خوێندنەوەیەک بۆ پەیوەندی نێوان مامۆستایانی ئاینی و ڕۆشنبیران
وتار/
31/08/2016
775 جار بینراوە
حامد محەمەد عەلی
خوێندنەوەیەک بۆ پەیوەندی نێوان مامۆستایانی ئاینی و ڕۆشنبیران لەکوردستاندا
ئەگەربەوردی
سەرنج بدەینە مێژووی رۆشنبیریی كوردی و پەیوەندی نێوان رۆشنبیران و مامۆستایانی ئاینی
ئیسلام لەكوردستاندا ، ئەم مێژووە پێمان دەڵێ كە تا نزیكەی ناوەراستی سەدەی بیستەم
، زانایانی ئاینی لەكوردستاندا هەم رابەری ئاینی وڕۆحی و هەم رابەری رۆشنبیری بوون
و لە یەك كاتدا پەیامی ئاینی وكۆمەڵایەتی و رۆشنبیری و ئەدەبی خۆیان دەگەیاندو لەپاڵ
هەموو ئەمانەشدا زۆر جار زانایانی ئیسلامی كورد رۆڵی سیاسییان هەبووەو سەركردایەتی
شۆرش و بەرخۆدانی جەماوەرییان كرددوە..
لە
دەرەوەی ئەم بازنەیەش ئەوكاتە شتێك نەبوو بەناوی توێژی رۆشنبیران و توێژی (پیاوانی
ئاینی). باشترین بەلگەشمان بۆ ئەم قسەیە :-
( مەلای جزیری
، ئەحمەدی خانی ، حاجی قادری كۆیی، مەلای گەورە ،مەحوی، نالی، سالم ، مەولەوی، پیرەمێردو
مەردۆخی و..) زنجیرەیەكی درێژ لە زانایانی ئاینی گەورەی كورد، كە هەریەكەو لەسەردەمی
خۆیدا لەپال َرابەرایەتی ئاینی ، رەمزێكی
گەورەی رۆشنبیری كوردی بوون . لەبواری سیاسییشدا رۆڵی پیاوانی ئاینی وەك (شێخ مەحمودی
حەفیدو شێخ سەعیدی پیران و مامۆستا سەعیدی نورسی و قازی محەمەد و مەلا مستەفای
بارزان هتد..) لەمێژوودا روون و ئاشكرایە.. بەڵام مخابن پاش ئەم كەڵە پیاوانە ،
تاراددەیەكی بەرچاو جۆرێك لە دابڕان لە نێوان مامۆستایانی ئاینی و كایە رۆشنبیریی
وسیاسیەكە روویداو ، دەرەنجام وردە وردە پەیوەندی نێوان مامۆستایانی ئاینی و (رۆشنبیران)
بەرەو ساردی و لەیەك تێنەگەیشتن ودواتریش گرژی و ئاڵۆزی رۆیشت.. ئەمەش بە بۆچوونی
خۆم بۆ چەند هۆكارێك دەگەرێتەوە ، كە من لێرەدا تەنها ئاماژە بەسێ هۆكاری سەرەكییان
دەدەم : -
یەكەم
\ كەمتەرخەمی مامۆستایانی ئاینی و دووركەوتنەوەیان لە چالاكیە رۆشنبیریەكانی دەرەوەی
كایە ئاینیەكە وبەجێ هێشتنی گۆرەپانەكە بۆ كەسانی ترو چەقبەستن لەنێو چواردیواری
مزگەوتەکاندا ..
دووەم
\سەرهەڵدان و گەشەكردنی بیری چەپ لەجیهانی ئیسلامی دا بەگشتی و بەتایبەتی پاش جەنگی
جیهانی دووەم و سەركەوتنی سۆڤیەت و بەهیزبوونی بلۆكی سۆشیالیزم لە جیهان و لە ناوچەكەی
ئێمەش. دیارە شیوعیەكانیش بایەخێكی زۆریان بە لایەنی رۆشنبیری و ئەدەبیات دەدا .. ئیتر
رۆشنبیریی چەپ لە سەردەمی نوێدا بەجۆرێك زاڵبوو، كە تەنانەت هەندێ لە مامۆستایانی
ئاینی تاراددەیەك كەوتبوونە ژێر كاریگەریی ئایدۆلۆجیاو ئەدەبیاتی ماركسیەوە و بەو
ئاوازە دەیانخوێند ، بۆ نمونە مامۆستا یەکی ڕوناکبیری وەک(قانیع)ی مەلاو شاعیر، كە
نازناوی (شاعیری چەوساوەكانی كوردستان)یان پێ بەخشی ، بەهۆی ئەو دەقە شیعریانەوە
بوو كەكاریگەری ئەدەبیاتی ماركسی و بۆن و چێژی ململانێ ی چینایەتی
( الصراع
الطبقي) پێوە دیاربوو.. بەو شێوە دەبینین تا دەهات دابران وبۆشایی نێوان ئەم دوو
توێژە فراوانتر دەبوو.. دیارە لەم ماوەیەدا دوو تا سێ نەوە لەرۆشنبیرانی كورد
- بەتایبەت لە
باشوری كوردستان-
بە
زۆرینە هەڵگری پاشخانێكی چەپن و بەگشتی خۆیان لەدەرەوەی چەمکی ئاین وپابەند بوون بە
رێنماییەكانی ئاینەوە دەبیننەوە.. بگرە هەندێ جاریش لەرێگەی بەرهەمەكانیانەوە هێرشیان
كردووەو دەكەنە سەر ئاین و
( پیاوانی ئاینی)..
دیارە ئەو ناكۆكیەش كەئەمرۆ هەیە ، بەشێكی ئایدۆلۆجی و سیاسی و بەشێكیشی بۆ نەبوونی
زمانی دیالۆگ و لەیەك تێگەیشتن دەگەرێتەوە.
سێیەم\
گومانی تێدا نیە كە گەشەسەندنی رابوونی ئیسلامی و بەرفراوانبوونی كارو چالاكی گروپ
و ناوەندە ئیسلامیەكان لە ناوچەكە و لەهەرێمی كوردستانیش لە سەرەتای هەشتاكانەوە،
گوڕو تینێكی زیاتری بەگوتاری ئاینی و مامۆستایانی ئاینی بەخشیوەو وایكردووە ـ وەک
بڵێ ی ـ بێدەنگی ساڵانێكی زۆربشكێنن و زۆرجار لە هەڵوێستی بەرگرییەوە ،بەمەبەستی ڕاستکردنەوەی
چەمکەکان بگوێزنەوە بۆ هەڵوێستی هێرش کردن و هەندێ جاریش بەکارهێنانی زمانی زبرو
دوور لە بنەماكانی دیالۆگ و رەخنە ..
كە
بەشێکی ئەم گوتارە لەراستی دا (كاردانەوە )و دەرهاویشتەی ئەو هەڵوێستە نەخوازراوانەی
هەندێ لە نووسەران و رۆشنبیرانە ، كە بەرامبەر بە ئاینی ئیسلام و مێژوو و رەمزەكانی
ئیسلام دەری دەبڕن. دیارە هەرئەم گەشەكردنەی گوتاری ئاینی وبزاوتی چاپەمەنی و كاریگەریی
بانگەوازی ئیسلامی لەم ساڵانەی دواییدا ، جۆرێك لە تووڕەیی و بێ تاقەتی لای هەندێ
لەرۆشنبیران و نووسەرانی چەپ و عەلمانی دروستكردووە ، بۆیە زۆرجار بەشێك لەبەرهەمەكانیان
ئەم رق و بێزارییەی تیدا رەنگدەداتەوەو دەرەنجام ـ بەبۆچوونی من ـ كاردانەوەی بەرامبەرەكانی
لێ دەكەوێتەوە..
نوێترین نوسینەکانی حامد محەمەد عەلی