتنەوە نوێیە لەكاری ئیسلامیدا كە هەندێك ناوی دەنێن سیكۆلاریزمی كاری ئیسلامی،  بەهیچ شێوەیەك ئەم ناونیشانە بەسەر خودی كارەكەدا ناسەپێت و گرنگ ناو نیە بە ئەندازەی گرنگی چۆنیەتی پیادە كردنی .
5- وەرچەرخانی هێزە ئیسلامیەكان و كرانەوەیان بە ڕووی چەمكە سەردەمیەكاندا وەك دەوڵەتی مەدەنی و دیموكراسیەت و پێكەوژیانی زیاتر، كە بزووتنەوەی نەهزەی تونس و دادوگەشەپێدانی مەغریب و دادوگەشەپێدانی توركیا سەرمەشقی بوون، دەخوازێت كە ئیسلامیەكانی تریش سوودی زۆری لێببینن بەڵام نابێت كۆپی بكەن.
6- پرۆژەی ئیسلامی لە ئێستادا و لە پانتایی جیهاندا لە بەرامبەری كۆمەڵیك ئەگەر و  مەترسی و تەحەدیاتدایە، دەبێت ئیسلامخوازان و خەمخۆرانی ئەم بوارە چاك پەیامەكان بخوێننەوە و خۆیان بۆ گۆرانكاری ئامادە بكەن.
7- عەلمانیەت بە تەواوی خراپە، بەڵام مەدەنیەت و دابەش كردنی پسپۆری بەتەواوەتی لەگەڵا رۆحی ئیسلامدا دێتەوە.
8- پرسیارەكانی سەردەم وەڵامی ئەم رۆژگارەیان پێویستە، بانگەوازێك كە لەهەموو كات و رۆژگارێكدا لە خزمەت وەك یەك بەردەوامە، دەبێت لە ڕۆحی بەرژەوەندی دونیایی جیا بێت، بەڵام دەبێت دەستكاری و پێداچوونەوەكە هەستیاری دروست نەكات و هەموو لایەك بەم ئەركە هەستن، تا بەسەركەوتوویی و شەرعیانە پرۆسەكە ئەنجام بدرێت.
9- ئەركی ئەنجامدانی ئەم پڕۆسەی پسپۆڕیە لە ئەستۆی سەركردە ئیسلامی و كەسایەتیە فیكریەكانی ئەم بوارەیە بەبونی ئیرادەیەكی بەهیز و لێزانیەك تێكەڵ بە جورئەتی بڕیاردان .





سەرچاوەكان :
•     كتێب :
1-     الپوابت و المتغیرات فی مسیرە العمل الاسلامی المعاصر      د. صلاح الصاوی   1998
2-     الصحوە الاسلامیە  , صحوە من اجل الصحوە    ا.د. عبدالكریم بكار     دار السلام 2011
3-     المشروع الاسلامی المعاصر امام التحدیات   بقلم الدكتور محسن عبدالحمید      التفسیر للنشر والاعلان
4-     العلمنە من الداخل     د. البشیر عصام المراكشی    مركز تفكر للبحوپ و الدراسات 2016
5-     مراجعات فی الفكر و العمل الدعوی    محمد غسان الجبان    دار العصما‌و 2014

•     سەرچاوەی ئەلكترۆنی :
1-     http://ida2at.com/islam-secularization-new-phase-or
-adaptation-to-reality/ علمنە الإسلامیین: گور جدید أم تكیف مع الواقع
 محمد كریم بوخصاص
2-     ww.assakina.com/newsالتمییز بین الدعوی والسیاسی….قرا‌وە فی المفهوم
3-     مقالە : المگالبە بفصل ((الدعوی)) عن ((السیاسی )) تهدف الی اچعاف نفوژ و تاپیر الحركات الاسلامیە      د. عصام العریان
4-     سیاسات حركە النهڤە و اپرها علی التحول الدیمقراگی فی تونس 2010-2015   اعداد :محمد سلیم هاشم شوبكی
5-     https://arabi21.com/story "فصل الدعوی عن السیاسی".. ما هی مبرراته وتداعیاته؟
6-    http://www.noonpost.org/contentالإسلامیون وفصل الحزبی عن الدعوی           عصام تلیمە   داعیە و باحپ إسلامی وأحد علما‌و اڵازهر

نوێترین نوسینەکانی دانا دارا