شۆرشی يان وه‌همى ئۆردۆغان

وتار/ 16/08/2017 714 جار بینراوە

د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی

شۆرشی يان وه‌همى ئۆردۆغان
د.محمد امين
ئؤ ردؤغان هه م  وه ك سياسيه كى  پراگماتیک  وه هه م  وه ك  ئا يديؤ لؤ جستيك  ideologist  توانى شؤرشئ به ر پا بکا له کؤمه لگه ی تورکیا  به هؤی هوشیارانه پر کردنه وه ي ئه م  بؤشاییه سیا سیه ٍنا سنا مه وه  فه رهه نگيه ي  تورکیا ی  توشی  چه ق به ستویی و بئ  روانگه یی  کردبوو  له گه ڵ چاره سه رکردنی بؤ قه یرانی جددی ئابووری که سا له ها بوو  تورکیای تووشی قه رزداری و پا به ند بوون کردبوو به وه لا تانی رؤژئاوا و دا مه زراوه دارییه جیهانیه کان ۰ 
بؤشایی نه بوونی ده وله تیکی عه ره بي سوننی به هیز له  رووی سیاسی  ,ئا یووریه وه خاوه ن  پیگه ی سه ربازی و جيوستراتجيه وه بواری بؤ تورکیا ره خسا ن که به هؤی پیگه ی میژوویی/غثماني  وه گوتاری اسلامی سوننی گه راییه وه به ئا سا نی ئه م  بؤشاییه پر بکا ته وه  وه هه ول  با رؤلی  سه رکردا یه تی ببینئ بؤ هه موو جیهانی سوننه  واته بؤ زیا تر له ۱ ملیارد انسان هه روه ك زؤر له به رپرساني توركيا خؤشيان به ئاشكرا  ئاماژه به مه ئه كه ن كه رابهرايه تي 1 مليارد موسملمان ئه كه ن  ۰  بؤ زؤریش له موسولمانانی سوننه ئؤردؤغا ن و  تورکیا وه ک نمونه و هیوا ئه بینن  بؤ گه را نه وه ی ئه وه ی که پئ ی  ئه لین شکؤو امپراتوری اسلا می. هه لبه ته دروست بوونى ئه م حا له ش زیا تر ها نده ر بوو که ئؤردوغا ن چا وی له ده ره وه ی سنوره کانی  بی.
ده ركه وته كانى کاریگه ریه کانی هه ر شؤرشئ له  كايه كانى سسته مى سيا سى ِ ئا بووري ِپه روه رده يي فه رهه نگي وه گؤران له عه قلیه تی تا ک و کؤمه لدا ره نگ ئه دا ته وه  ِ له م رووه وه ئه گه رهه تا زؤربه سا ده یی  سه یری  وینه ی ئه مرؤی دیا ري  سسته می  سیا سی  ِفه رهه نگ  ِپه روه رده  و ه عه قلیه ت و  بیر کردنه وه ی  تورکیا بکرئ هه ست ئه کرئ که ئیتر تورکیا ی ئه مرؤی  ئؤ ردؤغان به گوتاری نا سنا مه ی اسلامی سوننه گه را ی عوسمانی  ئيتر تورکیا ی پیش هاتنی ردؤغان نیه هه رله گؤرین و رؤل نه مانی سسته می گروپه  سیاسه ته قلیده کا ن وه ده زگا سه ربا زی و ئا سا یشه کان تا  ئه گا ته  سسته می په روه رده يي   وفه رهه نگی له سه رهه موو ئا سته كان  به شتوه یه کی به رچاو اسلا می کراون وه  ئه کرین ۰
ئه مه له سه ر ئا ستی ناوخؤ , وه به هه مان جؤ ریش له سه رئا ستی ده ره وه  په یوه ند ی و  به رژه وه ند یه کا نی تورکیا شؤرش و/گؤرانکا ری ریشه یی به سه را ها تووه , بؤ نمونه  په یوه ند ی  تورکیا به خه لک و گروپه به رهه لست کا روشؤرشیه کا نه وه له بر ی په یوه ند ی به ده سه لا ت  دارانی فه رمیه وه  وه ک له به هار ی عه ره بی به زه قي بينيمان وه تا ئیستا ش ئه بینرئ به لام به فؤرمئ تر  ِ له مه یا  ئه شئ ئؤردؤگا ن که لکی  له ئه زمو نی  شؤ رشی اسلا می خو مه ینی وه رگر تبئ که  په یوه ندی له گه ڵ خه لک  ستراتیجه به لا م له گه ڵ ده سه لا ته  فه رمیه کان تا کتیکه هه لبه ته له وه لاتا ي ي اسلا می ۰به لام شكستي به هاري عه ره بي له وه لاتاني عه ره بي به هه رهؤکاری بئ که باسی بابه ت  نیه  كا بوس وه  شکستیکی ستراتیجی بوو  بؤ خه ون و به رنا مه ستراتیجیه کانی ئؤردؤعان  به تا یبه ت كه له ميسرو  سوریاوه  ده ست كرا به زركاندني خه و نه كاني بؤ شؤرش له سه رئاستى ده ره وه ى توركيا ۰ 

شکستی به ها ری عه ره بی و سنوردانان بؤ نفوزی تورکیا له رؤژئاوای کوردستا ن وبا کوری سوریا هه روه كووله ووتاريكي  زووترا  با سم كردبوو ئه م راستيه ی بؤ ئؤردؤغان ئاشکرا کرد که به زاندنی هیله جیوستراتیجیه کان ته تها له توانای هیزه هه ره  گه وره کانی جیها نه, وه تئ گه یه نرا که هه تا مانای هاوپه یمانی هه م ئا ستی جیاوازی هه یه وه هه م ماناى هاوچاره نوسی نا گه یه نئ له هه موو حالیکا وه له گه ل هه موو که سیکا وه ک حا له ت و بوونی تورکیا له نا تؤ به تا يبه ت  دواى رووداى كه وتنه خواره وه ي  فرؤکه شه ركه ره كه ى روسیا له ریگه ی فرؤکه شه رکه ره کانی تورکیا له ۲۰۱۵ وه دروست بوونی کیشه له گه ل رووسیا  .

ئؤ ردؤغان بؤ تؤله کردنه وه له رؤژئاوا و امريكا (هه لبه ته به پالپشت به ستن به بنکه ی جه ما وه ری  فراوان که تا ئیستاش نیوه ی زيانرى  کؤ مه لگای تورکیا چالا کا نه پشتیوانی  لئ ئه که ن) به رامبه ر شكستى  به هاري عه ره بي كه خه وني ئؤ ردؤغان بووبؤ زيندوو كردنه وه ى امپراتوری عثمانی له ریگه ی اخوانه کا ن وگروپه اسلا ميه كاني ترخوه  وه هه روها بوارنه ىانى بؤ لئ دانى له ئه زم ونى كورد له رؤژئاوا و با كورى سوريا ۰ ئؤردؤغان به رامبه ر ئه م واقعه نه خوازراوه   له سه ر ئاستي نزدیک  تورکیا , ناوچه وه جیهان ئه م په رچه کردارانه ی  ئه نجام دا:
1-له سه ر ئاستي نزيك له توركيا و ها وسنورهكاني : گرنگی پئ دان و ده ست به سه راگرتنی زیاتری سیا سی ,هه وا لگری سه ربازی وه ئا بووری و بازار به سه ر  به کوردوستانی عیرا ق/به شوور  وه ک گرئ به ستی نه وتی 50 سا/واته هه ميشه يي  له له گه ل حکومه تى هه ریم  واته به كارهيناني كوردوستاني با شوور وه ك سه رچاوه بؤ دابين كردنى  وزه وه هه روه ها به كارهيناني وه ك  سپه ر بؤ خؤى /هيلى  پیشه وه ی به رگری به رامبه ر بزافي كورد له باكورو شوينه كاني تروه هه ر گروپ لایه نیکی تری نه یاری تورکیا وه ك ايران و شيعه ٠
-Aبه رامبه ر روژاوا تا پێیا ن بلئ که پاش ۱۰۰ سال له ده ر کردنی سوپای عثمان به ده ستي سوپای به ريتانيا وا ئيستا به ئا ره زووى كوردى وه هاوكاري كوردى به هه موو هيزه وه دوباره ليره م هه روه ك  چؤن ئيستا هه مان ئه زموون كه له با شورى كوردوستان هه يه تى له قه ته ر دوباره  ئه كا ته وه  كه دووباره  پاش ۱۰۰ سال له ده ر کردنی سوپای عثمان له قه ته ر له  تموزى 2015  به ناردني سوپا وهاو كاري  بؤ خيزاني ده سه لا ت دارى التميمی دوباره بووني  توركيا ي كرده واقع له م مير نشينه ي  كه نىاو٠
B - به رامبه ر ايران و عيراقي شيعى وه به هيز كردني هه ژمونی سوننی له سنوری ناوچه نفوزیه کانی خؤی ٠
له هه لادوو حا له تا واته به كارهيناني كوردوستاني عيراق/باشوورهه م وه ك هيليكي به رگری وه هه م وه ک کارتیکی کاریگه ربه هؤی پیگه ی جیؤسیاسی وئابووری وسه رچاوه ی وزه له هه مان کاتا نه ک هه رکارتیکی به لا شه بؤ تورکیا به لکوو پا دداشتیکی زؤریش وه رئه گرئ  له بری ئه وه ی که بؤ خؤی چؤنی بوئ به کارى بینئ  ,ئه م حا له شازه له په یوه ندی ته نها له منطق وعه قلى ميلشيا يا جيگا ي ئه بيته وه و باوه ري پئ ئه كرئ ٠
2- له سه رئا ستي ناوچه: پاش سکستی به هاری عه ره بی ,ئيستا تركيا بؤ په ره پئ دانی هه ژمون و به رژه وه ند یه کانی خؤی له بری ئه وه ی که هه موو  قورسایی وهه ولی خؤی له گه ل گردپه اسلامی و اخوانیه کان به کا ر بینئ زیاترو زیاتر له سه ربنه ماى واقعى سياسى روو ئه کا ته بژارده ی هاوکاری و ما مله له‌گه‌ڵ ده وڵه ت و ده سه لا ت داران  هه تا ئاسا يي كردنه وه ى ته واوي په یوه ندیه کانی له گه ل  سووريا وه عيرا ق و مصريش له هه ر کا تیکا ئه گه ریکی چاوه روان کراوه ونا بیته جیگه ی سه ر سورمانبه لام توركيا تا ئستاش ده ست به ردارى په یوه نديه كاني نه بووه له  گه ل  گرووپه اخوانیه کان به وه ی که په یوه ندیان  له گه ل بپچرینئ  له سه ر حسابي په یوه ندیه كاني له گه ل  د ه وله تان به هه مان مؤديلى ايران هه روه ك  له سه ره وه  په يوه مد ي له گه ل بزا ف وگرووپه اسلا ميه كان ستراتيجه بلا م  له گه ل ده وله تان تاكتيك و اداره كردني به رژه وه نديه كاتيه كانه ٠
3- له سه رئاستی جیهانی:,ئؤردؤعان بؤى روون بؤوه كه خه ونه کانی ئه م بؤ ولاتانى رؤژئاو به تايبه ت امريكا وه بريتانيا  وه هه تا اسرائيليش به رگیکه که جه سته ی رؤژئاوا به هیچ جؤرئ قبولی ناکات ِوه رووداوی که وتنه خواره ی فرؤ که ی سیخؤي رووسى وه ك  له سه ره با س كرا  ئيتربوو به به ها نه وه ريگایه ک بؤ ئه وه ی ورده ورده سه رده میکی نوئ له په یوه ند ی وهاوپه یمانی به ئا راسته ی رؤژهه لات ده ست پئ بکات.  هه وله کانی تورکیای ئؤردؤعان به رد ه وامن بؤ نزیک بوونه وه له رؤژهه لا ت به تايبه ت له سه ر ئاستي  سياسي , ئا بووري   وه  ئاسا يش هه ر له چینه ورووسیا وه تا ئه گا ته رکا به رى میژوویی خؤی که ایرانه .هه ولي توركيا بؤ كريني سسنمي یه رگری  له چین و رووسیا به تا یبه ت کرینی سستمی به رگری مووشه کی  SS400 له رووسیا به خالیکی وه رچا رخانی میژویی  دائه نرئ که گه لئ ره هه ند هه لئه گرئ  وه ئا ما ژه یه کی جددیه  که تورکیا به شوین جیگره وه ی /بدیل ي نا تؤدا ئه گه رئ  به  تا یبه ت له و کا ته وه که هه ولی  کوده تا  به سه ر ئؤردوغانا درا له تموزی ۲۰۱۵ .  له كاتي ئيستا دا هه مووهه وله كاني ئؤردؤعان بؤ ئه مه يه كه سه ربه خؤيي  سياسى وسه ربا زى هه بئ و ئازاد بئ له هه ر پا به ند بوونئ  به نا تؤوه , بؤ ئه م مه به سته ش باشترين بژارده رووکردنه روویسیایه تا له په نایا هه م خؤی بپاریزئ هه م خؤی کا ر بؤ ئاماانج وخه ونه کانی خؤی بکا له سه ر ئاستی ناوخؤ ده ره وه . بؤ روويساش له كاتي  ئيستا دا  له رووي ئا سا يشي نه ته وه ييه وه بؤ به ره نگار بوونه وه ی  گروپه تووند  ره وه کان توركيا گرنگی ستراتیجی هه یه .لەگەڵ هه وله کا نی ئؤردؤعان بؤ شؤرش و گورانکاری به ره و به دی هینانی خه ونه کانی که ژیا نه وه ی امپرا تؤری عثما نیه وه پئ وا یه رووخانی امپراتوری عثمانی له لایه ن رؤژئاواوه به تایبه ت ئینگلیز اهانه وغه دره بووه له تورک كراوه  كه ئه بئ تؤله بكريته وه ٠
.له هه موو حاليكا  كيشه ي كوردى بؤ ئؤردؤغان وه توركيا  گه وره ترین خالی لاوازيه  که خه ونه کانيا  لئ ئه کا ت  به کابوس  وه ک له  رؤژئاوا بینراو ئه بینرئ. له به ر ئه وه ئؤردؤعان  چه ند زیاتر له سه ر بنه مای واقیعی شؤرش گیرانه له کورد نزیک بیته وه ئه وه نده زیا تر له  وه هم و کا بووس دوور ئه که ویته وه  وه پیچه وا نه که شی هه رراسته . چونکه,هه ركا تئ شؤرش له سنوری واقع  ده رچوو وه به ده ر بووله په یا می انسانی و به رژه وه ند ی گشتی خه لک ئه وا ئه بیته وه همیکی زیان به خش بؤ هه موان تا ئه گاته دارمان وله ناوچوون.

ریگای شؤرش به ره و ئا سا یشيه کی پا یه دارو به رده وام  وه ژیانیکی سه رکه وتوانه  سه ره تا له ناو خؤ ده ست پئ ئه کات ئه مجار ئه توانرئ له سه ر ئاستي  ده ره وه ش  سه رکه وتن به ده ست بينئ ,  بؤیه ئیستاش وه ک چه ند سال له مه وبه ر له م لينكه ي خواره وه باسم كردوه ئؤردؤعان  وتورکیا شانسی گه وره یان  له به رده مه به ره و شؤرش و سه رده ميكى رووناك و پا يه دارئه گه ربه جددي له سه رهاو به شیه کانیان  له گه ل ئؤجه لان ما مله بکه ن ِ واته امرالي و ئؤجه لان نزيك ترين ريگان بؤ به دى هيناني خه ونه كاني كورد و تورك وه به ره و شؤرش و سه رده ميكي  نوئ  ئه گه ر نا به کا بووس بوونی خه ونه کانی  تورکیا و ئؤردؤغان به رده وام ئه بئ تا شوینئ که ده ربا ز بوونی نیه  وه ئه وکاتیش هیچ هیزیکی د ه ره کی نه ئه بئ به هانا نه که لکی ئه بئ ئه گه رنه شبنه نه یار له كاتي كه وتنه  لیژیا.
://bit.ly/1U7MGIG

نوێترین نوسینەکانی د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی