ئامانجی توركیا تەنیا پەكەكەیە؟

وتار/ 04/07/2019 660 جار بینراوە

عارف قوربانى

ئامانجی توركیا تەنیا پەكەكەیە؟

 عارف قوربانی
كورد وەك نەتەوە بەگشتی، توانای بیركردنەوەمان لە داهاتوو لاوازە. نوخبە و حیزبە سیاسییەكانیش كە پێویست بوو پلان و ستراتیجی دوورمەودا دابڕێژن و ئاراستەی كۆمەڵگە بەو ئاقارە بەرن، ئەوانیش هەر لەناو بازنەی رابردوودا دەخولێنەوە. ئەوەندەی دامەزراوە و ناوەندی یادەوەریمان هەن بۆ تۆمار و هەڵسەنگاندنی رابردوو، یەك لە سەتی ئەوە دەزگای ستراتیجیمان نییە بۆ داهاتوو بیربكاتەوە. هەربۆیە ئەو قسەیە دروستە كە توركەكان دەڵێن: خۆزگەمان بە عەقڵی كورد، لە دوای رووداوەكان.

لەبەر ئەوەی خۆمان ستراتیجیانە بیر ناكەینەوە و بە پلانی ستراتیجی كار ناكەین، بۆیە توانای خوێندنەوە و هەڵسەنگاندنی ستراتیجی نەیارەكانیشمان نییە، وا دەزانین ئەوانیش وەك ئێمە هەر مامەڵە لەگەڵ رۆژ دەكەن. بۆیە زۆرجار تووشی هەڵەی گەورە دەبین لە جۆری مامەڵەكردنمان لەگەڵ رووداوەكان، بەو هۆیانەشەوە هەمیشە قوربانی و باجێكی زۆرمان بەخشیوە. ئێمە لە مێژوویەكی دوورەوە بەو جۆرە هاتووین و پێدەچێ بۆ داهاتوویەكی دوورتریش وا بمێنینەوە.

لە عێراقدا، ساڵی 1963 تا 1991 پێنج جار میللەتەكەمان جینۆساید كراوە، (پاكتاوی رەگەزیی كوردە فەیلییەكان، كۆمەڵكوژیی بارزانییەكان، ئەنفال و هەڵەبجە). ناتوانین ئەمە وەك خۆی بخوێنینەوە و بیبەستینەوە بەو ستراتیجەوە كە دەوڵەتی عێراقی لەسەر دامەزراوە. خۆمان دەخەینە بەردەم پرسیار و لۆمەی ئەوەی (ئەگەر كورد شۆڕشی نەكردایە، ئەو رووداوانە روویاننەدەدا). ناپرسین ئەی لە بنەڕەتدا شۆڕشی كورد بۆ هەڵگیرسا؟

توركیا لەشكری هێناوەتە سەر باشووری كوردستان و رۆژ لە دوای رۆژ جوگرافیای داگیركارییەكەی فراوان دەكاتەوە، زۆر كەس دەڵێن كێشەكە وجودی پەكەكەیە لەو ناوچانە. لە خۆمان ناپرسین ئەی لە بنەڕەتدا پەكەكە بۆچی هەیە؟ یان داگیركردنی عەفرین لە رۆژئاوای كوردستان لەلایەن توركیاوە دەبەستنەوە بە وابەستەیی كوردی رۆژئاوا بە پەكەكەوە. یان خەڵكانێكی كورتبین داگیركردنی كەركووك و جینۆسایدی خورماتوو دەبەستنەوە بە (ریفراندۆمەوە). ئەمە نیشانەی ئەوەیە كورد میللەتێكە توانای خوێندنەوەی ستراتیجی دەوڵەتە داگیركەرەكانی نییە، لەبەر ئەوە هەمیشە پاساو بۆ رەفتارە داگیركارییەكانیان دەهێنینەوە و ئۆباڵەكەشی دەخەینە ئەستۆی كورد خۆیەوە.

هەرێمی كوردستان وەك دیفاكتۆ و دەرئەنجامی شەڕی كەنداو، بەهۆی مانەوەی سەدام وەك هەڕەشە و مەترسییەك لە ناوچەكە، قبووڵ كرا. وەك پێویستییەكیش بۆ سیاسەتی نێودەوڵەتی لە راگرتنی هاوسەنگی و جوگرافیایەك بۆ قۆناغەكانی داهاتووی سیاسەتی ئەمریكا، هەرێمی كوردستان سەرباری ئەوەی لە ناوخۆشدا چەند ساڵێك خەریكی شەڕی براكوژی بووین، بەڵام بەپێوە راگیراین.

پەیڕەوكردنی جۆرێك لە سیاسەتی دروستكردنی بەرژەوەندی بۆ هەریەك لە ئێران و توركیا، هەروەها دەستەبەركردنی سەقامگیری لەناوخۆی وڵاتەكانیان بەهۆی هەرێمەوە، ئەوەی لێكەوتەوە كە ئەم جوگرافیایە لە دەرەوەی دەسەڵاتی عێراق قبووڵ بكەن. هەروەها بەهۆی دەستپێكردنی پرۆسەی ئاشتی لە توركیا وەك پێویستییەكی سەقامگیریی ناوخۆیی، كورد لە باكووری كوردستانیش زۆر چوونە پێش. شانبەشانی ئەوەش بەهۆی دەستپێكردنی بەهاری عەرەبی و دواتریش سەرهەڵدانی داعش لە سووریا و عێراق و بەستنەوەی كورد بە سەقامگیریی جیهانییەوە، كورد لە رۆژئاوای كوردستانیش بناغەی خۆبەڕێوەبەرێتییەكیان دانا. ئەم دوو پێشهاتە بوونە هۆی باڵاكردنی كورد و كێشەكەی، بە ئەندازەیەك كە دەبێت جیهان وەك چارەسەرێك بۆ كێشەی كورد بیر لە هەڵوەشانەوەی سایكس پیكۆ بكاتەوە.

ئەم باڵاكردنەی كورد لە ناوچەكە، هەڵوەستەی بەریتانیای وەك داڕێژەر و ئەندازیاری نەخشەی ناوچەكە و وڵاتانی سەردەستەی بەدوای خۆیدا هێنا. هەریەك لە توركیا و ئێران بە نوێنەرایەتی سووریا و عێراقیش، سەرباری بوونی كێشە و ناكۆكیی زۆر لە نێوان خۆیان، سەرەڕای جیاوازیی ستراتیجیان و مەترسیی هەریەكیان لە هەژموونی ئەویتر، كێشە و ململانێكانی خۆیان هەڵپەسارد و كەوتنە داڕشتنی پلانی هاوبەش بۆ رێگری لەو باڵاكردنەی كورد و بچووككردنەوە و لەقاڵبدانی لە هەموو پارچەكانی كوردستان. لە دوو ساڵی رابردوودا دیدارەكانی نێوان خامنەیی و ئەردۆگان، كۆبوونەوەی چەندبارەی سوپاسالاری هەردوولا، كۆبوونەوەی بەردەوامی دەزگا هەواڵگرییەكانیان، دواتریش كۆبوونەوەی سێ‌ قۆڵی و چوار قۆڵیی وڵاتانی داگیركەری كوردستان، هەمووی بۆ داڕشتنی پلان و نەخشەی لێدان لە كورد بوو.

ئۆكەی و چاوپۆشیی توركیا وەك پشتكردنە (پارتی) لە داگیركردنی كەركووك لەلایەن ئێران و عێراقەوە بە رەزامەندیی بەریتانیا بۆ بێدەنگكردنی ئەمریكا و ئەوروپا. ئۆكەی و چاوپۆشیی ئێران و سووریا وەك پشتكردنە (پەكەكە و پەیەدە) لە داگیركردنی عەفرین لەلایەن توركیاوە. لەشكركێشیی توركیا بە رووكەش بۆ لێدان لە پەكەكە لە قووڵایی هەرێمی كوردستان بە بەرچاوی بەغداوە، بردنی حەشدی شەعبی بەناو خاكی ئێراندا لە سنووری عارەبستانەوە تا ناوچەی سێ‌ سنوور لە پشتی حاجی ئۆمەرانەوە بۆ قەندیل، هەموو ئاماژەی بوونی هەماهەنگیی زۆر گەورەن لەنێوان هەر چوار دەوڵەتە داگیركەرەكەی كوردستان و ئامانجەكەش چوونەوە سەر ئەو ستراتیجەیە كە نابێت رێگە بە باڵاكردنی كورد بدرێت لەژێر هەر ناوێكدابێت.

بۆیە ئەوەی ئێستا دەگوزەرێت، ئەو لەشكركێشییەی توركیا بۆ ناو هەرێمی كوردستان و دواتر بۆ قەندیل، بێدەنگیی بەغدا لە پێشێلكردنی سەروەریی خاكەكەی، ئاسایی نییە. پێویستە بە یادی خوێنەرانی بهێنمەوە یەك رۆژ دوای داگیركردنی كەركووك، واتا لە 17ی ئۆكتۆبەر، كە بەهۆی بەرژەوەندیی ئابووری لە كەرتی نەوت، بێدەنگیی توركیا لە داگیركردنەوەی كەركووك وەك شۆكێك وابوو، عەبادی گوتی ئێمە و توركیا هەماهەنگیمان هەیە بۆ نەهێشتنی تیرۆر لە هەر شوێنێك بێت و لە داهاتووشدا پێكەوە لەناویاندەبەین.

چەندبارەبوونەوەی دیداری لوتكەی توركیا و عێراق و كۆبوونەوە نهێنییەكانی دەزگا سەربازی و هەواڵگرییەكانیان لە شەش حەوت مانگی رابردوو، هەروەها لەهەمان ئاستدا لە نێوان عێراق و ئێران، دەبێت گەلی كورد بزانن تەنها بۆ پەكەكە نییە، پەكەكە تەنیا پاساوەكەیە. ئەگینا پلان و بەرنامەكە بۆ پەكەكە و بۆ بزووتنەوەی كوردییە لە كوردستان، بۆ لەقاڵبدانی هەرێمی كوردستان و بچووككردنەوەیەتی لەم قۆناغەدا، پێكەوە ئەم پەلامارانەی توركیا و گوشارەكان لە بەغدا بۆ ئەوەی نەوت لەدەستی هەرێم دەربێنن، كە هەرێم چەند داهاتی دەستكەوتووە لە نەوت، لەوە زیاتر وەك ئامرازێك بۆ دروستكردنی بەرژەوەندیی دەوڵەتان لە كوردستان بەكاری بردووە، هەروەها هەوڵی دوو لایەنەی عێراق و توركیا بۆ كردنەوەی دەروازەی تری پەیوەندیی ئابووری كە لە دەرەوەی دەسەڵاتی هەرێمی كوردستان عێراق و توركیا پێكەوە ببەستێتەوە، ئامانجگەلێكی روونن بۆ لەقاڵبدانی هەرێمی كوردستان و لە داهاتووشدا بۆ نەهێشتنی قەوارە دەستوورییەكەی.

بۆیە پێویستە هەر كوردێك كە لە خەمی ئایندەی نەتەوەكەیەتی، لەوە بەئاگابێت پیلانێكی گەورەی هەرێمایەتی لەدژی كورد لەئارادایە و لە هەر جێگەیەك ئەم پیلانە رابگیرێت، لە بەرژەوەندیی كوردە. ئەمەش بەو مانایەی دەبێ‌ بێگوێدانە ئایدیۆلۆجیا و بیری سیاسی، یەكهەڵوێست و بە یەكگرتوویی بەگژیدا بچینەوە. رەنگە بۆ هەلومەرجێكی وەك ئێستاش باشترین ناوەند و گۆڕەپان بەكاربردنی ناوەندەكانی ئەوروپا بێت كە رەوەندی كوردی پێكەوە بۆ بەئاگاهێنانەوەی جیهان لەم پیلانگێڕییە خۆپیشاندنی گەورە رێكبخەن.

نوێترین نوسینەکانی عارف قوربانى