چۆن سەرۆکێکمان دەوێ

وتار/ 13/05/2019 693 جار بینراوە

پارێزەر: لوقمان مصطفی صالح

چۆن سەرۆکێکمان دەوێ
پارێزەر: لوقمان مصطفی صالح
دەزانن بەشێک لە هۆکارەکانی دانانی یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستاندا هاتووە: (لە هەر سیستەمێکی سیاسی‌دا سەرۆکێك هەیە، یەکیتی گەل و ووڵات بەرجەستە دەکات‌ و بە ناوی ئەوەوە لەسەر ئاستی سیاسی و نێو دەوڵەتی دەدوێت و وەك سەرۆکی باڵای ڕاپەڕاندن چاودێری بەرژەوەندییەکانی هاوڵاتیان دەکات و پاڵپشتێکی سەرەکی یە بۆ سەقامگیری باری سیاسی و پێشکەوتنی کۆمەڵگا (پاڵپشت بە یاسای سەرۆکایەتی هەرێمی کوردستان ژمارە (١ی ساڵی ٢٠٠٥ لــە ٧/٦/٢٠٠٥) لەلایەن پەرلەمانی کوردستانەوە دەرچوێندراوە. بەپێی ماددە (٢٠) یاساکە.
بەڵام بە داخەوە  ئەم پۆستە چارەنوس ساز وگرنگەی گەلەکەمان لە هەرێمەکەی ئێمەدا بە حیزبی و بە شەخسەنەکراوە.! پێش وەختە لەلایەن حیزبەکانەوە بڕیار لەسەر کەسێکی دیاری کراودەدرێ بێ گوێدانە شیاوی و توانای کەسەکە بۆ ئەو پۆستە.! ئەم دیاردەیەش ڕێگریەکە بۆ ئەوەی هەنگاوە سەرەتاییەکانی بنەماکانی دیموکراسی لە هەرێم جێگیرنەبێت و دەستاودەستکردنی دەسەڵات لەکوردستان نە ببێتە کلتوور.
ئەم پۆستە بەردەوام چەقی کێشەو ململانێکانیەکانی نێوان لایەنەسیاسیەکان بووە،بۆیە ماوەیەکی زۆرە هەڵپەسێردراوە.پاشانیش بە قودرەتی قادر لایەنەناکۆکەکان ڕێکەوتن کە سەرۆکی هەرێم لە پەڕلەمانەوە هەڵبژێردرێت.لێرەدا ناچمە سەر بوون و نەبوونی بڕوانامە لەبەر ئەوەی زۆری لەسەر ووتراوەو بە دڵنیایەوە بوونی بروانامە گرنگە بۆ سەرۆکێک کە نوێنەرایەتی گەلێک دەکات،بەرەوای نازانم هەر گفتوو گۆی لەبارەوە بکرێت،بۆیە هاوڕایانم.
بەڵام  لێرەدا ئەوە گرنگە کەچۆن و بە چ شێوەیەک دەست لەسەر کەسێک دابنرێت ومتمانەی پێ بدرێت.! ئەو ڕابەرە دەبێت کێبێت.؟ دەبێت چۆنبێت لەڕووی کارامەیی و ئەزموونی سیاسیەوە،ئایا تاچەند بەئاگایە لە سیاسەتی نێودەوڵەتی.؟ ئایا تاچەند بەسەلیقەیە لە دبلۆماسیەتدا چونکە سیاسەت و دبلۆماسیەت دوو چەمکی تەواوکاری یەکترن،ئایا توانای ڕوو بە ڕووبونەوەو پاراستنی هەرێمی لە مەترسی دەرەک و ناوخۆییەکاندا هەیە؟.لەگەڵ ئەمانەشدا وەک یاساییەک بەپێویستی دەزانم کە بە بڕوای بەندە دەبێت گرنگترین شت کە لێی چاوەڕوان دەکەین لەسەر ئاستی ناو خۆدا بەلانی کەم بڕوای تەواو و کردارەکی بەسەروەری یاسا هەبێت نموونەی  (وینستۆن چەرچڵ)مان هەیە ، سەرۆک وەزیرانی بەریتانیا لەجەنگی جیهانی دووهەم کاتێک دەگەرێتەوە بەریتانیا بەناو یەکێک لەو شارانەدا دەروات کەزیانی زۆری پێگەشتووەو وێران بووە (بەڵام داگیر نەکراوە) بە خێرایی تێدەپەڕێت و و زۆر دڵتەنگ دەبێت بەو وێرانەیە، لە ئۆتۆمبیلەکەیدا دەگاتە یەکێک لە چوارڕێیانێک ، پۆلیسی هاتوو چۆ دەیوەستێنێ ..... ئەویش دەڵێ من چەرچڵم و ئیشی پێویستم هەیە ، پۆلیسەکەش پێی دەڵێ گەورەم ئەمە یاسای هاتووچۆیە حەقی چەرچڵی چیییە؟ ئەویش دەست دەکات بەگریان لەخۆشیدا ! هاوەڵێکی دەڵێ ئەوە گەورەم بۆ دەگری؟ ئەویش دەڵێ مادام یاسا ماوە کەواتە هیچ لەناو نەچووە بینا زوو دروست دەکرێتەوە.لێرەدا ئەوەمان بۆ دەردەکەوێت کە چەرچڵ چۆن ڕێزی لە یای ووڵاتەکەی گرتووەو بەرز ڕایگرتووە.
هەروەها بڕوای تەواوی بە بنەماکانی دیموکراسی و مافەکانی مرۆڤ هەبێت،کە دەڵێین بنەماکانی دیموکراسی ئاشکرایە بڕوای تەواوی بە دەستاو دەست کردنی دەسەڵات هەبێت.وەک ڕابەری ڕووحی ئەفەریقیەکان - نیڵسۆن ماندێلا، کە رابەرایەتی شۆڕشی دژ بە رەگەزپەرستی دەکرد و زۆربەی ژیانی لە زینداندا بردەسەر، پاش ئازادبونی سەرەڕای ئەوەی گەلەکەی لە بندەستەیی رزگارکرد و هاوڵاتیانی وڵاتەکەی کردەوە بە هاوڵاتی پلەیەک، کەچی پاش تەواوبونی وادەی یاسایی سەرۆکایەتییەکەی لە خولی یەکەمدا راگەیاند: "لەپێناو پاراستنی دیموکراتی لە وڵاتەکەمدا، ئامادەنیم جارێکی تر خۆم کاندید بکەمەوە، هەرچەندە دڵنیاشم کە زۆرینەی دەنگەکان بەدەستدەهێنم" ئەو هەڵوێستە وای لە ماندێلا کردوە، بۆ هەمیشەیی لە بیر و هزری ئەفەریقییەکان و هەمو مرۆڤایەتیدا بەشێوەیەک بمێنێتەوە، کە وەک رابەرێکی رۆحی ئازادکەری مرۆڤە ژێردەستەکان و پارێزەری دیموکراتی تەماشای بکرێت. 
 نیڵسۆن ماندێلا کە بەشێکی زۆری ژیانی خۆی لەپێناو خەباتی ئاپارتاید تەرخانکرد، فرۆشتنەوەی خەباتی سەرکردەکان بە گەلەکانیان بە (بێ رەوشتی) ناودەبات و دەڵێت: "بێ رەوشتترین سەرۆکەکانی دنیا ئەوانەن خەبات و ماندوبونیان بە گەلەکانیان دەفرۆشنەوە و لەسەریان دەکەن بەبار و بەمنەت، من ئەگەر سەرکردەیەکیش نەبوایەم وەک هاوڵاتییەکی ئاسایی لەپێناو نیشتیمانەکەم تێدەکۆشام ئەوە ئەرکێکی ئەخلاقی نەتەوەییە، من بۆ ئەوە خەباتم نەکردوە ئازارم نەکێشا و زیندانی نەکرام کە ئازادکرام تاکۆتایی ژیانم سەرۆک بم، پێویستە گەنجەکان بێنە پێش باخەباتی چەکداریشیان نەکردبێت با لەمەودوا خەباتی مەدەنی بکەن و لەرێی کورسی دەسەڵاتەوە خزمەت بەگەل و نیشتیمان بکەن، من ئەو کورسیە جێدەهێڵم پەیامی خۆم گەیاندو چاوەڕێی پەیامی ئەوانی دیکەم".
 هەروەها نموونەی  - لۆلا داسیلڤای ،سه‌رۆكی پێشوی به‌رازیل، كه‌ نزیكه‌ی (30) ملیۆن كه‌سی له‌ هه‌ژاریی رزگاركرد و وڵاته‌كه‌ی كرده‌ هه‌شته‌مین زلهێزیی ئابوریی جیهان، دوای هه‌شت ساڵی سه‌رۆكایه‌تی، سه‌ره‌ڕای داوای زۆرینه‌ی خه‌ڵكی به‌رازیل بۆ هه‌مواركردنی ده‌ستور و مانه‌وه‌ی بۆ ویلایه‌تێكی دیكه‌، به‌ڵام ئه‌و رازی نه‌بو و وازی له‌ كورسی سه‌رۆكایه‌تی هێنا . کاتیک ماوەی سەرۆکایەتی کۆتایی هات زۆرینەی خەلکی بەرازیل رژانە سەرشەقام بۆئەوەی ویلایەتەکەی بۆجاری سیهەم دریژبکریتەوە. بەلام گوتی هەرگیز قبول ناکەم ویلایەتەکەم دریژبکریتەوە، چونکە بۆماوەی ٢٠ سال خەباتم بۆدیموکراسی ودادپەروەری کۆمەلایەتی تەرخانکردوە ئیستاش ریگا بەخۆم نادەم دژی ئەو پرانسیپەناوەستمەوە، هەروەها وتی دایکم بەهەژاری ئیمەی پەروەردەکرد بەلام ئەوەی فیرکردوین سەربەرزبین.
هەروەها بڕوای تەواوی بە بە ئازادی ڕادەربرین و مافەکانی مرۆڤ هەبێت هەروەک - ژه‌نەراڵ دیگۆل ،كه‌ فه‌ره‌نسای له‌ده‌ست هێزه‌كانی نازیزم رزگاركرد، ساڵی(1969) له‌ ریفراندۆمێكدا خه‌ڵكی وڵاته‌كه‌ی ده‌نگیان به‌پرۆژه‌ی چاكسازییه‌كانی نه‌دا، بۆیه‌ به‌ رسته‌یه‌ك ده‌ستله‌كاركێشانه‌وه‌كه‌ی راگه‌یاند و وتی: "له‌مڕۆوه‌ ده‌ست له‌كاری سه‌رۆكایه‌تی كۆمار هه‌ڵده‌گرم"، له‌باره‌ی ئه‌وه‌یش كه‌ خه‌ڵك شه‌رمه‌زاریانكرد، وه‌ڵامه‌كه‌ی ئه‌وه‌ بو كه‌: "نمه‌كحه‌رامی، خه‌سڵه‌تی گه‌له‌ مه‌زنه‌كانه‌". ئەو سەرۆکە ناڕەزایی گەلەکەی لە بەرامبەر چاکسازییەکەی لە رێگەی میدیا نزیکەکانی خۆی بە کاری تێکدەرانە و دەستی دەرەکی و هەوڵدان بۆ کودەتا ناونەبرد.
هەموو ئەم نمونانە دەرخەری ئەوەن کە ئەو سەرۆکانە ناویان لە مێژووی ووڵاتەکەیاندا هەمیشە بە نەمری دەمێنێتەوە،کە چۆن ڕێزیان لە یاساو  دیموکراسیەت و مافەکانی مرۆڤ گرتووە، ئەوەندە لە بیری قازانجی میللەتەکانیاندابوون ئەوەندە لە قازانجی تایبەتی دەستەوتاقم و بنەماڵە و خانەوادەکانی خۆیانداندا نەبوون،بەرز ڕاگرتی یاساو بنەماکانی دیموکراسی و رێزگرتن لەمافەکانی مرۆڤ ئەوانی وەک سەرۆکێکی هەمیشە زیندوو لە دڵی میللەتەکایاندا بەنەمری هێشتۆتەوە، هەر لەگەڵ تەواو بوونی ماوەی یاسایی دەسەڵاتیان سەربەرزانە کورسی دەسەڵاتیان بۆ نەوەکانی دوای خۆیان چۆڵکرد.هەرزو درکیان بە راستییەکان کردو خۆیان لە گێلی نادا و لە رێگەی میدیا و راگەیاندن و دەستەوتاقمی خۆیانەوە، لە هەوڵی ئەوەدا نەبوون بیانو بهێننەوە بۆ مانەوەیان لە سەرکورسی دەسەڵات.

نوێترین نوسینەکانی پارێزەر: لوقمان مصطفی صالح