من كۆنخوازم

وتار/ 13/02/2021 587 جار بینراوە

فه‌رهه‌نگ قه‌ره‌نی

من كۆنخوازم

فەرهەنگ قەرەنی
لە دنیای مۆدێرنەدا بەر واقیعی ئەم دەستەواژانەدەكەوین (بە ڕۆبۆتكردنی مرۆڤ، كوژانەوەی ڕۆح، بەكاڵاكردنی باڵاوجەستەی ئافرەت، ماتریالیزیم"ماددەگەرایی"، دروستكردنی ڕەگەزی سێیەمی مرۆڤ" ئیمۆ و هاوڕەگەزبازی" و...هتد).
ئەگەر بەمێژووی  كۆمەڵگەی كوردەوارایماندا بگەڕێینەوە، بەر دەستەواژە بەها باڵاكانی وەك عیشق و جوانی و وەفاداری و ڕێزگرتن و هەست و سۆزو بەزەیی و...هتد دەكەوین.

كێشەی نوخبە پیسەكەی ئێستای كۆمەڵگەی كوردستانی ئەوەیە چاو لە سیستەمی مۆدێرنەی ڕۆژئاوا دەكات! ئەمەش بەبێ گەڕانەوە بۆ مێژووی ڕۆژئاواییەكان كە لە سەدەكانی ڕابردوودا بە چ قۆناغێكی ژیان و ژیاری سیاسیی وكۆمەڵایەتی و فەرهەنگیدا ڕاگوزەریان كردووە.

لە نیوەی یەكەمی سەدەی 18ەم بەم لاوە چینی ئەشراف و دەرەبەگ وردە وردە ئیعتیباری خۆیان لە ناوكۆمەڵگەدا لەدەست دەدا بەتایبەت لە ڕووی ئەخلاقییەوە.
تا دەهات فەسادی و تێكشاندی پەیوەندییە كۆمەڵایەتییەكان و هەڵوەشانەوەی  شیرازەی خێزان خراپتر دەبوو ئەمە سەرباری ئەوەی باری ئابووری تا دەهات ڕووی لە خراپتر دەكرد.
شار قەرەباڵغتر، ئاژاوە زیاتر، ئیدی چوونە ژێرباری یاساو دەوڵەت شتێكی زەحمەت بوو بەهۆی ئەو هەموو لادانە كۆمەڵایەتییەی ڕوویان دەدا؛ تا دوای شۆڕشی فەرەنسا لە ساڵی 1789ی میلادی ئیدی سیستەمی ژیانی ڕۆژئاوایی بەتەواوی گۆڕا.
لەدەرەنجامی ئەو ناهاوسەنگی و داڕمانە ئەخلاقییەی ڕۆژئاوا تێیكەوت؛ دەستەبژێر(نوخبە)ە ڕۆشنبیرییەكانییان ناچار وەك جێگرەوە ڕوویان لە وڵاتانی ڕۆژهەڵات كرد و (نۆستالیژیا) یان لەگەڵ كلتووری ڕەسەنی ڕۆژهەڵاتی دروستكرد.
شاعیرانی ناوداری فەڕەنسی (لامارتین و شاتۆبریان و پیێرلۆتی و ژیرارد و نێرڤال) هاتنە ئێران و توركیاو كوردستان و میسر (لامارتین لە سەدەی نۆزدەهەمدا یەكەم شاعیری فەرەنسا بووە كە ناوی كوردستانی هێنابێت).
ئیدی بایەخدانی نووسەر وشاعیر و هونەرمەندانی ڕۆژئاوایی بە ڕۆژهەڵات لە سەدەی 19 گەیشتە لوتكە، چونكە باوەڕیان وابوو كە كۆمەڵگەی ڕۆژئاوایی كەوتۆتە چاڵێكی قووڵەوە مرۆڤ نرخی مرۆڤانەو بەهای ڕۆحی خۆی لەدەست داوە، ئافرەتی ئەوروپی بەهۆی كاركردنی لە دەرەوەی ماڵەكان ناواخن و ڕۆڵی سەرەكی خۆی لەدەست داوەو خەسڵەتە مێینییەكەی خۆی لێ شێواوە.( وەك ئەوەی ئێستای هەرێمی كوردستان) بۆیە لامارتین دەنووسێت: سیستەمی ژیانی ڕۆژئاوایی بەرەو ڕووخان هەنگاو دەنێت. وای دەبینێت كە ڕۆژهەڵات لانكەی بووژانەوەیەو ڕۆژهەڵات شانۆی شكۆمەندترین مرۆڤە.
دەشڵێت شارستانییەتی رۆژهەڵات لە سەرووی شارستانییەتی رۆژئاوایە چونكە دێرین و ڕەسانایەتیشی سازگارە.

ئیدی مرۆڤی بەناو مۆدێرنە و دەستەبژێرە پیسەكەی كۆمەڵگەی كوردستانیش سەوڵ بەپێچەوانەوە لێدەدات و پێشی وایە ئەمە پێشكەوتنە!
هەرچی جوانی و سروشتی مێێنەیی هەیە لە ئافرەتی كوردیان برد و پڕیان كردن لە سلیكۆن و فیلەو... هتد. ناویان نا كچەمۆدێل و هێندە ڕەنگی درۆزنەیان لێدا كردیان بە تابلۆیەكی بێ زەوق.

منیش ددانی پێدادەنێم كە مرۆڤێكی كۆنخوازم
بیری بۆنی دووكەڵی ناندینەكەی دایكم دەكەم.
بیری خەوی سەربان و تریفەی مانگەشەو و ژماردنی ئەستێرەكان دەكەم تا خەو دەیبردمەوە.
بیری شەوانی بێ كارەبایی دەكەم كە بەدیار زۆپا عەلادینە دوكەڵاویەكە سەعیمان دەكرد تا شاپەڕی باڵەكانی ئەمین باڵدار دەیانبردینە كەشكەشانی فەلەك.
بیری دیمەنی دەمەوزەردەپەڕی سەربان دەكەم كە چەند بەسۆزەوە خەبەری دەكردینەوە.
بیری گۆزە شكاوەكەی داپیرم دەمەم دوای ئاوكێشانی لە كانییەكەی ئەوبەر كردوویەتی بە گوڵدان،
بیری كتێبە پەڕ دەردەكەی مەلای مزگەوتی گوند و گەڕەكە هەژارنشینەكان دەكەم،
بیری ئەو تۆپەلاستیكییە دەكەم لەگەڵ هاوڕێیانم لە كۆڵانی دوور لە چاوی مام سەیدی دراوسێمان یاریمان پێی دەكرد،
بیری دەنگی (شێخ عەبدولباست) دەكەم لە ڕادیۆ قیسارەكەی بابمەوە سبەینانێك بەدەم چا خواردنەوە گوێی لە قورئان دەگرت.
ئای پاد و ئای فۆن و ...
ئای لەم هەموو ئایەی چ ئازارێكن بۆ بازاڕی ژیان!

نوێترین نوسینەکانی فه‌رهه‌نگ قه‌ره‌نی