تیرۆر كردنی زمانی كوردی راگرن
وتار/
20/03/2017
710 جار بینراوە
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
تیرۆر كردنی زمانی كوردی راگرن
د۰محمد امین گه‌ناوی
زامان هه‌ر ته‌نها ئامرازێك نیه بۆ په‌یوه‌ندی له نێوان مرۆڤـه‌كان به‌ڵكو ئامرازێكیشه بۆ گه‌شه‌ی عه‌قڵ , بییر/ فكروه فراوان بوونی ڕوانگه , ئاسۆوه وێناكردنه‌كانی /تصوراتی عه‌قڵ وفكرو خه‌یاڵ له‌گه‌ڵ توانای بینین و ناسینی جیهان بینینه‌كان و وه‌جوانیه‌كان به دیزاینی فكرو عه‌قڵ وكه‌ره‌سه‌ی ووشه , كه هه‌موو ئه‌مانه‌ش له ئه‌نجاما ئه‌بنه پێكهاته‌ی كه‌سایه‌تی وفه‌رهه‌نگی / پقافه‌ی تاك , گروپ وه‌نه‌ته‌وه .
نمونه‌ی ساده بۆ ئه‌م ده‌ربڕینه‌مان , گه‌شه‌ی عه‌قڵ و سلوك / سلوكی مناله‌كه هه‌ر یه‌كێ له ئیمه ئه‌زمونی ئه‌مه‌ی هه‌یه وه‌بینیویه‌تی كه چۆن مناڵ له گه‌ڵ فێر بوونی وشه‌ی زیاترو گه‌شه‌ی زمانا نه‌ك هه‌ر عه‌قڵ و سلوكیشی گه‌شه ئه‌كات به‌ڵكو پێوه‌ریشه بۆ ئاستی توانا ,هه‌ڵسوكه‌وت وه كه‌سایه‌تی كه‌سه‌كان , وه‌هه‌روها جیاوازی و ئاستی ته‌ندروست بوون و نقوستان بوون /مه‌نگۆل ,كه له رووی زانستیه‌وه مه‌نگۆل بوون له زمانا هاوڕایه له گه‌ڵ مه‌نگۆل بوون له گه‌شه‌ی عه‌قڵ وفكر وه‌رهه‌ر بڕیارو ده‌ڕبڕینێكیش له عه‌قڵی مه‌نگۆله‌وه ده‌ربچی هه‌ر ئه‌بێ مه‌نگۆل بێ وه‌ك ئه‌م حاڵه‌ی ئیستا دژی زمانی كوردی .
به‌ڵگه بۆ لاوازی هه‌م زمان هه‌م به‌كارهێنه‌ری زمان بوون , تواناوه‌ئه‌ندازه‌ی فراوانی به‌كار هێنانی ووشه‌یه , له‌م ڕوانگه‌وه ئه‌گه‌ر به‌وردی ئه‌ماشای كۆی گوتاری به‌ناو ئه‌فه‌ندیه‌كانی میلیشیا بكه‌ین ناگاته 200 ووشه‌ی سواو كه ڕۆژانه چه‌ندین جار به‌كاری ده‌هێنن وده‌هێننه‌وه تاوای لێ هاتوه زۆری خه‌ڵك تاقه‌تی بینین و بیستنی ڕاگه‌یاندنی كوردی نه‌مێنی له‌م به‌شه‌ی باشوور وه له‌بری روو ئه‌كه‌نه ڕاگه‌یاندنه عه‌ره‌بی وفارسی و توركێكانه هه‌ر له هه‌واڵ و دراماوه تا ئه‌گاته مۆسیقا . ئه‌گه‌ر ڕه‌وش ئاوا به‌رده‌وام بێ له داهاتویه‌كی نه‌چه‌ندان دوورا زمانێكی تر ئه‌بێته زمانی یه‌كه‌م و زمانی كوردیش وه‌ك زمانێكی بێ بایه‌خ و سوك ئه‌بێته زمانی دووه‌م وه‌ته‌نها له‌ناو سنوری ماڵ و هه‌ندێ بازاڕی دیاری كراو و سنووردارا به‌كار دێ .
له سالاَنی 90 كان كه‌له‌ده‌ره‌وه له زانكۆ بووم له دانیشنێكا باسی زمانی نه‌ته‌وه وه‌لاَت كرا كه چۆن له ژێر به‌رده‌ی وه‌ناوی ولاَتا له زۆر شوێنی دنیا زمانی نه‌ته‌وه‌كانی تر په‌راوێز ئه‌كرێ , خوێندكارێكی ئه‌فریقی خه‌ڵكی كامیرۆن باسی زمانی فه‌ره‌نسی ئه‌كرد وه‌ك زمانی یه‌كه‌می ولاَت له بری زمانی نه‌ته‌وه‌یی خۆیان له‌گه‌ڵ گرفته‌كانی , خوێندكارێكی ئیرانیش كه له‌وی ئاماده بوو به‌توندی لایه‌ن گری ئه‌مه بوو كه زمانێكی ناسراو ببێته زمانی زۆری وه‌لاَتان وه‌ك كامیرۆن منیش ووتم كه‌وا ته زمانی فه‌ره‌نسی یان ئینگلیزی بكه‌نه زمانی هه‌موو ئیران په‌سندی نه ئه‌كرد به‌لاَم لای ئاسایی وباش بوو نه‌ته‌وه‌كانی تر زمانی خۆیان پشت گوێ بخه‌ن وزمانی فارسی به‌كار بێنن وه‌ك ئه‌وه‌ی كه ئیستا حكومه‌تی هه‌رێم خه‌ریكه ....
زمان وه‌زانستی زمانه‌وانی په‌یوه‌ندی ڕاسته‌وخۆی هه‌یه به په‌روه‌رده‌كردن شكۆی روح , فه‌رهه‌نگ , هونه‌ر وه گه‌شه‌ی هه‌ستی جوانی هه‌رتاك و نه‌ته‌وه‌یه‌ك ,هه‌تا گه‌وره‌یی و ێژه‌وانی / ادبیاتی هه‌ر نه‌ته‌وه‌یه‌ك په‌یوه‌ندی به‌ده‌وڵه‌مه‌ندی زمانه‌وه هه‌یه له ووشه‌دا له‌گه‌ڵ ته‌كنیكی به‌كارهێنانی زمان . له‌سه‌ر ئاستی مامڵه‌ی كۆمه‌لاَیه‌تی , سیاسی , دیبلۆماسی وه‌هه‌روها هه‌موو به‌شه زانستیه‌كان وبازرگانیش زمان به هه‌موو ره‌هه‌نده‌كانیه‌وه /به‌شه‌كانیه‌وه ڕۆڵی بناغه‌یی ئه‌بینێ ,واته زمان سه‌رچاوه‌ی بوون و ژیانی ماددی و معنه‌ویه هه‌م له‌سه‌ر ئاستی تاك هه‌م له‌سه‌ر ئاستی نه‌ته‌وه .
بۆ ئیمه‌ی كورد , وه‌ك هه‌ر مرۆڤێك وه وه‌ك هه‌ر نه‌ته‌وه‌یك جگه له‌م گرینگیانه‌ی كه له سه‌ره‌وه باس كرا له سه‌ر ڕۆڵی ژیانی زمان, لای هه‌موان باش روونه كه دوژمنانی نه‌ته‌وه‌ی كورد بۆ دژایه‌تی هه‌ر بزاف و قه‌واره‌یه‌كی كوردی وه‌له پێش هه‌ر شتێ به هه‌موو سیاسه‌تێك وشێوه‌یه‌كی شه‌یتانی ونامرۆڤانه زمانی ئیمه یان كردوه‌ته ئامانج وه‌هه‌میشه زمانی ئیمه كه‌وتوته به‌ر په‌لامارو هێڕش تا لاوازی بكه‌ن وله‌ناوی به‌رن بۆیه زمانی ئیمه هه‌میشه به‌فه‌رمی له‌سه‌ر ده‌ستی داگیركه‌ران و دوژمنان له باش ترین حالاَ په‌راوێز خراوه ئه‌گه‌ر نایاساغ كراو بووه له هه‌موو بواره‌كانی ژیانا .
ڕۆژێك ئه‌مه خه‌ونی هه‌موو دڵسۆزان و خه‌م خۆرانی نه‌ته‌وه و ولاَت بوو كه له شوێنی ده‌سه‌لاَتی كوردی دروست ببێ بۆ ئه‌وه‌ی یه‌كه‌م كارو گرنگی بایه‌خ دان بێ به زمانی كوردی له‌ڕێگه‌ی دامه‌زراندنی چه ندان دامه زراوه ومه‌ڵبه‌ند له سه‌ر ئاستی جیاواز بۆ توێژینه‌وه و زیندوكردنه‌وه و گه‌شه‌پێ دانی زمان و وێژه‌وانی وهونه‌ری كوردی كه‌به به‌لای هه‌ره كه‌می ئه‌بوو ده‌مێك بووایه هه‌ر له كاتی دروست بوونی یه‌كه‌م كابینه‌ی به‌ناو حكومه‌تی كوردی له ساڵی 1992 دامه‌زراوه‌یه‌كی نشتیمانی به‌ناوی شورای زمان دامه‌زرابایه .
به‌لاَم ئه‌مه كه هیچ , هیچ نه‌كراوه ئیستا ئه‌قه‌ندیه نه‌خوێنه‌واره‌كانی میلیشیا له ڕێگه‌ی ده‌زگای گووماناوی به‌ناوی حكومه‌تی هه‌رێم به‌فه‌رمی یاساو ڕێنمایی ده‌رئه‌كه‌ن بۆ په‌راوێز خستنی زمانی كوردی به‌وه‌ی كه تاقی كردنه‌وه له زمانی كوردیا ئاره‌زو مه‌ندانه بێ / اختیاری بێ واته هیچ گرنگیه‌كی نیه یخوێنرێ یا نه‌خوێنرێ هه‌روه‌ك زمانێیكی بیانی دوورو بێ بایه‌خ .به‌م یاساو ڕێنماییانه‌ی به‌ناو حكومه‌تی هه‌رێم دژی زمانی ناسنامه‌ی نه‌ته‌وه‌ییمان هیچی كه‌م تر نیه له دژایه‌تی دوژمنانی كود دژی زمان و بوونی كورد ئه‌گه‌ر زۆر زیاتریش نه‌بێ , واته ئیمه تا ده‌سه‌لاَت وحكومه‌تی وانا به‌رپرسمان هه‌بێ پێویستیمان به دوژمن نیه بۆیه یه دڵنیایی ئیستا دوژمنان ته‌واو ئاسوده‌ن به‌م كاره‌ی به ناو حكومه‌ت وده‌سه‌لاتی كوردی دَژی زمانی كوردی.
گاڵته جاڕی ئه‌م یاساو ڕێنماییانه دژی زمانی نه‌ته‌وه‌ییمان له ئیستادایه كه شه‌و ڕۆژ باسی جاڕدانی ده‌وڵه‌تی كوردی ئه‌كه‌ن , ئه‌بێ نه‌زانن كه زمانی كۆِڵه‌كه‌ی ده‌وڵه‌تی نه‌ته‌وه‌یه ئیتر چۆن ئه‌م كۆڵه‌كه ئه‌بڕنه‌وه كه ئه‌یانه‌وه‌ی له‌سه‌ری بوه‌ستن؟
ساڵه‌هایه‌كه كه له‌م ولاَته ژێرخانی ئابوری , كۆمه‌لاَیه‌تی وه‌به‌هاكانی انسان وهه‌موو كه‌له‌پوری نشتیمانی و نه‌ته‌وه‌یی ئالاَن , وێران وه‌تێرۆر ئه‌كرێ ته‌نها شتێ كه مابوو ئه‌م زمانه خۆڕسك و بێ خاوه‌نه‌یه كه خه‌ڵك ڕۆژانه یتوانن به‌كاری بێنن له ڕێگه‌یه‌وه له یه‌كتر تێبگه‌ن , كه‌ئه‌میش ئه‌مه‌نه‌ی كه‌ماوه وهه‌یه واخه‌ریكه به یاسا و ڕێنمایه‌كانی ئه‌فه‌ندیه‌كانی میلیشیا وێران وتێروه‌ر ئه‌كرێ , بۆیه پێویسته هه‌موان وه‌هه‌ر چی زووتره به‌ڕاتسی ودڵسۆزانه بێنه ده‌نگ تا چیتر زمانی شیرینی كوردیمان وێران نه‌بێ وهه‌وڵ به‌ن تیرۆر كردنی زمانی كوردی ڕاگرن .
نوێترین نوسینەکانی د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
-
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
19/06/2020
-
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
24/03/2020
-
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
04/02/2020
-
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
30/12/2019
-
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
06/11/2019
-
د٠محه‌مه‌د امين گه‌ناویی
06/09/2019