ژێر هێڵی هەژاری و ژێر هێڵی نەزانین ..
وتار/
16/04/2021
1159 جار بینراوە
عومه‌ر مسته‌فا
ژێر هێڵی هەژاری و ژێر هێڵی نەزانین ..
عمر مصطفى محمد/ مامۆستای زانکۆ
چەمکی هەژاری چەمکێکی ئابورى کۆمەڵایەتیە، زۆر جار لە لایەن ئابورى ناسەکان
و هەندێ جاریش لە لایەن کۆمەڵناسەکانەوە شیکردنەوەى بۆ دەکرێت . هەژاری چەمکێکی فرە
ڕەهەندە دەتوانرێت لە چەندین ڕوانگەی جیاوازەوە شرۆڤەى بابەتەکە بکرێت .
هەژاریی یان نەداری یان نەبونی بە حاڵەتێک یان بارودۆخێکی کەسێک یان خێزانێک
یان کۆمەڵگایەک دەوترێت کە لە بوارێکی دیاریکراو لە ماوەیەکى زەمەنی دیاریکراودا نەتوانێت
پێداویستیە سەرەکیەکی و سەرەتایەکانی ژیانی پڕبکاتەوە .
ئەگەر لە ڕوانگەى ئابوریەوە لە هەژاری بڕوانین دەتوانین بڵێن هەژاری بریتیە
لە نەبونی توانای پڕکردنەوەى پێداویستە مادیە سەتایەکانى ژیانی تاکێک یان خێزانێک بەتایبەت ( خواردن و خوارنەوە
و جل وبەرگ و شوێنی نیشتەجێ بون و چارەسەرى تەندروستى ... ) .
هەرەها بەپێی پێوەرەکان و پێناسەى بانکی نێودەوڵەتی وڵاتە هەژارەکان ئەو
وڵاتانەن کە داهاتی ساڵانەى تاکێک لە ( 600) دۆلاری ئەمریکی کەمتر بێت ، ژمارەى ئەو
وڵاتانەش ٤٥ وڵاتە بەڵام ئەوەى لێرەشدا جێگای سەرنج و تێڕامانە ئەوەیە کە لە ٤٥% هەژارەکانی
جیهان دەکەونە وڵاتە دەوڵەمەندەکان و وڵاتە پێشکەوتوەکانەوە ، بۆ نمونە لە ١٥% هاوڵاتیانی
ئەمریکا بە هەژار دادەنرێن .
بەڵام سەبارەت بە بابەتی ژێرهێڵی هەژاری و ئەوانەى دەکەونە ژێر هێڵی هەژاری
، بە پێی پێوەرەکانی بانکی نێودەوڵەتی هەر کەسێک داهاتی ڕۆژانەى کەمتر بێت لە (٢) دۆلاری
ئەمریکی ئەوا بە کەسێک دادەنرێت کە لە ژێر هێڵی هەژاریەوە بێت ، هەرچەندە ئەم بڕە
پارەیەش بەهاکەى لە وڵاتێکەوە بۆ وڵاتێکی تر دەگۆڕێت .
لێرەوە سەرنجتان ڕادەکێشین بۆ چەمکێکی تر کە هاوشانی چەمکی هەژاری و ژێر
هێڵی هەژاری ئەویش چەمکی ژێر هڵێی نەزانین و تێگەیشتن و ڕۆشنیریە ، هەرچەندە بەپێی
ئەنجامی زۆربەی توێژنەوە ئابوری و کۆمەڵایەتیەکان یەکیک لە هۆکارە سەرەکیەکانی ئەو
کۆمەڵگایانە و ئەو وڵاتانەى کە هەژارن و دەکەونە ژێر هێڵی هەژاریەوە هۆکارەکەى ئەوەیە
ئەوانەى سەرکردەو بەڕێوەبەرى ئەو کۆمەڵگایانەن لە ڕوى زانست و زانین و ڕۆشنبیریەوە
هەژارن لەبەر ئەوەى بەپێ ئەنجامی زۆربەى توێژینەوەکان سەرەکیترین هۆکاری هەژاری نەزانینە .
سەبارەت بە زانست و زانین و ڕۆشنبیرى و پێشکەوتنی تاکێک یان کۆمەڵگایەک
چەندین پێوەری جیاواز هەیە بەهەمان شێوەى هەژاری و ژێر هێڵی هەژاری .
لە مانا گشتیەکى و لە وێنەگشتیەکەیدا دەتوانین بڵێن ڕۆشنیر بون و
شارستانی بونی کۆمەڵگایەک پەیوەستە بە
ئاستى زانست و زانیاری و بەها کۆمەڵایەتی و بەها مرۆییەکان و تێڕوانینی تاکەکان بۆ
خۆیان و چواردەوریان و سروشت و گەردون .
هەرچەندە زۆر جار پێوەرەکان پێوەرى چەندین کە بە ژمارەى کتێبە چاپکراوەکان
و ژمارەى کتێب خوێندنەوە و ژمارەى توێژینەوەکان ئاستى زانست و زانیارى و ڕۆشنبیری
کۆمەڵگایەک دەپێورێت و بڕیاری لەسەر دەدرێت ، بەڵام لە ڕاستیدا پێوەرە ناچەندێتێکان
و پێوەرە مەعنەویەکان زیاتر بڕیار لەسەر رؤشنبیر بون بە ئاگابونی کۆمەڵگایەک دەدەن
بۆ نمونە ( ڕێزگرتنی مرۆڤ و تێڕوانین بۆ زانست و فێربون و تێڕوانی بۆ بەرامبەرکەى ... ) .
لێرەدا چەندین دیاردە و ئاکار و ڕەفتار هەیە کە زۆربەمان ڕۆژانە دەینوێنین
کە ئاماژەن بۆ ئەوەى کە ئێمە هەژارین یان هێشتا لە ژێر هێڵی هەژاری زانست و زانین
و ڕۆشنبیریەوەین ، لێرەدا ئاماژە بە چەند دانەیەک دەکەین کە دڵنیام ئێوەش چەندین دیاردەی
تر بە هەژاری نەزانین دادەنێن :-
１- بێ بەها
کردنی لایەنی بەرامبەر و گرنگی نەدان بە تایبەتمەندیەکانی لایەنی بەرامبەر لە ڕوی
بیروبۆچون و شێوازی ژیانیان بەشێکە لە هەژاری نەزانین .
２- نەپاراستنی
ژینگە و فڕێدانی پاشماوەى خواردن لە ئوتومێی گرانبەهاوە یان گەر پێمان وابێت کە
پاکرنەوەى ژینگە تەنها کاری ژینگە پارێزەکانە ئەوا جۆرێکە لە هەژاری نەزانین و بیرکردنەوە .
３- کاتێک
کە بڕێک پارەى زۆر بۆ ڕازاندنەوەى ڕوکشمان تەرخان دەکەین بەڵام ئامادەنین نیوەى ئەو
بڕە تەرخان بکەین بۆ پەرەپێدانی زانست و زانیاری و تواناکانمان ئەوا بەشێکین لە هەژاری
نەزانین .
４- کاتێک
ئامادەنین نیوەى تێچونی خوانێک یان نیوەی تێچونی جل وبەرگمان بۆ کڕینی کتێب تەرخان
بکەین ئەوا بە جۆرێک لە جۆرەکان هەژارین ..
５- کاتێک
بە بەردەوامی لە ڕابردودا دەژین و هەڵەکانمان دوبارە و چەندبارە دەکەینەوە و پلانێکمان
بۆ ئایندەى خۆمان نەوەکانمان نیە بەشێکین لە هەژاری نەزانین.
６- کاتێک
کاراکتەرێکی سیاسی یان کۆمەڵایەتی یان ئاینی زۆر بە ئاسانی گەرممان دەکات و بارمان
دەکات بە تێڕوانینەکانی بە بێ ئەوەی لێی وردبینەوە ئەوەش بەشێکە لە هەژاری نەزانین .
دڵنیام ئێوەش چەندین خاڵ و تێبینی تر هزر و خەیاڵی داگیر کردون کە دەتوانین بڵێن بەشێکن لە
هەژاری نەزانین کە ئەگەر باشیان بکەین و پەرەیان پێبدەین گاریگەریان دەبێت لە ڕزگاربونمان
لە هەموو جۆرە جیاوازەکانی هەژاری .
نوێترین نوسینەکانی عومه‌ر مسته‌فا