بزاوتی ئیسلامی و چەند سەرە قەڵەمێك
وتار/
15/01/2021
497 جار بینراوە
تۆفیق كه‌ریم
بزاوتی ئیسلامی و چەند سەرە قەڵەمێك
تۆفیق كه‌ریم
كتێبی بزاوتی ئیسلامی نوسینی: (عبدالرزاق عبدالرحمن محمد)، هەڵدەگرێت لە زۆر
روەوە قسەی لەسەر بكرێت، ئەگەرچی بەر لە هەر رەخنەیەك جێگای دەستخۆشیە بەرێزیان بەو
نەفەسە درێژە كتێبێكی شەش بەرگی سەبارەت بە مێژووی ئیسلامیەكان دەنوسن و ساڵانێك پێوەی
ماندوو دەبن.
بەڵام راستیەك لەسەر ئەم كتێبە دەبێت بووترێت كە ئەم نوسینە مێژووی یەكگرتووی
ئیسلامیە زیاتر لەوەی مێژووی بزاوتی ئیسلامی بێت. ئەو شوێنانەش كە باسی ئیسلامیەكانی
دیكەیان تێداكراوە، بەجۆرێك لە جۆرەكان پەیوەستیەكیان بە یەكگرتوو و رەگەكەیەوە هەیە
واتە (اخوان مسلمین)، دەستەواژەی بزاوتی ئیسلامیش هەر (الحركة الأسلامية)یە، كە
نوسەرانی ئیخوان بەكاریدەهێنن بۆ بزوتنەوەی (اخوان مسلمین) بۆ نمونە كە دەنوسن
الحركة الأسلامیة في مصر یان في العراق، مەبەستیان لە (اخوان المسلمین)ە، ئەمەش نەنگیەك
نیە كە كادرێكی یەكگرتوو بە هاندانی سەركردەكانی مێژوویەكی لەو شێوە بنوسێتەوە و پێشكەشیكات
بە سەركردەكانی ئەو بزاڤە، لەوانەش (ئەندازیاری بزاوتی ئیسلامی كورد بەڕێز جەنابی
مامۆستا سەڵاحەدین) وەك نوسەر نوسیویەتی.
بەڵام ئەوەی لای من جێگەی سەرنجبوو چەند خاڵێكە، كە لێرەدا سیانیان دەنوسم:
یەكەم: نوسەر لە زۆر شوێندا تەنها رووداوەكان و قسەی شایەتەكان و بۆچونی ئەوانی
گواستوەتەوە، زۆر بەكەمی بەراوردكاری و شیكردنەوەی كردووە بۆ روداوەكان، ئەمەش وایكردووە
(بەتایبەت لە بەرگی سێهەم)دا، خوێنەر هەست بە هاودژی بكات لە چۆنیەتی یان حەقیقەتی
رووداوەكاندا. كە لە راستیدا ئەركی مێژوونوسە ئەو گێڕانەوانە بەراورد بكات و هەڵیانسەنگێنێت.
دووهەم: نوسەر نەیتوانیوە سەربەخۆ و بێلایەنانە رووداوەكان بگێرێتەوە یان
قسەیان لەسەر بكات.
ئەم دوو خاڵە لەو شوێنانەی كە باسی یەكگرتوو و جگە یەكگرتوو دەكات بە روونی
دەردەكەوێت بە نموونە لە تەوەری سێهەمدا سەرهەڵدانەوەی رێكخستنەكانی ئیخوان لە
كوردستان بەم شێوە پۆلێن دەكات:
1- رێكخستنی گشتی یا زۆرینە (خەتی م.سەڵاحەدین)
2- رێكخستنی كەمینە ( خەتی م.سدیق عەبدولعەزیز)
نوسەر كە دەربارەی مامۆستا سەڵاحەدین دەنوسێت: (دڵسۆزی و لێبڕاوی و لێزانی
و نەرمونیانی و لەسەرخۆیی و ژیری و سەلیقە و توانایی لە بواری عەقڵی و كۆمەڵایەتیدا).
مافی خۆیەتی بەو شێوەیە پێی سەرسام بێت، بەڵام دانانی بە بەرپرسی خەتی گشتی
یان زۆرینە، ئەمەیان بە تەرازووی خۆی پێوانەیكردووە، مامۆستا سەڵاحەدین ئیشی دیار
و بەرچاوی زۆرە كە جێگەی شانازیبێت، پێویستی بەوە نیە شتێكی جگە لەوانەی خۆی بدرێتە
پاڵ. راستیەكەی ئەوەیە ئەو كەسانەی ئیخوانبوون لە سەرەتا و ناوەڕاستی هەشتاكاندا،
رێكخستنێكی یەكگرتوویان نەبوو، بەڵكو گروپ گروپ كاریاندەكرد، جۆرێكیش لە ئاگاداریان
لە یەكدی هەبوو، هەر لە هەڵەبجە و سەیدسادقدا دوو سێ گروپ بوو، بەهەمانشێوە لە شارەكانی
دیكەش. كەواتە مامۆستا سەڵاحەدین هەرگیز بەرپرسی خەت نەبووە بەناوی خەتی گشتی یان
خەتی زۆرینە.
تەنها مامۆستا سدیق بە روون و راشكاوی رێكخستنێكی سەربەخۆی نوێی برایانی
راگەیاند. ئەگەر نا ئیخوان كاری گروپ گروپی هەبوو نەك رێكخستنی گشتی.
زەقترین بەڵگەش ئەوەیە لە كتێبەكەدا باس دەكات كە كاتێك رێكخستنی گشتی ئیخوان
لە عێراق خەتی مامۆستا سدیق بە رەسمی دەناسێنێت، ئەوان دەبن بە چەند بۆچونێكی جیاوازەوە،
هەر لە كتێبەكەدا بەرگی سێهەمدا، كۆمەڵێك دێن و بەیعەت دەدەن، كۆمەڵێكیش بەیعەت
نادەن و ناچنە ژێر ڕكێفی رێكخستنەوە، مامۆستا سەڵاحەدینیش ئاگاداری هەردوو لایە بێگومان
ئەگەر یەك رێكخستن بوونایە، بەڕێزیان بە بڕیارێك هەردوو گروپەكەی پابەندی هەڵوێستێكیان
دەكرد. ئاخر چۆن دەبێت یەك رێكخستن بێت كەچی سەركردەیەكیان ببێت بە جێگری ئەمیری
كوردستان و پاشان باجی گەورە لەسەر ئەو هەنگاوەی بدات كە گرتن و حوكمی زیندانیكردنی
چەندین ساڵەیە، كەچی سەركردەكانی دیكە و گروپەكانی دیكە نەچنە ئەو رێكخستنەوە كە جێگرەكەی
لەخۆیانە؟
سێهەم: خاڵێكی تر كە نوسینەكەی لاسەنگكردووە، سەرچاوەی وەرگرتنی زانیاریەكانە
لەلایەن نوسەرەوە، بە داخەوە بەڕێزیان جگە لە ئەو كتێبانەی بڵاوبوونەتەوە، لەو دەیان
چاوپێكەوتنەی كردوویەتی تەنها كەسایەتیەكانی یەكگرتووی كردووە بە سەرچاوە و دیداری
لەگەڵیان سازكردووە، بۆیە كە دەچێتە باسی جگە لە یەكگرتوو تەنها سەرچاوەی نوسینە بڵاوكراوەكانە
ئەگەر زانیاریەكیش لەوانەدا نەبوبێت، خۆی ئیجتیهادی كردووە و بەپێی زانیاری خۆی گێڕاویەتیەوە.
بەنمونە كە لە لاپەڕە (212) باسی رۆشتنی مامۆستا سدیق و هاوڕێكانی دەكات بۆ
ئێران پاشان باسی پێكهێنانی سەركردایەتیەكی نوێ دەكات، راستەوخۆ دەنوسێت: (هەروەها
مەلا عوسمان ئەحمەد كە ئەو كاتە بە فەقێ عوسمان ناسرابوو، حمە عەلی ئەحمەد تەوێڵەیی
و عەبدوڕەزاق عەبدوڕەحمان تەوێڵەیی مابوونەوە لە هەڵەبجە لەگەڵ چەند گەنجێكی تریش
لە زانكۆكانی بەغدا و موسڵ.
نوسەر دەیتوانی كەمێك خۆی ماندووكات و دیدارێك لەگەڵ یەكێك لەو برایانەی
ناوی بردوون بنوسیبایە، تا بیزانیبایە: چۆن ئەو سەركردایەتیە پێكهات؟ ئەوانەی
مابوونەوە لە دوای مامۆستا سدیق تەنها (عوسمان ئەحمەد، حمە عەلی ئەحمەد، عەبدوڕەزاق
عەبدوڕەحمان) نەبوون، بەڵكو نوسەر {م.عەبدوڕەزاق} تەنها ناوی خۆی و ئەو دوو برایەی
بردووە، ئەگەر نا هەر لە گەڕەكەكەی خۆیدا دەیتوانی ناوی چەندین كەسی دیكە بنوسێت لە
ئاستی خۆیدا، خۆ ئەگەر ویستبای لە هەڵەبجەدا دەیان كادری وەك بەڕێزیان هەبوون لە
ئاستی ئەو كەمتر نەبوون دەكرا یاداشتیانكات، بە نمونە هەر ئەو لیژنە رۆشنبیریەی ئەوی
تێدابوو خەڵكی دیكەش لەگەڵی بوون دەیتوانی بیاننوسێت، بەڵام كە دەڵێت: (چەند گەنجێكی
تریش) بە مەبەست بێت یان بێ مەبەست دەیەوێت قەبارەی رێكخستنەكە بچوككاتەوە، ئەگەر
نا نوسەر دەیتوانی چەندین كادیر و شایەتحاڵی ئەو كاتە بدوێنێت و دیداریان لەگەڵ
سازكات. كە ئەوەی ئەنجامنەداوە لاسەنگیەكی ناجوان بوەتە شەقڵی نوسینەكە.
كتێبەكە خاڵی زیاتر هەڵدەگرێت لەسەری بنوسرێت بەڵام من ویستم تەنها ئەم چەند
سەرەقەڵەمە بڵاوكەمەوە، گەر پێویستی كرد لە كاتێكی دیكەدا بەتێروتەسەلی تێبینیەكانی
دیكەم دەنوسم.
نوێترین نوسینەکانی تۆفیق كه‌ریم