وێناكردنی ڕۆژهه‌لاَتناسان بۆ ئیـــسلام
وتار/
19/06/2019
949 جار بینراوە
ئارام مەجید عەلی
وێناكردنی ڕۆژهه‌لاَتناسان بۆ ئیـــسلام
زانستی ڕۆژهه‌لاَتناسی یه‌كێكه له‌و زانستانه‌ی كه‌لایه‌نی پۆزه‌تیڤ و نێگه‌تیڤی هه‌یه‌و له‌وه‌ش به‌ده‌رنیه,ئه‌م زانسته باس و نوسینی زۆر له‌خۆده‌گرێت و زۆری له‌سه‌ر وتراوه‌و نوسراوه ده‌رباره‌ی هۆكار و ئه‌نجام و لایه‌نه‌كانی تری,به‌لاَم ئێمه ده‌مانه‌وێت ئێوه ئاشناكه‌ین به‌تێڕوانینی ئه‌و ڕۆژهه‌لاَتناسانه له‌هه‌مبه‌ر ئیسلام و په‌یامبه‌ر و فه‌رموده‌كانی و وه‌خستنه ڕووی كاریگه‌ریه سلبیه‌كانی ئه‌م زانسته,نامانه‌وێت باس له‌چۆنیه‌تی سه‌رهه‌ڵدان و پاڵنه‌رو فاكته‌ره‌كانی بكه‌ین,وه‌ته‌نیامه‌به‌ستی ئێمه خستنه ڕووی ئه‌و ڕاستیه‌یه كه‌وا ڕۆژهه‌لاَتناسان وه‌ك فكرو ئایدیای خۆیان كاریان له‌سه‌ركردوه, جائه‌مه‌ش بۆلایه‌نی سیاسی یان ئابوری یان داگیركاری یان یاخود ته‌بشیری و هه‌رلایه‌نێكی دیكه....!
لێره‌دا ده‌مانه‌وێت به‌پێناسه‌یه‌كی ساده‌و گشتگیر بچینه نێو باسه‌كه‌وه كه‌ئه‌ویش ناساندنی ئه‌و زانسته‌یه ئه‌وه‌ش چه‌مكی زانستی ڕۆژهه‌لاَتناسیه كه به‌عه‌ره‌بی{الاستیشراق} و به‌فارسی{خاوه‌رشناسی} و به‌فه‌ره‌نسی{orientalism}ی پێده‌گوترێ و ئه‌مه‌ش بریتیه له هه‌موو ئه‌و دیراسه‌و توێژینه‌وانه‌ی كه ڕۆژئاوا له‌هه‌موو بوارێكه‌وه له‌سه‌ر ڕۆژهه‌لاَت ئه‌نجامی ده‌دات وه‌ك بواری مێژوو و كه‌لتور و ئاین و زمان و لایه‌نی كۆمه‌لاَیه‌تی و سامان وتوانای ئابوری ڕۆژهه‌لاَت, ئه‌مه‌ش به‌مه‌به‌ستی ده‌ست به‌سه‌راگرتنی ڕۆژهه‌لاَت و جیهانی ئیسلامی و شێواندنی ڕاستیه‌كان,چونكه ئه‌وان زۆر مه‌ترسیان له ئاینی ئیسلام هه‌بووه, له‌و ڕێگه‌یه‌شه‌وه بۆ ناشیرین كردن و قێزه‌ون كردنی ئیسلام هه‌موو هه‌نگاوێكی دژوارو جۆربه‌جۆریان گرتوه‌ته‌به‌ر درێژه‌یان پێداوه‌و درێغیان نه‌كردووه,وێناكردنی ڕۆژهه‌لاَتناسی به به‌رنامه‌ی ڕۆژئاواییه‌وه ئه‌وه‌یه كه‌ئاینه‌كان دیارده‌یه‌كی كۆمه‌لاَیه‌تی و قۆناغین و تێئه‌په‌ڕن و پاشان قۆناغی زانست و مه‌عریفه به‌دوایاندا دێت كه ئیدی كۆمه‌ڵگه پێویستی به‌ئاین نامێنێ, وه‌دروستكردنی گومان و تێبینیه له‌سه‌ر گشگیری ئیسلام و ئامانجی سه‌ره‌كی له‌وكارانه‌یان له‌خشته‌بردنی خه‌ڵكه‌له‌سه‌ر ئیسلام و دروستكردنی ته‌م و مژو گومانه له‌سه‌ر ئاینی پیرۆزی ئیسلام,جگه له‌وانه‌ش پیاوانی ئاینی مه‌سیحی به‌كاریگه‌ری ئه‌وان ڕوویان كرده تانه‌دان له‌ئیسلام و شێواندنی ڕاستی و جوانیه‌كان به‌وه‌ی كه‌ئیسلام ئاینێك نیه شایه‌نی بلاَوكردنه‌وه‌بێت و وه‌موسڵمانانیش نه‌ته‌وه‌یه‌كی ڕێگر و خوێن ڕێژن و وه ئاینه‌كه‌یان هانیان ده‌دات له‌سه‌ر خۆشیه‌مادیه‌كان دوریان خاته‌وه, له‌م كارانه‌شیان چه‌ند فاكته‌ر و ئامانجێكیان گرتوه‌ته به‌ر وه‌ك شێواندنی ئیسلام و گومان خستنه سه‌ر سه‌رچاوه‌كه‌ی و شێواندنی مێژووی ئیسلامی و شارستانیه‌تیه‌كه‌ی و ئه‌وانه‌ی په‌یوه‌ندیان به‌ئیسلامه‌وه هه‌یه,یان بانگه‌شه‌كردن بۆئه‌وه‌ی كه فیقهی ئیسلامی له‌قانونی یۆنانی و ڕۆمانیه‌وه وه‌رگیراوه,له‌واقیعدا ئه‌م بۆچونانه‌ش له‌ڕاستیه‌و دوره‌و زانستی نیه چونكه زۆرێك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان بڕوایان به‌سه‌ر به‌خۆی و فیقهی ئیسلامی هه‌یه و له‌نوسراوه‌كانیاندا دانیان به‌و ڕاستیه‌داناوه,هه‌روه‌ها ڕۆژهه‌لاَتناسان هه‌وڵیان داوه به‌هه‌موو شێوه‌و شێوازێك دژی جیهانی ئیسلام و ئاینی ئیسلام بكه‌ن,ئه‌مه‌ش به‌تایبه‌ت دوای ئه‌و شكسته‌یان له‌به‌رامبه‌ر سوپای موسلمانان دووچاریان بوو,هه‌ر ئه‌مه‌ش وای له{لویسی نۆیه‌م}كردكه‌بڵێ{با به‌وشه شه‌ڕ ده‌ست پێبكه‌ین به‌ته‌نیا ئه‌مه له‌توانایدا هه‌یه موسڵمانان شكست پێبێنێ} له‌ڕاستدا شه‌ڕی فیكر مه‌ترسیه‌كی گه‌وره‌ی هه‌یه‌زیاد له مه‌ترسی شه‌ڕی جه‌سته‌ی و هێرشه سه‌ربازیه‌كان چونكه ئه‌قڵی مرۆڤ كۆنتڕۆڵ ده‌كات و یاری پێده‌كات ,بۆیه دواتر به‌نوسین و ڕاگه‌یاندنی جۆراو جۆر كه‌وتنه ناشیرن كردن و بوختان هه‌ڵواسینی بێبنه‌ما له‌سه‌ر ئیسلام و دژایه‌تی كردنیان ئه‌مه‌ش زۆر به‌ڕوونی له‌م چه‌ند ساڵه‌ی دوایدا به‌ڕوونی هه‌ستی پێده‌كرا به‌تایبه‌ت له‌ئاست ڕگه‌یاندنه‌كانیان و نوسراوه‌كانیان,وه هه‌ندێك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان ئه‌مه‌یان كرده بنه‌مای فكری زانسته‌كه‌یان و ده‌ستیانكرد به‌بلاَوكردنه‌وه‌و دانانی چه‌ند په‌رتوك و نوسراوێكی چه‌واشه‌كاری ده‌رباره‌ی ڕێبازی پاكی ئیسلام و په‌یامبه‌ره‌كه‌ی ته‌نانه‌ت چه‌ندین كه‌سایه‌تی وه‌ك {فونجر و نیباوم}ده‌ڵێن{ئیسلام له‌هه‌موو بیرو باوه‌ڕێك خێراتر بلاَو ده‌بێته‌وه هه‌رچه‌نده ئه‌م ئاینه دوره له ڕه‌وشت و زانست و زانیاری و وه ئاینێكی نامرۆڤانه‌یه}به‌لاَم گومان له‌وه‌دا نیه ئیسلام ته‌نیا ئاینێكه كه‌به‌های مرۆڤایه‌تی داوه و دیاری كردوه و له‌خزمه‌ت مرۆڤایه‌تیدایه, وه قسه‌ی ئه‌وانیش هه‌ڵبه‌ستراوه‌و قابیلی قبوڵ نیه و چه‌واشه‌كاریه,یان ویستویانه ئه‌وه بخه‌نه نێو هزر و مێشكی خه‌ڵكه‌وه كه‌وا ئیسلام دروستكراوه و ده‌سكردی محه‌مه‌ده و دینێكی خه‌یاڵی و درۆیه وه‌به‌شیر و تیر هاتوه و دینی توندو تیژیه,به‌لاَم ده‌پرسین ئه‌گه‌ر ئیسلام ده‌سكردی مه‌حه‌مه‌ده ئه‌بوایه به‌درێژای 1429 ساڵ كه ئه‌م ئاینه گه‌شتوه ئه‌وا ده‌بوایه زیاد له ژماره‌ی ئه‌و ساڵه ئاینی ده‌سكردی مرۆڤایه‌تی هه‌بوایه‌چونكه ئه‌وكات ده‌توانرا هه‌رهه‌فته‌و مانگ و ساڵێك چه‌ندین ئاینی جۆراو جۆر دروست بكه‌ن ئه‌ی بۆ نه‌كرا؟!بۆیه ڕۆژهه‌لاَتناسی جگه له نوسین و ڕاگه‌یاندن و توێژینه‌وه له‌سه‌ر ئیسلام و شارستانیه‌كه‌ی له‌لایه‌كی تر كه‌وتنه سه‌پاندنی بزووتنه‌وی داگیركاری ئه‌وروپی ڕۆژئاوایی به‌سه‌ر ڕۆژهه‌لاَت به‌گشتی و ئیسلام به‌تایبه‌تی, له‌و ڕوانگه‌یه‌شه‌وه {ئه‌دوارد سه‌عید} ده‌ڵێت{فیكری ڕۆژهه‌لاَتناسی به‌ته‌نیا مه‌به‌ستی خزمه‌تكردنی زانست و زانیاری نیه,به‌ڵكو ئامانجێكی تری له‌پشته ئه‌ویش پرۆسه‌ی به‌ئیستیعماركردنه,دیاری ترین نمونه‌ش هێرشه‌كه‌ی ناپلێۆنه بۆسه‌ر میسر یان داگیركاری جه‌زائیر و هیند و ناوچه‌كانی تر,له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا به‌شێكی زۆر له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان سه‌ر به‌ده‌زگای هه‌واڵگری و كاری سیخوری ئیمپریالیزم بوون,ئه‌وانه بۆ به‌رژه‌وه‌ندی دیاری خۆیان كار ده‌كه‌ن و دژایه‌تی زۆری راِستیه‌كان ده‌كه‌ن ده‌رباره‌ی ئیسلام , ئه‌وانه‌ئاماده‌ن ڕاستیه‌كان بشێوێنن و شتی هه‌ڵبه‌ستراو و تێكستی نابه‌جێ به‌كار بهێنن بۆجێبه‌جێكردنی مه‌رامه‌كانیان و یان هه‌وڵیان داوه بۆ لاوازكردنی توانای به‌رگری رۆحی و مه‌عنه‌وی له‌ده‌روونی موسڵماناندا و به‌د گومانكردنی موسڵمانان له‌بیرو باوه‌رو كلتوره‌كه‌یان تا دواجار موسڵمانان ملكه‌چ بكه‌ن,كه‌ئه‌مه‌ش به‌هه‌موو شێوه‌یه‌ك دووره له‌بنه‌مای زانستی و ئه‌كادیمی,جگه له‌وه‌ش هه‌ندێك ڕۆژهه‌لاَتناس ژیانیان ته‌رخان كردوه بۆ توێژینه‌وه له‌ئیسلام, به‌هه‌ردوو مه‌ودای ئایدۆلۆژی و شارستانیه‌كه‌ی,له‌بیریاندا جێگیر بوه كه‌ئیسلامی ڕاسته‌قینه مه‌ترسی ڕاسته‌قینه‌ی دروستكردوه به‌رامبه‌ر هه‌موو ئامانجه داگیركاریه‌كانی ڕۆژهه‌لاَت بۆ ده‌ڵه‌ته ئه‌وروپیه‌كان,
له‌لایه‌كی تر ئه‌وان تانه‌و ته‌شه‌نه له‌ئیسلام ده‌ده‌ن به‌وه‌ی كه‌ئیسلام مافی ئافره‌تی خواردوه و له‌زۆر ماف بێبه‌شی كردون,به‌لاَم له‌ڕستیدا ئاینی ئیسلام وه‌ك تاكه ئاینێك به‌ته‌واوی مافی ئافره‌تی داوه و رێزی ته‌واوی لێگرتوه وه‌له‌به‌ر گه‌وره‌ی ئافره‌ت و رێِزی ئافره‌ت، به‌هه‌شتی خستوه‌ته ژێر پێی دایكان وه قورئانیش له‌م ڕوانگه‌یه‌وه باشترین به‌ڵگه‌یه,جگه‌له‌وه‌ش ئافره‌ت له‌ژێر سێبه‌ر و سایه‌ی ئیسلامدا هه‌ست به‌ته‌واوی ڕێزو مافه‌كانی خۆی ده‌كات واقیعی ئه‌مڕۆ و دوێنێش باشترین به‌ڵگه‌یه, جگه له‌وانه‌ش بۆشێواندنی واقع و جیهانی ئیسلامی ئه‌وه‌شیان خسته نێو جیهانی ئیسلامی كه مه‌سه‌له‌ی نه‌ته‌وایه‌تیان وروژاند و كێشه‌ی گه‌وره‌یان دروستكرد كه‌هه‌تا ئه‌مڕۆش زۆربه‌ی نه‌ته‌وه‌كان باجی ئه‌و كاره ناشیاوانه‌ی ئه‌وان ده‌ده‌ن, چونكه ئامانجی ئه‌وان دروستكردنی ئاژاوه‌و فه‌وزای بێسه‌رو به‌رو بێبنه‌مایه له‌جیهانی ئیسلامدا,له‌پاڵ ئه‌وانه‌شدا به‌شێكی زۆری ڕۆژهه‌لاَتناسان هێنده نابابه‌تیانه و ده‌مارگیرانه شته‌كانیان ده‌نوسن,ته‌نانه‌ت ئه‌مه نه‌ك بۆ ڕۆژهه‌لاَتیه‌كان به‌ڵكو بوه‌ته هۆی بێزاربونی ڕۆژئاواییه‌كان وه‌ك ڕۆژهه‌لاَتناسی فه‌ره‌نسی {هنری لامش ئه‌لیه‌سوعی} نوسینه‌كانی هێنده نابابه‌تی و به‌ڕقه‌وه نوسیوه سه‌ر ئه‌نجام راِستیه‌كانی شێواندوه‌و بوه‌ته هۆی لۆمه‌و ڕخنه‌ی به‌شێك له‌رۆژهه‌لاَتناسه‌كانی دیكه, یان هه‌ندێكی دیكه له‌نوسراوه‌كانیاندا به‌ڕوونی ئه‌وه دیاری ده‌كه‌ن و ده‌ڵێن{ئاینی ئیسلام له‌ئاینه‌كانی پێشوو تری وه‌ك مه‌سیحی و یه‌هودی وه‌رگیراوه,له‌م ڕوانگه‌یه‌شه‌وه هه‌ردوو ڕۆژهه‌لاَتناسی به‌ڕگه‌ز جوله‌كه {گۆڵد یسهر و شاخن} باس له‌بیرۆكه‌ی درێژبونه‌وه‌ی ئاینی یه‌هودی ده‌كه‌ن بۆ ئیسلام , وه {بلاشیرو برۆكلمان}یش هه‌مان بیرۆكه ده‌خه‌نه ڕوو یان ڕۆژهه‌لاَتناسان ئه‌وه ده‌خه‌نه ڕوو ئه‌گه‌ر ڕووداوه‌كانی ئاینی مه‌سیح و یه‌هودی له‌ئیسلام ده‌ركه‌ی ئه‌وا ئیسلام جگه له‌شه‌ڕو كوشتار هیچی نامێنێته‌وه, به‌لاَم ناوه‌ڕۆكی ئاینی ئیسلام پێچه‌وانه‌ی بۆچونه‌كانی ئه‌وانه‌و پڕیه‌تی له‌ئاشتی سه‌لامه‌تی مێژووی ئیسلامی ئه‌وه‌ی سه‌لماندوه,له‌لایه‌كی تر ڕۆژهه‌لاَتناسان ئیسلام به‌ئاینێكی نه‌زۆك ناو ده‌به‌ن,چونكه ئه‌وان وای دایده‌نێن كه‌ئیسلام ناتوانێت له‌گه‌ڵ گیانی سه‌رده‌م بڕوات به‌وه‌ش پێوستی به‌چاك سازی ڕادیكاڵی{گۆڕانی ڕیشه‌ی}هه‌یه,ئه‌وانه چه‌مكی ڕادیكاڵ به‌كار دێنن له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌شدا ئیسلام ئاینێكی ته‌واوه‌و هه‌رگیزپێوستی به‌ڕادیكالیزه‌كردن نیه,یان هه‌ندێكی تریان ده‌ڵێن {له‌سه‌ر ئیسلام پێوسته یان گۆرَنكاری ڕادیكاڵی تێدابكرێت یاخودله‌ڕێڕه‌وی ژیان داببڕێت}به‌مه‌ش ئامانجیان ئه‌وه‌یی كه‌ئاینی ئیسلام له‌ئاینی ده‌ستكاری كراوی مه‌سیحی نزیك بكه‌نه‌وه,بۆیه ده‌كرێت ئاماژه‌ش به‌وه بكرێت كه‌ئیسلام چه‌ند ڕێساویاسایه‌ك له‌خۆده‌گرێت هیچ كه‌س مافی ئه‌وه‌ی نیه هیچ گۆڕانكاریه‌كی تێدابكات كه ئه‌وه‌ش بریتیه له بیروباوه‌ڕی بناغه‌ی ئسلام,به‌لاَم دیاره ئامانجی ڕۆژهه‌لاَتناسان خاڵی كردنه‌وه‌ی ئیسلامه له‌ناوه‌ڕۆكه‌كه‌ی و كه‌نار خستنی گشتیه له‌ڕێكخستنی كار و باری كۆمه‌ڵگه‌دا, لێره‌دا ده‌پرسین بۆچی ڕۆژهه‌لاَتناسان له‌به‌رامبه‌ر ئاینه‌كانی تری وه‌ك بوزی و هیندی وئاینه‌كانی تر بابه‌تیانه ده‌نوسن به‌لاَم به‌ته‌نیا هێرش ده‌كه‌نه سه‌ر ئاینی ئیسلام و موسڵمانان و ناشیرین كردنی ئه‌و ئاینه؟!بێگومان ئه‌مه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه بوه كه‌ئاینی ئیسلام ئاینێكی پاك و بێگه‌رده و خێرا بلاَوده‌بێته‌وه ته‌واوی ڕاستی و دروستیه‌كانی تێدا كۆبوه‌یه‌وه و وه‌ئاینێكی گشگیر و هه‌مه‌لایه‌نه‌یه بۆ ژیان,
جگه له‌وه‌ش ڕۆژهه‌لاَتناسان زۆر به ڕۆژئاوایبونی خۆیان ده‌یان نازی و خۆیان پێوه هه‌ڵده‌كێشا كه ئه‌وان خاوه‌ن ئه‌قڵ و مه‌نتیقن وه هه‌وڵی جیاكردنه‌وه‌ی ڕۆژهه‌لاَت و ڕۆژئاوایان ده‌دا هه‌ر له‌و باره‌شه‌وه {كیپلینگ}ده‌ڵێت{خۆرهه‌لاَت خۆرهه‌لاَته‌و خۆرئاواش خۆرئاوایه و هه‌رگیزبه‌یه‌ك ناگه‌ن}یان بڵێت{خۆرئاواییه‌كان ژیرن و خۆشه‌ویستی ئاشتی و ئازادی خوازن و مه‌نتق زانن و به‌توانان به‌سه‌ر به‌ده‌ست هێنانی به‌های ڕاستیدا به‌لاَم خۆرهه‌لاَتیه‌كان هیچ سیفه‌تێكی وایان نیه}ئه‌مه‌ش ئه‌و په‌ڕی خۆبه‌زلزانینی ئه‌وانه و له‌ئیسلامدا شتی وانیه و جێگه‌ی نابێته‌وه وه‌فه‌زڵی هیچ لایه‌ك به‌سه‌ر لایه‌نێكی تردا نادات,له‌لایه‌كی تریش ئه‌وان خۆیان به‌ژیرو به‌رز ڕاده‌گرن به‌وه‌ی كه ڕۆژئاوا پێشكه‌وتوه چونكه بڕوایان به‌مه‌سیحیه‌ت هێناوه, وه خۆرهه‌لاَتیش دواكه‌وتوه چونكه بڕوایان به‌ئیسلام هێناوه, به‌لاَم له‌ڕاستیدا ئه‌مه سه‌ركێشی و خۆبه‌گه‌وره زانینی ڕۆژئاوایه‌و هیچ بنه‌مایه‌كی واقیعی و زانستی نیه چونكه ئه‌و پێشكه‌وتنه‌ی ئه‌مڕۆ خورئاوا به‌ده‌ستی هێناوه له بواری زانست و ته‌كنه‌لۆژیادا ئه‌مه په‌یوه‌ندی به‌مه‌سیحێته‌وه نیه وه‌ك ئاین و ئه‌و دواكه‌تنه‌ش كه خۆرهه‌لاَت {جیهانی ئیسلامی}پێوه‌ی ده‌ناڵێنێت تاوانه‌كه‌ی ناكه‌وێته ئه‌ستۆی ئیسلام,بۆیه ده‌بینین ڕۆژهه‌لاَتانسه‌كان زۆر بێ ئاگایانه به‌چاوی بێ ئاگای و سه‌ده‌كانی ناوه‌ڕاستی خۆیانه‌وه بۆ ئاینی پاك و بێگه‌ردی ئیسلام ده‌روانن و له‌ڕوانگه‌ی سه‌رده‌می جاهیلی و چه‌قبه‌ستوی خۆیان خوێندنه‌وه بۆ ئیسلام ده‌كه‌ن,نابێت ئه‌وه‌شمان له‌یاد بچێت هه‌ندێك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان و چه‌ند كه‌سایه‌تیه‌كی ڕۆژئاوا تاڕده‌یه‌ك به‌ئینساف وبه‌ویژدانه‌وه له‌ئیسلامیان ڕوانیوه‌و ڕۆڵیان هه‌بوه له‌ڕاستكردنه‌وی هه‌ڵه‌ی ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان و به‌رگریان له‌ڕاستیه‌كان كرده‌وه وه‌ك ڕۆژهه‌لاَتناسی فه‌ره‌نسی {دینیه}كه‌به‌شێوازێكی بابه‌تی و مه‌نتقی ڕاستیه‌كان له‌باره‌ی ئاینی ئیسلام له‌ڕۆژئاوا خسته ڕوو دواتر موسڵمان بونی خۆی ڕاگه‌یاند و ده‌رباره‌ی ژیانی پێغه‌مبه‌ر{ص}كتێبێكی نوسی,یان كه‌سایه‌تیه‌كی وه‌ك {تۆماس ئارنۆڵد} له‌كتێبه‌كه‌ی خۆیدا باس له‌گیانی لێبورده‌ی موسلمانان ده‌كات به‌رامبه‌ر به‌ئاینه‌كانی دیكه, وه كه‌سایه‌تیه‌كی ئه‌وروپی وه‌ك {فریدركی دووه‌م}ی فه‌رمانڕه‌وای شاری سه‌قه‌لیه به‌باشی باس له‌ئاینی ئیسلام ده‌كات,به‌لاَم ئه‌وه‌ی گرنگه بوترێ ئه‌وه‌یه ئه‌مانه هه‌موویان دژایه‌تیان ده‌كرا له‌لاَیه‌ن ڕۆژهه‌لاَتناسانه‌وه كه‌سایه‌تیه‌كی وه‌ك {فریدرك}به‌هۆی ئه‌و هه‌ڵوێسته باشه‌ی سه‌باره‌ت به‌ئیسلام له‌لایه‌ن {پاپاگریگۆری نۆیه‌م}له‌پۆسته‌كه‌ی ده‌ركرا و وه‌یه‌كێك له‌و تۆمه‌تانه‌ی خرایه پاڵی بریتی بوو له‌وه‌ی كه دۆستایه‌تی هه‌بووه به‌رامبه‌ر ئیسلام,له‌ڕاستیدا ئه‌وه‌مان بۆ ڕوون ده‌بێته‌وه كه‌به‌شێك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان هه‌میشه ویستویانه له‌كاره‌كانیان له‌دژی ئاینی ئیسلام بنوسن و ڕاستیه‌كان بشێوێنن و به‌شێوازێكی چه‌واشه‌كارانه بۆئیسلام بڕوانن و وێنه‌یه‌كی ناشیرین بۆئیسلام بنه‌خشێنن, به‌لاَم خۆشبه‌ختانه ئه‌و هه‌وڵه‌ی ئه‌وان سه‌ری نه‌گرت و ده‌بینین یان ده‌بیستین ڕۆژانه یان سالاَنه كه‌سه‌ناوداره‌كانی ئه‌وروپا له زانایان و نوسه‌ره‌كانیان و كه‌سانی تریش پاش لێكۆڵینه‌وه‌ی وورد له‌سه‌ر ئاینی ئیسلام موسڵمان بوونی خۆیان ڕاده‌گه‌یه‌نن چونكه ئاینی ئیسلام ته‌واوی ڕاستی و واقیعه‌كان له‌خۆ ده‌گرێت و ئاوێنه‌ی ڕاستیه‌كانی ژیانه,له‌گه‌ڵ ئه‌و هه‌موه فرت و فێڵ و ته‌ڵه‌كه‌بازیه‌ی ڕۆهه‌لاَتناسان و به‌ناشیرین ناساندنی ئیسلام كه‌چی خۆشبه‌ختانه ئێستا له‌جیهاندا كه‌م و زۆر دینی ئیسلام هه‌موو شوێنێكی ئه‌م دونیایه‌ی گرته‌وه‌ته‌وه ئه‌وه‌ش وه‌عدوبه‌ڵێنی خودای گه‌وره‌یه,
وێناكردنی ڕۆژهه‌لاَتناسان بۆ په‌یامبه‌ری ئیسلام
ئه‌و مه‌یدان خوازی و هێرشه فیكریانه‌ی ئه‌مڕۆی ئیسلام و موسڵمانان ڕووبه‌ڕووی بونه‌ته‌وه زۆر و جۆراو جۆرن,به‌لاَم هه‌موو ئه‌مانه له‌بنه‌ڕه‌تدا ڕه‌گێكی مێژووییان هه‌یه و درێژكراوه‌ی ئه‌و ته‌رزه فیكری و شالاَوه مه‌ترسیدارانه‌ن كه‌له‌ساته‌وه‌ختی بلاَو بونه‌وه‌ی ئاینی ئیسلامه‌وه‌به‌ناوچه جیاكانی دونیادا ڕووبه‌ڕووی هه‌ڵگرانی ئاینه‌كه‌و ته‌نانه‌ت خودی په‌یامبه‌ری ئاینه‌كه‌ش بوه‌ته‌وه, ئه‌وه شتێكی چاوه‌ڕوان كراو بوو به‌لاَم ئه‌وه‌ی نه‌خوازراو و نه‌گونجاو بوو هێرش كردنه سه‌ر كه‌سێتی خودی په‌یامبه‌ری ئیسلامه و دوباره بونه‌وه‌ی لێره‌و له‌وێ به‌شێوه‌ی جیاواز,به‌درێژایی مێژووی ئیسلام ڕۆژهه‌لاَتناسان هه‌وڵیان داوه كه‌سایه‌تی په‌یامبه‌ر بشێوێنن و له‌كه‌داری بكه‌ن له‌به‌ر چاوی ڕای گشتی ,له‌و پێناوه‌شدا ده‌سته‌و سان نه‌وه‌ستاون و سه‌رجه‌م میكانیزمه‌كانیان {شێوازی كار}خستوه‌ته گه‌ڕ له‌بواره جوربه‌جۆره‌كانی وه‌ك ڕاگه‌یاندن و ئابوری به‌هێزو به‌گه‌ڕ خستنی نوسه‌ر و هونه‌رمه‌ندی داخ له‌دڵ و وێنه‌كێشی به‌ناوبانگ و وێنه‌یه‌كی خراپیان نه‌خشاندوه,كه‌ئه‌مه‌ش كاریگه‌ری خۆی هه‌بوه له‌سه‌ر دیدگاو وێناكردنی ئه‌وروپاو ئه‌مریكا,له‌م ڕوانگه‌یه‌شه‌وه ڕۆژئاواییه‌كانیش بێ توێژینه‌وه و گه‌شتن به‌ڕاستیه‌كان ئه‌وانیش به‌چاویلكه‌ی ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان له‌په‌یامبه‌ری مرۆڤایه‌تیان ڕوانیوه و بڕوایان به‌نوسین و قسه هه‌ڵبه‌ستراو و بێبنه‌ماكانی ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان كردوه‌و وێنه‌یه‌كی نه‌شازیان نه‌خشاندوه,وه‌بیریارو نوسه‌ره‌كانیان هه‌وڵی ئه‌وه‌یان داوه وێنه‌یه‌كی ناواقعی و نه‌شاز بده‌نه پاڵ كاراكته‌ری په‌یامبه‌ر بۆ ئه‌وه‌ی ڕوكارێكی ناشیرنی بۆ دروست كه‌ن و له‌و چواچێوه‌یه‌دا داینێن و به‌و شێوازه پیشانی خه‌ڵكانی ئه‌وروپی و ڕۆژئاواییه‌كانی بده‌ن بۆیه ده‌بینین ڕاگه‌یاندن و وێنه‌و نوسراوه‌كانیان به‌رامبه‌ر په‌یامبه‌ری ئیسلام به‌رده‌وه‌ام ره‌هه‌ندی سلبی و نێگه‌تیڤی هه‌بوه,به‌م شێوه‌یه و به‌هه‌موو شێوازێك ڕۆژهه‌لاَتناسان یان ڕۆژئاوا ئاماده‌ی ئه‌وه بوون دژی په‌یامبه‌ربن و چه‌ندین هه‌وڵی نه‌شاز و نه‌شیاو له‌و پێناوه‌دا بگرنه به‌ر چه‌ندین بوختانی جۆراو جۆر چه‌ندین نوسینی بێسه‌روبه‌ر چه‌ندین قسه‌ی بێماناو ناوه‌ڕۆك پوچ بلاَوبكه‌نه‌وه كه‌له‌پشت ئه‌مه‌شه‌وه چه‌ندین مه‌به‌ستی خراپیان هه‌بوه به‌لاَم خه‌یاڵیان خاوه‌و پێشینان واته‌نی به‌ری خۆر به‌بێژنگ ناگیرێت, ده‌مانه‌وێت هه‌ندێك له‌بوختان و قسه بێناوه‌ڕۆكه‌ی ئه‌وان بخه‌ینه‌ڕوو بۆئه‌وه‌ی ئێوه‌ی به‌ڕێز له‌سینه‌ی ڕه‌ش و نیگای خراپی ئه‌وان تێبگه‌ن و ئاشنای پیلانه گلاَوه‌كانی ڕۆژهه‌لاَتناسان بن, بۆیه ژماره‌یه‌ك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان پێیان وایه په‌یامبه‌ر ئه‌سقوفێكی مه‌سیحی بوه چاوی له‌وه بوه كه‌پله‌و پایه‌ی زیاتر به‌ده‌ست بهێنێت,بۆیه سه‌رئه‌نجام پاپا لێی توڕه ده‌بێت و له‌پله‌و پایه‌كه‌ی بێبه‌شی ده‌كات ئه‌ویش له‌داخی پاپا بانگه‌شه‌ی پێغه‌مبه‌رایه‌تی ده‌كات,به‌لاَم ده‌پرسین چ مرۆڤێكی ئه‌قڵ سه‌لیم ئه‌وه قبوڵ ده‌كات, هه‌رگیز په‌یامبه‌ری ئیسلام دوای پله‌و پایه نه‌كه‌وه‌توه له‌و ڕوانگه‌یه‌شه‌وه مێژوو باشترین به‌ڵگه‌یه,یان هه‌ندێكی تریان پێیان وایه محمد{ص}پیاوێكی ڕاستگۆ نیه‌و خۆی خه‌ڵه‌تاندوه‌و خۆی به‌په‌یامبه‌ری خودا ده‌زانی بێ ئه‌وه‌ی په‌یامی له‌لایه‌ن خوداوه بۆهاتبێت به‌ڵكوتوشی جۆرێك له‌نه‌خۆشی تێكچونی مێشك{هستری}بوه ,له‌و باره‌یه‌وه ڕۆژهه‌لاَتناسی ئینگلیزی {ویڵز}ده‌ڵێت{محمدهه‌ندێك دیارده‌ی خورافی نوسیوه و دواتر له‌نێو كۆمه‌ڵگه‌كه‌یدا بلاَویكردوه‌ته‌وه و ئه‌وانیش شوێنی كه‌وتون} ته‌نانه‌ت ڕۆژهه‌لاَتناسی نه‌مساوی{لویس شبرنگر}به‌هه‌مان شێوه به‌دیارده‌یه‌كی هستری ته‌فسیری كاری پێغه‌مبه‌ر{ص}ده‌كات ده‌ڵێت توشی هستریا بووه,هه‌رله‌و سۆنگه‌یه‌شه‌وه پیاوانی ئاینی مه‌سیحی له‌سه‌رده‌مانێكی دێرینه‌وه كه‌وتنه دژایه‌تی و چالاكی نواندن ده‌ستیان كرد به‌بلاَوكردنه‌وه‌ی تۆمه‌ت و درۆی نابه‌جێ ده‌رباره‌ی په‌یامبه‌ری ئیسلام ده‌یان وت{هێزێكی پیس و به‌د خوه,محمد هیچ نیه جگه له‌بتێك یاخود خودای قیبله‌و شه‌یتانێك}به‌م شێوه‌یه مێشكی نوسه‌رو چیرۆك نوسه‌كانیان پڕده‌كرده‌وه,به‌م شێوه‌یه بۆمان ده‌ركه‌وت ڕۆژهه‌لاَتناسان و پیاوانی ئاینی مه‌سیحی له‌و كارانه‌ی خۆیان به‌رده‌وام بوون دواتریش ڕه‌نگدانه‌وه‌ی هه‌بوو له‌نێوچین و توێژه‌كانی تری كۆمه‌ڵگه‌ی خۆیان به‌لاَم ئه‌وه جگه‌له‌ده‌رخستنی ڕووی ڕه‌شی خۆیان هیچی دیكه نییه و پێوسته نه‌وه‌ی موسڵمانیش ئاگاداری هه‌موو فرت و فێڵ و ته‌ڵه‌كه‌بازیه‌كی ئه‌وان بێت و ناخی ئه‌وان بخوێنێته‌وه چونكه وه‌ك پێشینان ده‌ڵێت {گۆزه هه‌رچی تێدابێت هه‌رئه‌وه‌ی لێده‌ڕژێت}و وه‌دڵنیاش بن له‌وه‌زیاتر هیچی دیكه‌یان لێچاوه‌ڕوان ناكرێت ئه‌مه وه‌ك شارێگه‌یه‌كی مێژووی خۆیان له‌سه‌ری ده‌ڕۆن تائه‌مڕۆش درێژه‌ی هه‌یه وێنه‌كاریكاتێره‌كانی ڕۆژنامه‌ی {یولاندس بۆستن}دانیماركی له‌و ڕوانگه‌یه‌شه‌وه باشترین به‌ڵگه‌یه بۆ پشت ڕاستكردنه‌وی بۆچونه‌كه‌مان,وه ئه‌مه‌ش جگه له ده‌ركه‌وته‌یه‌كی دیكه‌ی مێژووی به‌رامبه‌ر خۆرهه‌لاَت هیچی دیكه نیه و وه هۆكارێكه بۆ دروستكردنه‌وه‌ی شه‌ڕی كه‌لتوری نێوان خۆرهه‌لاَت و خۆرئاوا,كاتێك ده‌ڵێین وێنه كاری كاتێره‌كان بریتین له‌ده‌ركه‌وته‌یه‌كی دیكه‌ی فۆرمێك له‌له‌خۆرهه‌لاَتناسی ئه‌وا به‌لامانه‌وه سه‌یر نیه كه‌چه‌ندین نمونه‌ی نێو مێژووی ئه‌و فۆرمه له‌ئۆرێنتالیزم بهێنینه‌وه‌كه‌له‌سه‌ر ئیسلام په‌یامبه‌ره‌كه‌ی وتویانه,به‌جۆرێك په‌یامی پشت وێنه كاركاتێره‌كان به‌چه‌ند سه‌ده پێش ئێستا ئاماده‌یان هه‌بووه‌به‌لاَم ئه‌و به‌نوسراو ئه‌میان به‌وێنه‌ی كاركاتێری,
سه‌ره ڕای ئه‌و هه‌ڵوێسته ناشیاو و ناڕاسته‌ی ئه‌وان ده‌رباره‌ی كاراكته‌ری په‌یامبه‌ر ڕۆژهه‌لاَتناسان هه‌وڵیان داوه ڕه‌خنه له‌ساڵی له‌دایك بوونی په‌یامبه‌ر بگرن له‌ڕاستیدا گومان له‌وه‌دا نیه پێغه‌مبه‌ر{ص}له‌ساڵی 570له‌دایك بووه و له‌ساڵی فیلدا ئه‌م ڕاستیه له‌سه‌رچاوه مێژووییه‌كاندا چه‌سپاوه‌و نكوڵی لێناكرێت,به‌لاَم ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان ده‌یانه‌وێت ئه‌م ڕاستیه بشێوێنن بۆمه‌به‌ستی تایبه‌تی خۆیان و دروستكردنی گومانی ناڕاست,له‌وانه‌ش {هنری لامنس} ده‌ڵێت{په‌یامبه‌ر له‌ساڵی 580له‌دایك بوه , ئه‌و ساڵه‌ی كه‌ئاماژه‌ی پێكردوه ئاماژه به‌وه ده‌كات هه‌موو په‌یامبه‌ران له‌سه‌رو چل سالیه‌و هاتوون بۆ میلله‌تان ته‌نیا په‌یامبه‌ری ئیسلام نه‌بێت به‌هه‌مان شێوه {كارل برۆكلمان}یش ده‌ڵێت{له‌دایك بوونی په‌یامبه‌ر بۆماه‌وی چه‌ند ساڵێك دواكه‌و توه مه‌به‌ست له‌وه‌ش ئه‌و ده‌ساڵه‌یه كه {لامنس} ئاماژه‌ی پێداوه
له‌و ڕوانگه‌یه‌وه بۆ پشت ڕاستكردنه‌وه‌ی بۆ چونه ڕاسته‌كه‌ی مێژوو ڕۆژهه‌لاَتناسی ئه‌مریكی{مسترسنكس} ده‌ڵێت{محمد{ص} 570 ساڵ دوای حه‌زره‌تی مه‌سیح ده‌ركه‌وت وه ئیش و كاری په‌یامبه‌ر به‌رزكردنه‌وی ئاستی ژیری مرۆڤ بووه, جگه له‌وگومان چیانه‌ی سه‌ره‌وه‌ش كه‌سایه‌تیه‌كی وه‌ك {بات روبرتسون}كه‌زانایه‌كی مه‌سیحی بوو ده‌ڵێت{محمد ڕه‌گه‌ز په‌رسته‌و 80% ی قورئانی له‌ده‌قه‌كانی گاور و جوله‌كه دزیوه و محمد خوێن ڕێژه} یان هه‌ندێكی تریان پێیان وایه په‌یامبه‌ر درۆزنه,به‌لاَم هه‌رله باره‌یه‌وه نوسه‌ری ناسراوی ئینگلیز{تۆماس كارلاین} پرسیارێكی جوان ده‌كات و ده‌پرسێت:ئایا هیچ كاتێت بینیوتانه مرۆڤێكی درۆزن بتوانێت ئاینێكی سه‌ر سورهێنه‌ر بهێنێته كایه‌وه و په‌یمان بدات كه‌له‌هه‌موو جیهاندا یلاَو ده‌بێته‌وه‌و تاكۆتای هه‌رده‌مێنێت؟ بێگومان ئێمه‌ش به‌دڵنیاییه‌وه دڵێین نه‌خێر چونكه مێژوو خاڵیه له ڕووداوی له‌و شێوه‌یه, وه‌پێغه‌مبه‌ریش{ص} دور بوه له‌سیفاتی درۆ,باشه ده‌پرسین ئه‌گه‌ر كه‌سێك درۆزن بێت و ئاینێكی درۆ بلاَو كاته‌وه ده‌توانێت ئاینه‌كه‌ی بۆماه‌وی چوارده سه‌ده درێژه بكێشێت؟بێگومان نه‌خێر ئه‌و هه‌مووه شوێن كه‌وته‌ی ئاینی ئیسلام به‌ڵگه‌ی ڕاست و دروستی ئاینه‌كه و پاك و بێگه‌ردیه‌ی پێغه‌مبه‌ری خودایه,به‌لاَم ئه‌وانه وه‌ك فكره‌یه‌كی دۆگما{چه‌قبه‌ستو}له‌سه‌ری ده‌ڕۆن و درێژه‌ی پێده‌ده‌ن,ئه‌وه‌تا ڕۆژهه‌لاَتناسێكی تری وه‌ك {لاڤن} پێغه‌مبه‌ر له‌گه‌ڵ خوێن ڕێژترین و دیكتاتۆرترین و ڕه‌گه‌زپه‌رست ترین مرۆڤی سه‌ر زه‌وی به‌راورد ده‌كات كه‌ئه‌ویش هیتله‌ره!! ده‌ڵێت{چونكه هیتله‌ر و دارو ده‌سته‌كه‌ی به‌ده‌مارگیری و نه‌ته‌وه په‌رستی ده‌جولاَنه‌وه وه‌پێغه‌مبه‌رو شوێن كه‌وتوانیشی به‌هه‌مان شێوه‌ی ئه‌وان ده‌جولاَنه‌وه}یان ڕۆژهه‌لاَتناسێكی تری وه‌ك {مویر}ده‌ڵێت {شمشێره‌كه‌ی محمد و قورئانه‌كه‌ی زۆرترین دوژمن پێك دێنن كوتائێستا جیهان ناسیبێتی به‌وه‌ی كه دژی شارستانیه‌ت و ئازادی ڕسته‌قینه‌ن}یان {تۆماس ئه‌لینۆ} ده‌ڵێت{پێغه‌مبه‌رایه‌تی ئاڕسته‌ی به‌زه‌رووره‌ت مانای عیصمه‌ت و كه‌مالییه‌ت نیه}مانای ئه‌مه‌ش بریتیه له ئیعتراف نه‌كردن به‌وه‌ی كه‌محمدهه‌ڵبژێردراوێكی خوداوه‌ندی و نیگایه‌كی ئاسمانی و ڕه‌بانی بێت,به‌لاَم ڕۆژهه‌لاَتناسێكی وه‌ك {سنرستن ئاسوچی}ده‌ڵێت {ئێمه دادپه‌روه‌ر نین ئه‌گه‌ر نه‌فی ئه‌و سیفه‌ته به‌رزو دڵگیرانه‌ی محمدبكه‌ین,به‌ڕاستی محمد كه‌وتبوه جه‌نگی ژیان دژ به نه‌زانین و به‌ربه‌ری}بۆیه ده‌بینین و ده‌بیستین له‌ڕۆژ ئاوا چه‌ندین زانا و كه‌سی شاره‌زا گه‌شتون به‌ڕاستیه‌كان له‌لێبورده‌ی و پاك وبێگه‌ردی په‌امبه‌ری ئیسلام گه‌شتون و شوێن پێغه‌مبه‌رو ئاینی ئیسلام كه‌وتون,به‌لاَم ئه‌وانه ڕاستیه‌كان په‌رده پۆش ده‌كه‌ن بۆ چه‌واشه‌كاری و ڕه‌گه‌ز په‌رستی پاشان بازرگانی,له‌ڕستیدا دژایه‌تی كردنی پێغه‌مبه‌ر{ص} واته دژایه‌تی كردنی ئه‌و به‌رنامه‌یه‌ی كه‌هێناویه‌تی یان دژایه‌تی كردنی ته‌واوی موسڵمانان,بیروباوه‌ڕی ڕۆژئاوا به‌رامبه‌ر په‌یامبه‌ر گۆڕنی به‌سه‌ردا نه‌هاتوه هه‌رله‌سه‌ره‌تاوه تائێستا خۆی له‌دژایه‌تی كردندا ده‌بێنێته‌وه,واته له‌ڕووی فیكریه‌وه نزیكه خۆرئاوا یه‌ك هه‌ڵوێست بن له‌ئاست په‌یامبه‌ر له‌دژایه‌تی و هه‌ڵوێستی خراپ,ته‌نانه‌ت ئێستا زۆربه‌ی كه‌نیسه‌كانی ئه‌وروپا تابلۆیه‌كیان هه‌ڵواسیوه كه وێنه‌ی محمد{ص}یان تێدا دروستكردوه به‌بۆچونی ئه‌وان له‌ئاگردا سزا ده‌درێت,له‌كه‌نیسه‌ی {سان بیرنیو}ی شاری{بۆڵۆنیا}ی ئیتالی تابلۆیه‌كی تریان تێدا داناوه كه وێنه‌ی پێغه‌مبه‌ریان تیًدا كێشوه به‌ڕووتی و له‌سه‌ر زه‌وی كوتوه و ناوی محمدیان به‌گه‌وره‌ی له‌سه‌ر نوسیوه له‌ژێر پێی فریشته‌كاندایه‌و تێیدا سه‌ركه‌وتنی مه‌سیحیكان نیشان ده‌دات..!!جگه له‌وه‌ش كه‌سایه‌تیه‌كی گه‌وره‌ی وه‌ك {پاپابیندیكت ی 16}كه‌دیاری ترین پیاوانی ڤاتیكانه هه‌رله‌سه‌ره‌تای ده‌ست به‌كار بونیه‌وه هێرشی كرده سه‌ر كه‌سێتی پێغه‌مبه‌ر{ص}له‌میانه‌ی وته‌كه‌یدا له‌زانكۆی {ڕیجینسبرگ}له‌ئه‌ڵمانیاله12\سێپته‌مبه‌ری 2006 وتی:ئیسلام به‌هێزی شمشێر بلاَوبوه‌ته‌وه,ئه‌وه‌ی محمد هێناویه‌تی شتی شه‌یتانیه...!به‌لاَم ده‌پرسین ئه‌گه‌ر ئیسلام به‌زۆری شمشێرهاتبێت و بلاَو بوبێته‌وه؟ئه‌ی خۆ ئێستا نه زۆر هه‌یه‌و نه‌شمشێر؟ ئه‌ی بۆ خه‌ڵكی له‌ئیسلام هه‌ڵناگه‌ڕێته‌وه‌و پشت له‌په‌یامبه‌ری ئیسلام ناكه‌ن, بگره ڕۆژبه‌ڕۆژیش په‌یامبه‌ر له‌دڵی خه‌ڵكدا خۆشه‌ویستر ده‌بێت و خۆیانی فیداده‌كه‌ن,له‌و باره‌یه‌وه نوسه‌ری به‌ناوبانگی به‌ریتانی{تۆاس كارلاین} پشتگیری له‌پێغه‌مبه‌ر ده‌كات و ده‌ڵێت{عه‌یب و عاره بۆ هه‌ركه‌سێكی ئه‌م ڕۆژكاره بڵێ دینی ئیسلام لارو خواره و محمدیش له‌سه‌ر حه‌ق نه‌بوه}ده‌مه‌وێت كۆتای ئه‌م باسه‌مان به‌و ئایه‌ته‌ی خوای گه‌وره بێنین كه‌شایه‌تی و پشتگیری خوای گه‌وره‌یه بۆ پێغه‌مبه‌رایه‌تی محمد{ص}و ده‌فه‌رموێت{وكفی بالله شهیدا محمد رسول الله}
وێناكردنی ڕۆژهه‌لاَتناسان بۆ قورئان و فه‌رموده‌كان
وێناكردنی ڕۆژهه‌لاَتناسان ته‌نیا گومان و تانه‌دان له‌ئیسلام و په‌یامبه‌ره‌كه‌ی نه‌بوو,وه‌ته‌نیا له‌و ڕوانگه‌یه‌وه هه‌نگاویان نه‌ناو به‌و ئاڕاسته‌یه‌دا كاریان نه‌كرد و به‌وه‌ش دڵیان ئاوی نه‌خوارده‌وه,ئه‌وه بوو دوای تانه دان له‌ئیسلام وه‌ك ئاین و محمد{ص} وه‌ك په‌یامبه‌ری ئاینه‌كه,دیسان له‌و كاره قێزه‌ونه‌ی خۆیان به‌رده‌وام بون و كه‌وتنه تانه‌و ته‌شه‌نه‌دان له‌له‌قورئان و فه‌رموده‌كان, له‌مه‌شدا زۆر رێگه‌یان به‌كار هێنا و مه‌به‌ستیشیان له‌م كاره‌یاندا تێگه‌شتن نه‌بوو له‌قورئان و فه‌رموده‌كان به‌شێوه‌ڕاسته‌قینه‌كه‌ی,به‌ڵكو مه‌به‌ستی ئه‌وان دژایه‌تی كردن و شێواندنی مانای قورئان بوو وه‌ناساندنی ئه‌و ناوه‌ڕۆكه شێوا و پوچه‌ی خویان بوو به مرۆڤایه‌تی,
له‌وه‌رگێڕانی قورئاندا ڕۆژهه‌لاَتناسان له‌به‌ر ئه‌وه‌ی ئه‌وان ئیمانیان به‌ده‌قی قورئانی پیرۆز نه‌بوو وه‌به‌پیرۆز سه‌یریان نه‌ده‌كرد,هه‌ر له‌به‌ر ئه‌وه‌ش له‌كاتی وه‌رگێڕاندا چه‌نده‌ها هه‌ڵه‌ی گه‌وره‌یان تێداكردوه و وه زۆرترین وه‌رگێڕانی قورئان بۆ زمانه ڕۆژهه‌لاَتی و ڕۆژئاواییه‌كان ته‌واو بوو له‌سه‌ر ده‌ستی ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان كه ئه‌ویش بۆ سه‌ر{49}زمانی جۆراو جۆر به‌شێوه‌یه‌كی ناته‌واو پڕ هه‌ڵه‌و كه‌موو كوڕی ,له‌م وه‌رگێڕانه‌ی خۆیاندا ڕۆژهه‌لاَتناسان به‌ئاره‌زو و خواست و ویستی خۆیان وه‌ریان گێڕاوه به‌شێوه‌یه‌ك كه مه‌به‌ست و ئامانجی دوژمنكارانه‌ی خۆیان و ناخی ڕه‌شی خۆیان له‌گه‌ڵ وه‌رگێڕانیدا به‌ده‌ست بهێنن و به‌ئاره‌زووی دڵ ڕه‌شی خۆیان مانای ئایه‌ته‌كانی قورئانیان گۆڕیوه و تێكیان داوه و ماناكانیان شێواندوه ,بۆ نمونه له‌وه‌رگێڕانی {یایهاالناس}بۆ{یااهل المكه}بۆئه‌وه‌ی ئه‌وه بۆ مرۆڤایه‌تی ڕوون بكه‌نه‌وه كه‌قورئان مه‌به‌ستی هه‌موو خه‌ڵك نیه و به‌ڵكو ته‌نیا مه‌به‌ستی خه‌ڵكی شاری مه‌كه‌یه,به‌لاَم ئه‌وه ئاشكرایه له‌قورئان دا وشه‌ی ئه‌ی خه‌ڵكینه یان ئه‌ی بڕوادارانی به‌كار هێناوه ئه‌مه‌ش مه‌به‌ستی گلاَوی ئه‌وان ئاشكرا ده‌كات و په‌رده له‌سه‌ر مه‌به‌سته ڕه‌شه‌كانی ئه‌وان هه‌ڵده‌داته‌وه ته‌واوی پیلانه‌كانی ئه‌وان له‌نێو ده‌بات كه ویستویان هه‌ڵه‌و كه‌م و كوڕی بخه‌نه نێو قورئان ,وه ئه‌وان له‌م كاره‌شیان سه‌ر كه‌و توو نه‌بوون چونكه خوای گه‌وره خۆی له‌سوره‌تی {الحجر}دا ده‌فه‌رموێت[انا نحن نزلناالژكر واناله لحافڤون]وه‌مانه‌وه‌ی قورئانیش به‌درێژای چوارده سه‌ده بێ هه‌ڵه‌و كه‌م و كوڕی باشترین به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر ئه‌وه‌ی كه‌تا قیامه‌ت خاوه‌نه‌كه‌ی له‌هه‌موو پیلانێك ده‌یپارێزێت,
ئه‌گه‌ر چی ڕۆژهه‌لاَتناسان له‌سه‌ره‌تادا به‌شێوه‌یه‌كی كه‌متر ڕه‌خنه‌یان له‌قورئان ده‌گرت به‌لاَم له‌قۆناغه‌كانی تردا زیاتر درێژه‌یان به‌ڕه‌خنه بێسرو به‌ره‌كانی خۆیانداو به‌ته‌واوی ناخی ڕه‌شی خۆیان ده‌رخست و كاریان له‌سه‌ر ده‌كرد, وه‌ك ڕه‌خنه‌گرتن له رێكخستنی سوره‌ته‌كان و ئایه‌ته‌كان و هاتنه خواره‌وه‌ی و دووباره‌بوونه‌وه‌ی ئایه‌ته‌كان و مه‌سه‌له‌ی ناسخ و مه‌نسوخ,به‌لاَم دیاره ئه‌وان ئاگاداری ڕاستیه‌كان نین و خۆیان له‌و مه‌سه‌له گێل ده‌كه‌ن و نایانه‌وێ ئه‌وه بزانن كه ئه‌م قرئانه‌ی ئه‌مڕۆ سه‌ره‌تا له {لوح المحفوز}ه‌وه هاته‌وه‌ته {بیت عیز}ه له‌وێشه‌وه له‌رێگه‌ی جوبره‌ئیله‌وه گه‌شتوه‌ته پێغه‌مبه‌ر{ص}له‌زاكیره‌ی په‌یامبه‌ردا چه‌سپیوه‌و گه‌شتوه‌ته موسڵمانان رله‌وه‌شدا زۆر فه‌ریكه نوسه‌ر و به‌ناو ڕۆشنبیر و به‌كرێگیرا و و قوتابی فیكره‌ی ڕوڕه‌شان و دژه‌دینی له‌مه‌ڕ خۆشمان دوای ئه‌و كارانه‌ی ئه‌وان كه‌وتون و هه‌مان هه‌ڵه‌ی ئه‌وان دووباره‌و سێ باره ده‌كه‌نه‌وه,به‌لاَم سه‌ر ئه‌نجام ڕاستی و دروستی هه‌ربۆ دینی خوداو قورئانه‌كه‌ی و موسڵمانان بوه‌و سه‌رشۆڕیش بۆ پیلان چیه‌كان ماوه‌توه,جگه له‌وه‌ش سه‌رشێتی ڕۆژهه‌لاَتناسان گه‌شتوه‌ته ئه‌و ئاسته‌ی كه‌بڵێن قورئان ده‌قێكی ئاسمانی نیه‌و له‌ئاسمانه‌وه به‌وه‌حی نه‌هاتوه به‌ڵكو دانراوی خودی محمد خۆیه‌تی و خودی نوسه‌ره‌كه‌ش هه‌رخۆیه‌تی به‌رهه‌می عه‌قڵی خۆیه‌تی ,هه‌ر له‌و باره‌یه‌وه ڕ‌وژهه‌لاَتناسێكی وه‌ك{هنری لانز}ده‌ڵێت {نابێت بڵێین قورئان خوداییه‌و به‌ڵكو محمدی ییه}و ته‌نانه‌ت{ ئه‌رزنجان فنسنك}له‌كتێبی {المستشرقون و الاسلام}دا ده‌ڵێت{محمد قورئانی نوسیوه نه‌ك له‌لایه‌ن خوداوه هاتبێت}یان هه‌ندێك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان ده‌ڵێن:هه‌ندێك له‌ئایه‌ته‌كانی قورئان پێغه‌مبه‌ر خۆی نه‌ینوسیوه هه‌ندێكی له‌سه‌رده‌می ئه‌بوبه‌كردا نوسراوه و ده‌ڵێن :ئه‌بوبه‌كر ئایه‌تێكی زیاد كردوه بۆ قورئان له‌پێناو به‌رژه‌وه‌نده خۆی به‌لاَم بۆ ده‌مكوتی ئه‌وانه له‌و ڕوانگه‌یه‌وه خودای گه‌وره ته‌حه‌دای ته‌واوی مرۆڤایه‌تی ده‌كات كه‌تا ڕۆژی قیامه‌ت نمونه‌ی ئه‌وه و هاوشێوه‌ی سوره‌تێكی قورئان بهێنن وه‌ك له‌سوره‌تی{البقر}دا ده‌فه‌رموێت[وان كنتم فی ریب مما نزلناعلی عبدنا فاتو بسوره من مپله وادعوشهدئ كم من دون الله ان كنتم صدقین] وه‌دڵنیابن ناتوانن و هه‌گیز ئه‌وه‌شیان پێناكرێت,ئه‌مه‌یه ڕاستی مه‌سه‌له‌كان و راست و دروستی قورئانی پیرۆز,
به‌لاَم ئه‌وه‌ی گرنگه بۆ ئێمه له‌م به‌شه‌دا ئه‌وه‌مان بۆ ڕوون بویه‌وه كه‌وا هه‌ندێك له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان خۆیان به‌درۆ خسته‌وه كه ئه‌ویش ئه‌وه بوو له‌به‌شه‌كانی پێشودا ده‌یان وت پێغه‌مبه‌ر نه‌خوێنده‌وار بوه؟به‌لاَم لێره‌شدا ده‌ڵێن قورئان دانراوی محمده و ئه‌و نوسیویه‌تی؟ئه‌مه‌یه كه‌وتنه نێو گۆماوی هه‌ڵه و نه‌زانی چونكه ئه‌گه‌ر كه‌سێك نه‌خوێنده‌وار بێت چۆن ده‌توانێت قورئانێك بنوسێت كه ته‌واوی به‌شه‌رێت سه‌ر سام بكات,ئه‌گه‌ر ئه‌و نه‌خوێنده‌وار بوو ئه‌وه‌ی كرد؟ئه‌ی بۆ زۆر له‌فه‌یله‌سوفان و زانایانی ئه‌وان ئه‌وه‌یان نه‌كرد؟!كه‌چی له‌م سه‌رده‌مه‌دا و له‌م قۆناغه پێشكه‌وتوه‌دا زانایانی ئه‌وان پاش لێكۆڵینه‌وه‌ی ورد له‌قورئان ده‌سته‌و سان ده‌وه‌ستن و موسلًمان بونی خۆیان ڕاده‌گه‌یه‌نن و ده‌گه‌ن به‌ڕاستیه‌كان,ئه‌وه‌یه به‌لاَغه‌ت و ڕاست و دروستی فه‌لسه‌فه‌ی قورئانی خودای,
سه‌ره ڕای ئه‌و ڕه‌خنانه‌ی كه‌له‌قورئان گیراون له‌لایه‌ن ڕۆژهه‌لاَتناسانه‌وه,هه‌ندێكی دیكه له‌ڕۆژهه‌لاَتناسان گومانیان له‌فه‌رمووده‌كانی پێغه‌مبه‌ر {ص}هه‌بوه ,ئه‌م دیارده‌یه‌ش به‌ڕوونی له‌كتێبه‌كانیاندا ده‌رده‌كه‌وێت,دیاره كه‌سێك بڕوای به‌پێغه‌مبه‌رایه‌تی پێغه‌مبه‌ر نه‌بێت بێشك گومانی لا گه‌لاَڵه ده‌بێت,له‌و چوارچێوه‌شدا جه‌خت له‌وه ده‌كه‌نه‌وه كه‌پێغه‌مبه‌رێكی نه‌خوێنده‌وار چۆن خاوه‌نی ئه‌و هه‌مووه فه‌رموده‌یه‌یه,به‌ڵكو پێان وایه ئه‌وه فه‌رمودانه كاری موسڵمانانه له‌پاش سه‌رده‌می پێغه‌مبه‌ر {ص}به‌تایبه‌تی له‌سه‌ده‌كانی یه‌كه‌م بۆ سێ یه‌می كۆچی و پێیان وایه ته‌واوی فه‌رمووده‌كان هه‌ڵبه‌سترا و نوسراو دانراون,به‌لاَم دیاره ئه‌وان ئاگایان له‌و په‌رجوانه{موعجیزه}ی خودای گه‌وره نیه و كه هه‌رشتێك بیه‌وێ له كون فه‌یه‌كونێكدا ده‌یكات,به‌لاَم ئه‌و بۆچونانه‌ی ئه‌وان بۆچونێكی هه‌ڵه‌و نادروسته مه‌نتقی نیه له‌گه‌ڵ ڕاستی لۆجیكدا ناگونجێت,یان بڵێن به‌هۆی ئه‌و جیاوازی‌و دوبه‌ره‌كی ململانێ سیاسیه‌ی كه‌له‌نێوتان گروپه‌موسڵمانه‌كان هه‌بو و وایكردوه كه‌هه‌ریه‌كه‌یان له‌به‌رژه‌وه‌نده خۆی فه‌رمووده دروست بكات و گۆڕان به‌سه‌ر فه‌رمووده وتراوه‌كانی تریشدا بهێنێت كه‌وتراوه‌ن له‌لاَیه‌ن په‌یامبه‌ره‌كانیانه‌وه,هه‌ر له‌باره‌یه‌وه ڕۆژهه‌لاَتناسێی وه‌ك{مكسیم برودنسۆن}ده‌ڵێت زاناو باوه‌ڕدارانی ئیسلام ژماره‌یه‌كی زۆر فه‌رموده‌یان گێڕاوه‌ته‌وه به‌لاَم له‌گه‌ڵ ئه‌و ڕێبازه‌ی كه‌په‌یڕه‌ویان كرردوه ڕۆژهه‌لاَتناسه‌كان پێیان قبوڵ نیه‌و به‌پێی ئه‌وان فه‌رموده ڕاسته‌كان له‌فه‌رموده لاوازه‌كان ڕاستر نیه‌یان جیاوازیان نیه به‌ڵكو زۆربه‌ی ئه‌و فه‌رمودانه قسه‌ی محمد نیه‌و دروستكراوه,یان بڵێن له‌ژێر كاریگه‌ری كه‌لتوری یۆنانی و فارسی و یه‌هودی دا بیرۆكه‌ی تر و نوێ داخڵ به‌و فه‌رمدانه بووه ,یان بڵێن له‌سه‌ره‌تای ده‌وڵه‌تی ئیسلامیدا موسڵمانه‌كان پێویستیان به‌فه‌رمووده و سونه‌ت نه‌بووه به‌ڵكو ته‌نیا قورئانیان كردوه‌ته سه‌رچاوه و دواتر ئه‌وان پشتیان به‌فه‌رموده‌كان به‌ستوه و وای لێهات كه‌شتی تازه بنوسرێ و بوترێ,به‌لاَم ئه‌مانه هه‌مووی كارو هه‌وڵی نادروستی ئه‌وان بوه بۆسه‌رلێشێواندنی موسڵمانان و له‌خشته‌بردنیان,له‌ڕاستیدا ئامانجمان له‌م نوسینه ته‌نیا ئه‌وه بوه كه‌ناخی ڕه‌شی ناحه‌زانی دینی خودا بخه‌ینه ڕوو بۆ ئه‌وه‌ی ئه‌وه شتێكی شاراَوه‌نه‌بێت لای نه‌وه‌ی نوێی موسڵمان كه‌وا ڕۆژهه‌لاَتناسان چه‌نده‌دژی ئیسلامن و چه‌نده پیلان و ته‌ڵه‌كه‌یان بۆ ئه‌و دێنه پاك و بێگه‌رده دروست كردوه , ئه‌وه یه‌كه‌م جاریشیان نیه‌و وه كۆتا جاریشیان نیه بۆیه پێویسته ئێمه‌ی موسڵمان هه‌مێشه به‌گومانه‌وه له نوسین و بلاَو كراوه‌كانی ئه‌وان واته ڕۆژهه‌لاَتناسان بڕوانین و ئاگاداری ته‌واوی فرت وفێڵه‌كانیان بین,ئه‌وه‌ی ئێمه نوسیومانه ته‌نیا دڵوپێكه له‌ده‌ریایی پیلانه نه‌گریس و ژه‌نگاویه‌كانی ئه‌وان به‌لاَم كورد واته‌نی مشتێك نمونه‌یه له‌خه‌رمانێك ,ئه‌مه‌ش نمونه‌یه‌كی بچوكه له‌خه‌رمانی فیكرو ناخی ڕزیوی ئه‌وان.
ئارام مه‌جید شه‌مێرانی
نوێترین نوسینەکانی ئارام مەجید عەلی