ئایا بەرزبوونەوەی نەوت کاریگەریی لەسەر ئاستی قەیرانەکانی هەرێم ئەبێت؟.

وتار/ 11/06/2020 497 جار بینراوە

بەهرۆز جەعفەر

ئایا بەرزبوونەوەی نرخی نەوت کاریگەریی لەسەر ئاستی قەیرانەکانی هەرێمی کوردستان ئەبێت.؟.

بەهرۆز جەعفەر
 ئەبێت نرخی بەرمیلێک نەوت بە (٦٠ $) دۆلاربێت، بۆ ئەوەی حکومەتی عێراق سوودی لێ ببینێت. چونکە لە  پرۆژەی یاسای بودجەدا نرخی بەرمیلێک نەوت بە (٥٦) دۆلار خەمڵێنراوە. چاوەڕێ ئەکرێت تا کۆتایی ساڵ نرخی نەوت لە (٦٠) دۆلار نزیک ببێتەوە. هۆیەکی باس نەکراوی ناجێگیریی نرخی نەوت، ئەمبارکردن و خەزن کردنی نەوتە لە لایەن ئەمریکاو چین و یابانەوە، سەرچاوە نا فەرمیەکان بە (١٤) ملیار بەرمیل نەوتی خەزنکراو ئەیخەمڵێنن. گەورەترین گرفتی خەزانە نەوتیەکان بە بەراورد بە ئاستی بەرهەم و بەکاربردن و بازاڕیکردنی جیهانی ئەوەیە کە زۆر ناشەفافە، ئەو وڵاتانە بە دیاریکراوی و شەفافی باسی ڕێژەی خەزنکردنەکەیان لە خەزانەکانی سەر زەوی و ژێر زەوی دا ناکەن!.
ئۆپیک پڵەس بڕیاری دا (١٠) دە ملیۆن بەرمیل کەمتر بخاتە بازاڕەوە،   تا کۆتایی تەمموزی (٢٠٢٠) وائەکەن.  ئۆپیک بە گشتی دەستەڵاتی کۆنترۆڵی (٤٣٪) نرخ دانانی لەدەستدا ماوە. لەناو ئۆپیک پڵەسیشدا ئەوانەی کاریگەرییان هەیە ڕووسیاو سعودیەن...
لەم دامێنەوە، ئایا بەرزبوونەوەی نرخی نەوت کاریگەریی لەسەر ئاستی قەیرانەکانی هەرێمی کوردستان ئەبێت.؟. نەخێر... لەبەرئەوەی گریمان بەرمیلێک نەوت بە (٤٣٠) چوارسەت و سی دۆلارە لەبری (٤٣) چلوسێ دۆلار، ئەگەر سیستەمێکی دارایی و بانکی باوەڕپێکراو نەبێت لەپشتیەوە، ئەگەر دامەزراوەی نیشتیمانی و ئەنجومەنی ئابوریی نەبێت، بێگومان بەرزبوونەوەی نرخی نەوت کێشەکان کەڕەتی دوو ئەکات.
نەخێر... بەرزبوونەوەی نرخی نەوت مانای چارەسەرکردنی گرفتەکانی هەرێمی کوردستان نیە، چونکە هەرێمی کوردستان لەساڵی (٢٠١٣) ەوە پرۆژە یاسای بودجەی نیە. کە پرۆژە یاسای بودجە نەبو، نازانیت سەرچاوەی کورتهێنان (عجز موازنة) و زیادەی بودجە چیەو لە کوێوەیە؟.  لە ساڵی (٢٠١٣) ەدا هەرێمی کوردستان (٣) ملیار قەرزاربوە، لە (٢٠١٤) بوە بە (٩) ملیار دۆلار،  لەساڵی (٢٠١٥) ەدا قەرزەکە بوە (١٧) ملیار دۆلار، لە ساڵی (٢٠٢٠) کۆی قەرزە گشتیەکان (٢٧) ملیار دۆلارە...!. یەکێک لە خراپیەکانی قەرز و قەرزی نێوخۆیی ئەوەیە ڕێگە لە ئاستی گەشە ئەگرێت. پرسیارەکە ئەوەیە ئەم قەرزانە بۆ؟. چونکە پرۆژە یاسای بودجە نەبوە، وە چونکە لەپەرلەمانەوە نە ساڵی دارایی (سنة مالي) و نە حیسابی خیتامی هەبوە، واتە حیسابی ساڵێک ئەبێت دابخەیت و پلانی ساڵی تازە دابنەیت...کەواتە ئەبێت بەدوای ئەوەدا بگەڕێین کە مەتەڵێک یان پارادۆکسێک لە کەرتی ووزەی هەرێمدا هەیە؛  بۆچی هەتا پیشەسازیی هایدرۆکاربۆنەکان لە هەرێمی کوردستان گەشە بکات قەیرانە داراییەکەی زیاتر ئەبێت.؟.
چارەسەر:
یەکەم: هەرێمی کوردستان بەشدار بێت لە گفتوگۆکانی عێراق و ئەمریکا.
دووەم: هەرێمی کوردستان بە ئاست و ئاڕاستەی دیبلۆماسی خۆیدا بچێتەوە بەرەو بەغدا و بەرەو جیهان، چونکە پێویستی بەوەیە بە رێگەی جۆراو جۆر کاربکات بۆ ئەوەی ئەگەر قەرزی دەرەکی لەسەرە لێی خۆش بن، یان لەبری ئەوە چانسی وەبەرهێنان بدات.
سێهەم: ئابوریی کوردستان هێندە بەڕێوەبەرایەتیەکی قورسی ناوێت. لە زۆر وڵاتی وەک ئەڵمانیا یان هندستاندا هێندەی ژمارەی دانیشتوانی هەرێم زیاتر لە شارۆچکەیەکدان و قائیمقامێک بەڕێوەیان ئەبات. بۆیە هەرێم داهاتی  ئابوریی خۆی دابەش بکات بۆ چوار سەرچاوە بۆ ئەوەی بتوانێت زاڵ بێت بەسەریداو زوو زوو هەڵسەنگاندن (Assessment) یان بۆ بکات ( سەرچاوەی نەوت و غازو کانزاکانی تر ، سەرچاوەی گومرکی و غەرامە و باج و رسوماتی ناوخۆ، سەرچاوەو کۆمەکە دەرەکیەکان، بەرهەمهێنانی ناوخۆ و سێکتەڕە گەشتیارییەکان)... ئێمە لە کوردستان لەتوانادا هەیە ئابوریی میدیا سەرپێ بخەین بەو پێیەی لەناو جەرگەی ڕووداوەکانداین...
چوارەم: دروستکردنی ئەنجومەنێکی شارەزا کە بە تەواوی پرۆسەی وەبەرھێنانی نەوتدا بچێتەوە ( گرێبەستەکان، گەڕان و پشکنین، دەرهێنان، پاڵاوتن و پاڵێوگەکان، بە بازاڕیکردن).

نوێترین نوسینەکانی بەهرۆز جەعفەر