بۆچى نێچیرڤان بارزانی باسى عێراق چیەتی ده‌كات؟
وتار/
24/04/2021
424 جار بینراوە
د. عوسمان عەلی
بۆچى نێچیرڤان بارزانی باسى عێراق چیەتی ده‌كات؟ شرۆڤەیەک بۆ دیدارەکەی لە کەناڵی شرقية
د. عوسمان عەلی سەرۆکی ڕێکخراوی تاسک بۆ لێکۆلینەوەی ستراتیجی و هزری
چاوپێکەوتنەکەی نێچیرڤان بارزانی ڕەهەندی ناوخۆیی و دەرەکی هيه.
وەک ئاگادارن ئەو دیدارە تەلەفزیۆنەی نێچیرڤان بارزانی ئەنجامیدا لەگەڵ کەناڵی شرقیە لە بەرنامەی (مع ثلاثة) دەنگدانەوەیەکی کاریگەری هەبوو لەناو کوردستان و تەنانەت عێراقیش. لەم سۆنگەیەوە پێویستە شێ کاری بکەین بۆ ڕەهەندە گرینکەکان کە لێک گرێدراون بە کورد و پەیوەندەی کورد بە عێراق لە دواڕۆژدا.
با سەرەتا لەوە پرسیار بکەین بۆچی ئەم دیدارە گرینگیەکی زۆری پێ درا لەو کات و سەردەمە دا؟ ئایا مەبەست لێی هەلبژاردنی داهاتووی عێراقە؟ یاخود بوارێکی هەرێمی تێدایە؟ یاخود بوارێکی نێودەوڵەتی تێدایە؟ وەلامی ئەمانە دەبیستن لەم شی کردنەوە.
نێچیرڤان بارزانی لە سەرەتای دیدارەکەدا باسی لە چەند بوارێکی تایبەت بە ژیانی خۆی کرد، کە ئاماژەی بەوە کرد هەرچەندە لە کوردستان لە دایک بووە، بەلام بەشی زۆری سەردەمی لاویەتی لە ئێران و دەرەوەی ووڵات بەسەر بردوە. لەهەمان کاتدا زمانی گفتوگۆی کوردی بوو، کە ئەمەش ئاماژەیە بۆ نەزانینی زمانی عەرەبی و لە چەند بۆنەیەکدا دانی بەم ڕاستیە ناوە. تا جارێکی لە یەکێک لە بۆنەکان بە گاڵتەوە ووتی (عەرەبیەکەی من دووکەڵ دەکا). هەرچەندە باردۆخی سیاسی ڕێگەی ئەوەی نەداوە زانکۆ تەواو بکات بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا زمانی فارسی و ئینگلیزی باشە، کە دیارە نەزانینی زمانی عەرەبی پاساوی خۆی هەیە. بۆ پڕ کردنەوەی ئەو کەم کوریەی ووتی :حەزدەکەم مندالەکانم فێری زمانی عەرەبی ببن. لەسەرەتای گفتوگۆی هەر سێ پێشکەشکارەکە لێان پرسی: تۆ نەوەی گەورەی مەلامستەفای بارزانی کە ئەو هەموو تەمەنی خۆی لە سیاسەتدا بەسەر بردوە، ئەو وەلامی دایەوە :بەڵێ، بەلام تا باوکم لە ژیاندا مابوو من دەستم بەکاری سیاسی نەکردبوو تاكؤ 1987. ووتی مەلا مستەفای باپیرم زۆر باوەڕی بە یەکگرتووی عێراق و برایەتی کورد و عەرەب هەبووە.
ڕاست دەکات مەلا مستەفا لە چەند بۆنەیەکدا بەلێ ئەمەی ووتوە، بەڵام لە ڕاستیدا ئەوەی لە بواری سیاسی دبلۆماسی ووتوە،، چونکە لە یەکێک دیداری رۆژنامە نووسێکی ئەمریکی ساڵی 1972 بە ڕاشکاوانە ووتی: ئامادەم کوردستان بکەمە 52 مین ویلایەتی ئەمریکا، تەنانەت نەوتی هەموو کوردستانیش تەسلیم بە ئەمریکا بکەم بەو مەرجەی ئێوەش یارمەتیم بدەن. باوەڕم وایە کە مەلا مستەفا نە ئیمانی بە عێراقی بوون نە بە برایەتی کورد و عەرەب نەبووە، چونکە لە دوای هەردوو شەڕەکەی 1967 شەڕی عەرەب و ئیسرائیلی. 1973 دووەم شەڕی عەرەب و ئیسرائیلی، مەلا مستەفا سەردانی ئیسرائیلی کردووە. لەهەمان کاتدا پیرۆزبایی لێان کردووە.
ئەمڕۆ بەڕێز نێچیرڤان بارزانی کە جەخت لە سەر ئەم برایەتییە دەکات و باس لە قەدەری ئاخیرەت گرێی دراوی ئێمە لەگەڵ عێراق دەکاتەوە، کە دەلێ : لاوازی عێراق لەگەل لاوازی هەرێمە!. بئ گومان ئەم قسانە لە لەگەڵ ئەمڕۆ دەگونجێ دەیەوێت خیتابی گفتوگۆی سیاسی وەک مام جەلال لێێ بکات.
نێچیرڤان بارزانی لەو دیدارە دا زۆر بە ووردی و راستگۆیانە دەستی خستە سەر کێشە سەرەکیەکانی وولاتی عێراق هەر لە 1921وە جەختی لەسەر ئەوە کردەوە کە هیچ پێکهاتەیەک هەست ناکات هاوولاتی ئەم نیشتمانە بێ. لە دوا ڕۆژی خۆیان دلنیا نین. کە هەر سێ پێکهاتەی سەرەکی بەو جۆرە بیر دەکاتەوە کە ئەمە زۆر ڕاستە.
بارزانی باسی لەوە کرد کە ئەو هاوپەیمانە ستراجیەی لە نێوان شیعە و کورد وەک خۆی نەماوە. لە ڕاستیدا دەمەوێت ئاماژە بەوە بکەم کە هیچ کاتێک کورد باوەڕی بە شیعە نەبووە. بەپێچەوانەکەشی هەر ڕاستە، بەڵکو دوای هاتنی ئەمریکیەکان واقیعێک خۆی فەرز کردە سەر هێزەکانی عێراق لەسەردەمی ئیدارەی بۆش، هەرچەندە لە نوسینی دەستور ئەم دوو هێزە لە ململانێی بەردەوام بوون. بەڵام شیعەکان چوونکە لە سەرەتادا بالا دەس نەبوون، بۆیە ئەم دوژمنایەتیان نیشان نەدەدا. شتێکی ڕوونە لە دوای ساڵی 2003 ئەوەی شەقامی عەرەبی دژ بە کورد دە وروژێنێ پارتە شیعەکانن و هیچیان جیاوازی لەگەل ئەوەی تردا نیە. بەمەش وا دەبینن کە کورد بارگرانیەکە لەسەریان و بۆچوونی پارتە شیعەکان هیچی لە هیچی بەعس کەمتر نیە سەبارەت بە کورد. هێز بە تاکە چارەسەی پرسی کورد دەزانن. لەکاتی ریفراندۆم ئەم ڕاستییەمان بینی.
چیرۆکێکی زۆر بێ بنەمایە هەیە کە نزیکەی نیو سەدەیە ئاماژەی بۆ دەکەن کە گوایە لە شەستەکانی سەدەی گوایە ئایەتوڵا محسن الحكيم داوایەکی عبدالسلام عارفی رەتکردۆتەوە کە فتوای ڕەوایەتی کوشتنی کورد بدات!. بەلاَم من لە ئەرشیفی بەلگەنامەکانی حکومەتی بەریتانیا چاوم کەوت بە یەکێک لەو بەلگەنامە دەربارەی ئەو بابەتە کە ڕاستیەکەی ئەمە فشاری سەفیری شای ئێران بوو لە سەر ئایەتوڵلا محسن حکیم چونکە لەو کاتەدا شا یارمەتی شۆڕشی کوردی دەدا.
نێچیرڤان بارزانی ئاماژە بەوە دەکات کە کێشەکانی کورد بە دەستور چارەسەر دەبێت لە ناو عێڕاق دا. ئەم تێڕوانینە هەلەیە؟ چونکە عێراق وولاتیکی دیموکرات نیە!. چونکە هەموو سیاسەتمەدارانی عێراق خەون بەوە نابینین کە عێراق ببێ بە وولاتێکی دیموکراتی هاوبەشی هەموو پێکهاتەکان. وە ئەم بابەتە لە ئیستادا لە هەموو کات ڕوونترە وە کورد ئەزمونێکی تاڵ و دوور و درێژی هەیە. بۆیە وەک چۆن ئێمە هەڵخەڵێتندراین چ لە بەیانی 11 ئازار چ لە رێکەوتننامەکەی لەگەڵ مالیکی و مادەی ١٤٠. نابێت نەوەکانی ئایندەش بەم بابەتە بخەڵەتێنن.
پرسیار کەواتە ئەمە حەقیقەتی بابەتی شێوازی دەولەتداریە لە عێراق ئەی بۆچی کاک نێچیرڤان بەو جۆرە قسە دەکات! لەکاتێکدا قەرار وابوو لە پرسی ڕیفراندۆم ئێمە و عێراق ببین بە دوو دراوسێ!.
قسەیەک هەیە لە شەقامی عێراقی ` ,ئەوەیە کە دەلێن پارتی هاوپەیمانی لەگەل تەیاری سەدر کردوە بۆ هەلبژاردنی داهاتوو. بەم جۆرە لە سەرۆک وەزیران بۆ سەدرییەکان و سەرۆک کۆمار بۆ پارتی بێ. کە پێ دەچێت تاکە کاندیدی پارتیش نێچیرڤان بارزانی بێ.
هەندێ چاودێری سیاسی وا دەبینین کە ناردنی نێچیرڤان بارزانی بۆ بەغدا پارتی سودێکی باشی لێ دەبینێ ئەمە جگە لەوەی بۆ ناوەخۆی پارتیش کە ململانێ نێوان بەڕێزان مەسرور بارزانی و نێچیرڤان بارزانی تا رادەیەک کەم دەبێتەوە کە ئەمڕۆ زۆر بە زەقی هەستی پێ دەکرێت.
بەڵام ئەگەر ئەو هاوپەیمانێتییەی هەڵبژرادن ڕاست بێت، جێی مەترسیە له به ر:
یەكەم، ئەگەر شیعە و میلیشیاكان سوورنەبن و بەرژەوەندییەكان نەپارێزرێ لە هەڵبژرادنی داهاتوو خۆیان بێنە دەسەڵات ئەوا ئەو هەڵبژرادنە نابێ .
دووەم، سیستەمی ڕامیاری عێراق بەرەو ئێرانیزم هەنگاو دەنێت، واتە ئەو ئەزموونەی لە ئێران هەیە بەشێوەیەكی زەق، ڕۆژ بە ڕۆژ لەعێراق جێ بەجێ ئەكرێ، ئەوكات حەشدی شەعبی باڵادەستتر دەبێت و ئێران لە زۆربەی جومگەكانی دەسەڵات ئەوانەی سەر بە ئێرانن لە پەرلەمان و زۆر پێگەی تر باڵا دەست دەبن ، لەبەر ئەوە سەرۆك كۆمار ئەو دەسەڵاتەی نابێ وە كورد هیچ دەستكەوتێكی نابێ، لەهەمان كاتدا هاوپەیمانی لەگەڵ سەدردا مەترسی زۆری تیایە، چونكە سەدر تاڕادەیەك ڕێبەرێكی شیعەی خاوەن حوكمێكی مەزهەبی و فكری ڕەهایە، لە داهاتوو دەبێتە مەترسییەك گەورە لەسەر پڕۆسەی دیموكراسی لە عێراق، وە لایەنگرانی سەدر بەهیچ جۆری هیچ جیاوازییەكی ئەوتۆیان نیە لەگەڵ حزبی دەعوە كە دێتە سەرباسی دیموكراسی، مافی مرۆڤ و پرسی كورد.
ئەگەر بێتو نێچیرڤان بارزانی بڕوات بۆ بەغدا، كاك مەسرور ئەبێ سەركردەیەك ره ها هیچ نەبێت لە زۆنی زەردا، وە ئەو ململانێییەی لەناو پارتی هەیە تاڕادەیەك نامینێ ئەمەش دەبێتە هۆی ئارامی لەو زۆنە، بەڵام ئەگەری تێكچوونی پەیوەندییەكان هەیە لەگەڵ زۆنی سەوز.
زۆنی سەوز پرسی پشكی كورد لە بەغدا بۆ سەرۆكایەتی كۆمار بەهی خۆیان دەزانن، بێگومان ئەگەر لەژێر ئەو هەل و مەرجەی ئێستا هەیە هەڵبژاردن بكرێ یەكێتی هیچ لەمە لاوازتر نابێت، لێرەدا ئایا یەكێتی سەرۆك وەزیران ئەگرێ!
ئەوكات ڕەنگە پارتی ڕەنگە كاك مەسرور بكا بە سەرۆكی هەرێم، وە یەكێتییەك دابنرێ بۆ سەرۆكی حكومەتی كوردستان، بەڵام بەبۆچوونی من لە نەبوونی كاك نێچیرڤان هاوسەنگی هێز لە كوردستان تێك ئەچێ.
یاری كردن لەسەر تەحالوف لەگەڵ سەدردا مەترسیدارە ڕەنگە كاریگەری لەسەر بەغداش هەبێت، چونكە ئەگەری جەنگ لەنێوان هێزەكانی چەكدارەكانی سەدر كە بە (سەرایا سەلام) ناسراون و گرووپە چەكدارەكانی تری سەر بەئێران هەیە، كە هەموویان چەكدارن بە چەكی گەورەی وەكو موشەك دەبابە و فڕۆكەی بێ فڕۆكەوانیش تەنانەت خەڵكی ئامادەكراوی خۆكوژ.
ئەگەری دەرەنجامی ئەو هاوپەیمانێتییە شەڕی ناوخۆی شیعەیە لە بەغدا.
لەبەر ئەم هۆكارانە چوونی كاك نێچیرڤان بۆ بەغدا، هەروەكو بوونی مام جەلال له دواى راكشانى امريكيه كانه له عيراق هیچ سوودێكی ئەوتۆی نابێ بۆ كورد هەروەك وتمان جومگەكانی دەسەڵات بەدەست ئەو لایەنانە دەبن كە سەر بە ئێرانن، وە حەشدی شەعبی كۆنتڕۆڵی پەرلەمان و زۆربەی دامودەزگاكانی دەوڵەت دەكەن.
ئایا كورد چیبكا بۆ پێش هەڵبژرادنی داهاتوو، بەبۆچوونی من هەڵبژرادن كاریگەرییەكی وای نابێ، وەك وتم ڕەنگە نەكرێت یاخود لەوانەیە هەر خودی هەڵبژاردن ببێتە هۆی شەڕێكی ناوخۆی گەورە لە عێراقدا.
ئەوەی ايمه دەیبینم بە نێودەوڵەتیكردنی پرسی عێراق لە بەرژەوەندی كوردە، چونكە عێراق لە بارودۆخێكدایە سەروەری خۆی لەدەست داوە بەدەست ئێران، هەروەها ئەو میلیشیانەی لە عێراقن بە خواستی ئێران دەجوڵێنەوە،
بۆیە بەنێودەوڵەتی كردنی پرسی عێراق زۆر باش دەبێت بۆ چارەسەری كێشەی هەرێم و بەغدا بەتایبەت مادەی ١٤٠.
بەنێو دەوڵەتی کردنی پرسی عبراق کارێکی بەجێیە بەهۆی ئەوەی کە بنەغایەکی باشی نێودەولەتی هەیە چونکە ئەو بارودۆخەی لە عێراق هەیە مەترسیە لەسەر ئاسایشی جیهانی و هەرێمی لێرە دەبێت عێراق بخرێتە ژێر بەندی 7 میساقی ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەولەتی. تەنها رێگایەک کە کیشەکانی نێوان هەرێم و بەغدا چارەسەر بکات بە نێو دەوڵەتی کردنی ئەم پرسەیە. چونکە ئەگەر هەلبژاردنی عێراق بەو شێوەیەی ئێستا بکرێت بە تایبەت پرسی چەک کردنی میلیشیا شیعەکان و پەیوەندی نێوان هەرێم و بەغدا بەتایبەتی مادەی 140 و یاسای نەوت و غاز پێویستە هێزی لە نەتەوە یەکگرتووەکانە بێتە ناو بابەتە و بێ گومان چارەسەرکردنی ئاسان ترە
نوێترین نوسینەکانی د. عوسمان عەلی