دادگای لاهای بۆ لە بەردە مان داخراوە

وتار/ 31/07/2020 618 جار بینراوە

پارێزەر: لوقمان مصطفی صالح

دادگای لاهای بۆ لە بەردە مان داخراوە
پارێزەر/ لوقمان مصطفی

المحکمە الجنائیە الدولیە ( دادگای تاوانی نێودەوڵەتی ):بریتیە لە دەستەیەکی دادوەری نێودەوڵەتی کە دامەزراوە بۆ دادگایی کردنی ئەو کەسانەی کە تاوانی کوشتنی بە کۆمەڵ یان تاوانەکانی تریان ئەنجامداوە , و تایبەتمەند یەکانی ئەم دادگایە بە پێ سیستەمی ناوخۆیی و جۆری تاوانەکە بریتیە لە:  تاوانەکانی کوشتنی بە کۆمەڵ . تاوانەکانی دژە مرۆڤایەتی . تاوانەکانی جەنگ . تاوانەکانی دووژمنکاری .

کەواتە ھەردوو دەوڵەتی داگیرکەری تورکیا و ئێران کە بە پاساوی لە ناوبردنی نەیارەکانیان و بەبێ  ڕەچاوگرتنی یاسا نێودەوڵەتیەکان و بە بەر چاوی ھەموو دونیاوە چاوی تەماحیان بریوەتە ھەرێمی کوردستان، بێ سڵەمینەوە و بە پێی رێکەوتنی نێوانیان کە ھەر چەند مانگ جارێ لەسەر ئاستی باڵای ھەردوو ووڵات کۆدەبنەوە، بە مەبەستی لە ناوبردنی ھەرێمی کوردسان و داگیرکردنی خاکاکەیی و بە کۆیلەکردنی خەڵکەکەی لەشکرکێشی دەکەن، خەڵکی بێتاون دەکوژن و رەز و باخ و گوندەکانیان بەسەر یەکدا وێران دەکەن، سروشتە ناوازەکەیان کردووە بە سوتماک،سەرجەمیان دەچێتە خانەی تاوانە نێدەوڵەتیەکانەوە کە خوودی دادگاکە ئاماژەی پێکردووە.

 لە کاتێکدا کەحکومەتی هەرێم و عێراق لەبری پارێزگاری لەخاک و دانیشتوانەکەی بکەن،دەبوو وەڵامی دەست درێژیەکانی دەوڵەتی دەست درێژکار بەنەوە کە دەکرێتەسەر خاک و گەلەکەی، کەچی بەداخەوە هەردوولایان تەنها کەوتونەتە پاکانەوئیدانەکردنی هەردولا (داگیرکەر و نەیار) بێ هەڵوێستی ئەمان و بێ دەنگی رێکخراوەکانی مافی بە ناو مرۆڤی نێودەوڵەتی جیهان و ووڵاتانی زلهێزی دوونیا زیاتر وای لە هەردوو ووڵاتی داگیرکەر کردووە کە بێ دوودڵی و ڕارایی ئیدامە بە کوشت و بڕی خۆیان بدەن لە ناو خاکی هەرێمی کوردستاندا.

بەڵام ئێمەی کورد چۆن و بە چ شێوەیەک سکاڵا تۆمار بکەین لەم دادگایە.؟ لە کاتێکدا هەرێمی کوردستان قەوارەیەکی سەربەخۆنیە و تائێستاشی لەگەڵدابێ وابەستەی عێراقە، لەگەڵ ئەوەی عێراق واژۆی لە سەر ڕێكکەوتنی ساڵی 1988 نەكردووە كە ڕێکكەوتنامەیەك بوو تایبەت بە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی.! واتە ئەندام نیە لە دادگای لاهای.!

لە کاتێکدا دادگای لاهای، تەنیا دەوڵەتەکان دەتوانن بچن سکاڵا تۆماربکەن، تاکەکان ناتوانن سکاڵا تۆمار بکەن، وەک ئاماژەمان پێدا تەنانەت حکومەتی هەرێمیش چونکە دەوڵەت نییە ئەویش ناتوانێت، ناتوانرێت پەنا ببرێتە بەر دادگای تاوانی نێودەوڵەتی( ئای سی سی ) چونکە  عێراق ئەندام نییە لەو دادگایەدا. خۆ ئەگەر عێراق ئەندامبووایە لە دادگای تاوانی نێودەوڵەتی ئەوا تاوانبارانی جینۆسایدی كوردان لە كیمیاباران و ئەنفال رووبەڕووی دادگای نێودەوڵەتی دەكران و دوای 2003ێش هەموو حكوومەتەكانی دواتر تا بە ئێستە دەگات زیاتر گرنگی بە پاراستنی هاووڵاتییانی خۆی دەدا و جینۆسایدی كوردانی ئێزیدی  رووی نەدەدا". ئەگەر ئێراق ئەندام بوایە ئەوا ڕاستەوخۆ لە كاتی پێشێلكاریدا دادگا دەبێتە تەرەف  بەرامبەر بە پێشێلكاری وڵاتی داگیر كەر و ئەوانەی پێشێلكاری دەكەن  دادگایی دەكات و سزایان دەدات.

کەواتە لێرەدا ڕۆڵی ئەنجوومەنی ئاسایش گرنگە لەسەر دادگای تاوانی نێودەوڵەتی هەرچەندە عێراق واژۆیشی لەسەر ڕێكکەوتنامەکەی ڕۆما نەكردووە، ئەو سكاڵایانە لەلایەن ئەنجومەنی ئاسایشەوە لەدژی ئەو دەست درێژیانە ئاراستەی دادگای نێوەدەڵەتی تاوان دەکرێن، چونكە بەپێی میساقی ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی ڕێی تێدەچێت كە سکاڵاو یاداشتەکان لە ئەنجوومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتییەوە ئاراستەی ئەو دادگایە بكرێت".

هەر بۆیە  لەبێ هەڵوێستی و بێ دەنگی حکومەتی عێراق و هەرێم دەبێت هەرچی زووە فشار درووستیکەین لە رێی پێکهێنانی دەستەیەک یا خود ئەنجومەنێک لە کەسانی یاساناسان و مافپەروەران پێکبهێنرێت،سەرجەم سکاڵاکان و ئەو تاوانانەی هەردوو ووڵاتی داگیرکەر دەرحەق بە کوشت و بڕی خەڵکانی سڤیل و جینۆسایدکردنی خاکەکەی ئەنجامیانداوە دیکۆمێنت بکرێت و بە یاداشتێک بدرێتە دەست ئەنجومەنی ئاسایشی نێودەوڵەتی، بۆ ئەوەی بتوانن لەو رێیەوە بانگهێشتی ئەو دەوڵەتە جینایەتکارانەبکرێت و راپێچی دادگای تاوانی لاهای بکرێن و سزای دادپەروەرانەی خۆیان وەربگرن.

نوێترین نوسینەکانی پارێزەر: لوقمان مصطفی صالح